Ətraflı axtarış
Baxanların
7324
İnternetə qoyma tarixi: 2010/04/22
Sualın xülasəsi
Гуранын, “Вәһши һејванлар бир јерә топланаҹағы заман;” –ајәсинә әсасән Гијамәтдә һејванлар да дирилиб онлардан суал-ҹаваб олаҹагмы?
Sual
Гуранын, “Вәһши һејванлар бир јерә топланаҹағы заман;” –ајәсинә әсасән Гијамәтдә һејванлар да дирилиб онлардан суал-ҹаваб олаҹагмы?
Qısa cavab

Һәшр сөзү лүғәтдә вә диндә;

Һәшр сөзү лүғәтдә бир јерә топламаг, дини терминолоҝијада исә Аллаһ-тааланын әмри илә бүтүн мәхлугаты Гијамәтин ҝүнүндә онлардан сорғу-суал етмәкдән өтрү бир јерә топламаға дејилир.

Һејванларын Гијамәти;

Бу мөвзуда үмумијјәтлә ики нәзәријјә вар: 1. Һејванлардан өтрү Гијамәт јохдур. Һәр бир һејванын өлүмү онун һәшридир. Чүнки, һејванлар һәр һансы бир әмәлә мүкәлләф дејилләр. Һалбуки, сорғу-суаллар мүкәлләф шәхсләрә мәхсусдур; 2. Бу нәзәријјәнин мүгабилиндә бир дәстә алимләр мөтәгиддирләр ки, инсанлар кими һејванлардан да өтрү мәһшәр вар. Чүнки, бүтүн һејванларын өзүнә мәхсус шуру вар вә Гијамәтдә өз дәрк вә шурлары сәвијјәсиндә сорғу суал олунаҹаглар.

Һејванларын шуур вә елми;

Чохлу сајда ајә вә рәвајәтләрин һејванларын да шуур вә елмләринә дәлаләт етмәсиндән әлавә, мүасир елм вә тәҹрүбә дә бу иддианы тәсдигләјир. Бу һагда ајәләрдән, гарышгаларын һәзрәти Сүлејман пејғәмбәрин (әлејһиссалам) гошунундан гачмасы, гушларын Сүлејманын гошунунун һәрби әмәлијјатларында иштиракы, вә саир ... һејванларын мүәјјән сәвијјәдә шууруна дәлаләт едир. Һәмчинин, бәзи һејванларын мәгамындан бәһс едән рәвајәтләр, һејванларын шуур вә дәркинә дәлаләт едир. Әҝәр белә олмаса, һејванлара мәгам вә үстүнлүјүн верилмәсинин мәнасы олмазды. Имам Сәҹҹаддан (әлејһиссалам) бизә чатан рәвајәтләринн бириндә нәгл олунур: “Једди ил Әрәфат сәһрасында галан дәвә беһиш һејванларындандыр.” Елм вә тәҹрүбә дә ҝөстәрир ки, бүтүн һејванлар өзләринин зәрәр вә хејирләрини баша дүшүрләр. Дост вә дүшмәнләрини таныјырлар, тәһлүкәдән гачырлар, өз хејирләринә тәрәф ҝедирләр,тәлим гәбул едиб мүхтәлиф әмәлијјатлары јеринә јетирмәкдән өтрү һазыр олурлар. Бүтүн бунларын һамысы һејванларын хүсуси елм вә шуурунун гәризәдән дә үстүн олмасына дәлаләт едир. Беләликлә, елм вә шуурун инсан үчүн Гијамәтдә дирилмәсинә сәбәб олмасы һејванлар үчүн дә мејар ола биләр. Һејванларын да мәһшәрә ҝәлмәләрини гәбул едән алимләр бу ајәни дәлил кими ҝәтирирләр: “Вәһши һејванлар бир јерә топланаҹағы заман;” вә дејирләр ки, һејванларын бир јерә топланмасы јәни, Гијамәтдә топланмасы демәкдир. Бу сөз Гуранда олан диҝәр бир ајәјә гајыдыр: “Јeрдə ҝəзəн eлə бир һeјвaн, гaнaдлaры (ики гaнaды) илə учaн eлə бир гуш јoxдур ки, сизин кими үммəтлəр oлмaсын. (Oнлaр дa сизин кими бир зүмрəдир. Аллaһ oнлaрa дa рузи вeрмиш, əҹəллəрини əввəлҹəдəн мүəјјəнлəшдирмишдир. Oнлaр дa өз гaбилијјəтлəринə ҝөрə Аллaһын вəһдaнијјəтини мəдһ eдиб, шə’нинə тə’риф дeјирлəр). Биз Китaбдa (Гур’aндa) һeч бир шeји нəзəрдəн гaчыртмaдыг (əскилтмəдик). Сoнрa oнлaр (бүтүн ҹaнлылaр, бүтүн мəxлугaт) Рəббинин һүзурунa ҹəм eдилəҹəкдир.”[i]  Бу ајә, һејванлары инсанлара охшадыр. “сизин кими үммəтлəр”. Ајәнин сонунда олан, “Сoнрa oнлaр Рəббинин һүзурунa ҹəм eдилəҹəкдир” – ифадәси дәлаләт едир ки, һејванлар да инсанлар кими өлүр вә Гијамәтин ҝүнүндә тәзәдән инсанлар кими Аллһ-тааланын дәрҝаһында ҹәм олунаҹаглар. Бу мәна, ислам рәвајәтләриндә дә тәсдигләнмишдир. О ҹүмләдән әһли-сүннәт алимләринин васитәси илә Ислам Пејғәмбәриндән (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) нәгл олунур ки, Һәзрәт јухарыдакы гејд олунан ајәнин тәфсириндә бујурур: “Аллаһ-таала Гијамәтин ҝүнүндә бүтүн һејванлары дирилдәҹәк вә онларын биринин гисасыны диҝәриндән алаҹагдыр. Һәтта, бујнузсуз һејванын бујнузлу һејван тәрәфиндән вурулмасынын да гисасы алынаҹагдыр.”



[i] Әнам сурәси, 28-ҹи ајә.

Ətreaflı cavab

Һәшр сөзү лүғәтдә, бир јерә топламаг мәнасындадыр. Гуранда охујуруг: “О бизим үчүн асан олан һәшрдир.”[1]  Ајәдә һәшр сөзү һәмән мәнада, бир јерә топланаҹаг мәнасында, ишләниб. Амма, шәриәт термининдә һәшр сөзү Аллаһ-тааланын әмри илә бүтүн мәхлугаты Гијамәтин ҝүнүндә онлардан сорғу-суал етмәкдән өтрү бир јерә топламағына дејилир. Гуранда охујуруг: “Аллaһдaн гoрxун вə Oнун јaнындa (һүзурундa) тoплaнaҹaғынызы билин!” [2]  Вуһуш сөзү “вәһш” сөзүнүн ҹәми олуб ев һејванларынын мүгабилиндә гәрар тутан вәһши һејванлара дејилир.[3] Инсанларла үнсијјәти олмајан һејванлар вәһши һејванлар адланыр.[4]

 

Һејванларын Гијамәти;

Бу мөвзу тәфсирчиләрлә кәламчылар арасында ихтилафлы мәсәләләрдәндир. Бәзиләри мөтәгидирләр ки, сорғу-суал мүкәлләф фәрдләрә аиддир, һејванлар мүкәлләф (шәри ҹәһәтдән бир вәзифәләри) олмадығына ҝөрә онлар үчүн Гијамәт јохдур. Һәр бир һејванын өлүмү онун һәшридир. Инсан вә ҹинләр исә Гијамәтдә тәзәдән дириләр вә сорғу-суал олунарлар. Бу дәстәнин мүгабилиндә әксәр алимләр мөтәгиддирләр ки, бүтүн һејванларын да өзләринә ҝөрә мүәјјән дәрк вә шууру вар, Гијамәтдә тәзәдән мәһшур олуб, өз сәвијјәләриндә сорғу-суал олунаҹаглар.

Һејванларын шуур вә елми;

Чохлу сајда ајә вә рәвајәтләрин һејванларын да шуур вә елмләринә дәлаләт етмәсиндән әлавә, мүасир елм вә тәҹрүбә дә бу иддианы тәсдигләјир. Бу һагда ајәләрдән, гарышгаларын һәзрәти Сүлејман пејғәмбәрин (әлејһиссалам) гошунундан гачмасы,[5] Һудһудун Јәмәнин “сәба” мәнтәгәсиндән Сүлејман пејғәмбәрә (әлејһиссалам) һәјаҹанлы хәбәрләр ҝәтирмәси әһвалаты,[6] гушларын Сүлејман пејғәмбәрин (әлејһиссалам) гошунунун һәрби әмәлијјатларында иштиракы,[7] гушларын бир-бири илә данышмасы вә һәзрәти Сүлејман пејғәмбәрин (әлејһиссалам) буну баша дүшүб, Аллаһ-тааланын гушларын дилинин она өјрәтмәси илә ифтихар етмәси[8] вә саир һамысы һејванларын гәризә һиссиндән әлавә, мүәјјән дәрәҹәдә дәрк вә шуурунун олмасына дәлаләт едир. Јахуд, Гуранда охујуруг: “Елə бир шeј јoxдур ки, Аллaһa тə’риф дeјиб Oнa шүкүр eтмəсин, лaкин сиз oнлaрын (диллəрини билмəдијиниз үчүн) тəгдисини aнлaмaзсыныз.”[9] Әлламә Тәбабәтаинин нәзәринә ҝөрә бу ајә, бүтүн мөвҹудатларын елм вә данышыг үзүндән Аллаһ-таалаја һәмд вә сәна етмәсинә ән јахшы дәлилдир. Чүнки, әҝәр бу варлыгларын јалныз вүҹудларынын олмасынын Аллаһ-тааланын гүдрәтинә ишарә сајылсајды, онда бизим онларын дилләрини анламамағымыз мәсәләсини бәјан етмәјин мәнасы олмазды.[10] Һәмчинин, бәзи һејванларын мәгамына дәлаләт едән рәвајәтләр, һејванларын шуур вә дәркинә дәлаләт едир. Әҝәр белә олмаса, һејванлара мәгам вә үстүнлүјүн верилмәсинин мәнасы олмазды. Бәзи рәвајәтләрдә үч дәфә Мәккәјә ҝедән дәвәнин беһишт әһли олмасы бәјан олунур.[11] Рәвајәтләрин бириндә Имам Сәҹҹаддан (әлејһиссалам) нәгл олунур ки, бујурур: “Једди ил Әрәфат сәһрасында галан дәвә беһиш һејванларындандыр.”[12] Елм вә тәҹрүбә дә ҝөстәрир ки, бүтүн һејванлар өзләринин зәрәр вә хејирләрини баша дүшүрләр. Дост вә дүшмәнләрини таныјырлар, тәһлүкәдән гачырлар, өз хејирләринә тәрәф ҝедирләр, тәлим гәбул едиб, мүхтәлиф әмәлијјатлары јеринә јетирмәкдән өтрү һазыр олурлар.

Һејванларын һәшринин инсанын гијамәтинә охшары:

Ајә вә рәвајәтләрдән мәлум олур ки, һејванларын да инсан кими ашағы мәртәбәдә дә олса, өзүнәмәхсус шуур вә дәрк етмә габилијјәти вардыр. Она ҝөрә дә Гијамәтин мејары дәрк вә шуур олдуғуна ҝөрә һејванлар да инсанлар кими Аллаһа тәрәф гајыдаҹаглар. Онларын да һәшри вә гајыдыш јерләри Аллаһ-таалаја тәрәфдир. Бу мөвзуда ән чох дәлил кими истифадә едилән ајә һәмин һәшр ајәсидир ки, охујуруг:” “Вәһши һејванлар бир јерә топланаҹағы заман;”[13] Ајәнин мәнасында дејилир ки, һәшрдән мәгсәд Гијамәтдә һејванларын бир јерә топланмасыдыр. Бахмајараг ки, бәзиләри бу ајәни Гијамәтин мүгәддимәси вә дүнјанын фани олмасынын башланғыҹы кими гәләмә верирләр.[14]  Амма тәфсирчиләрин әксәријјәти бу ајәни әсас ҝәтирәрәк, ““Јeрдə ҝəзəн eлə бир һeјвaн, гaнaдлaры (ики гaнaды) илə учaн eлə бир гуш јoxдур ки, сизин кими үммəтлəр oлмaсын. (Oнлaр дa сизин кими бир зүмрəдир. Аллaһ oнлaрa дa рузи вeрмиш, əҹəллəрини əввəлҹəдəн мүəјјəнлəшдирмишдир. Oнлaр дa өз гaбилијјəтлəринə ҝөрə Аллaһын вəһдaнијјəтини мəдһ eдиб, шə’нинə тə’риф дeјирлəр). Биз Китaбдa (Гур’aндa) һeч бир шeји нəзəрдəн гaчыртмaдыг (əскилтмəдик). Сoнрa oнлaр (бүтүн ҹaнлылaр, бүтүн мəxлугaт) Рəббинин һүзурунa ҹəм eдилəҹəкдир.”[15]Гијамәтдә һејванларын да топлашаҹағыны гәбул едирләр. Бахмајараг ки, бу ајәнин дә мәнасында бәзиләри мөтәгиддирләр ки, ајәдә мәгсәд “һејванларын да инсанлар кими хилгәти вар вә бу јарадылыш Аллаһ-тааланын әзәмәт, гүдрәт, елм вә һикмәтинә бир нишанәдир” –кими мәна едирләр.[16] Бәзиләри мөтәгиддирләр ки, мәгсәд будур ки, һејванларын да инсанлар кими гида, өртүк, јуху, ајыглыг, мүнасиб һәјат тәрзи вә саир шејләрә еһтијаҹлары вар вә онларын да һәјат тәрзинин мүнасиб олмасындан өтрү мүәјјән тәдбирләр ҝөрүлүб.[17] Амма әксәријјәт мөтәгиддирләр ки, ајәнин сонунда гејд олунан “Сoнрa oнлaр (бүтүн ҹaнлылaр, бүтүн мəxлугaт) Рəббинин һүзурунa ҹəм eдилəҹəкдир.” – ифадәсиндән мәлум олур ки, һејванлар да инсанлар кими дүнјадан ҝедир вә өләндән сонра Гијамәтдә тәзәдән дириләҹәк вә Аллаһ-таалаја тәрәф мәһшур олаҹаглар.[18] Ислами рәвајәтләрдә һәмин мәна тәсдиг олунмушдур. О ҹүмләдән Әбузәр нәгл едир: “Биз Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) һүзурунда идик. Ҝөзүмүзүн өнүндә ики кечи бир-бири илә бујнузлашырды. Ислам Пејғәмбәри (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) бујурду: Һеч билирсиниз ки, бунлар нәјә ҝөрә бир-биринилә бујнузулашырлыр? Һазыр оланлар дедиләр: Хејр! Һәзәрәт бујурду: Амма, Аллаһ-таала билир нәјә ҝөрә бујнузлашырлар вә тезликлә онларын арасында һөкм верәҹәк.”[19]

Әһли-сүннәт алимләри тәрәфиндән рәвајәтләрдә Ислам Пејғәмбәриндән (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) ајәнин тәфсири һаггында белә нәгл олунур ки, бујурур:[20] “Аллаһ-таала Гијамәтин ҝүнүндә бүтүн һејванлары дирилдәҹәк вә онларын биринин гисасыны диҝәриндән алаҹагдыр. Һәтта, бујнузсуз һејванын бујнузлу һејван тәрәфиндән вурулмасынын да гисасы алынаҹагдыр.”[21]


[1] Гаф сурәси, 44-ҹү ајә.

[2] Бәгәрә сурәси, 203-ҹү ајә.

[3] Гамус Гуран, 7-ҹи ҹилд, сәһ-189.

[4] Мүфрәдат Рағиб, вәһш сөзү.

[5] Нәһл сурәси, 18-ҹи ајә.

[6] Нәһл сурәси, 21-ҹи ајә.

[7]Нәһл сурәси, 17-ҹи ајә 

[8]Нәһл сурәси, 16-ҹы ајә 

[9] Исра сурәси, 44-ҹи ајә.

[10] Әлламә Тәбатәбаи, Мәһәммәд Һүсејн, тәфсир Әл-Мизан, тәрҹүмә Мусәви Һәмәдани, 2-ҹи ҹилд, 17-ҹи иҹилд, сәһ-609; бунјад едми вә фикри Тәбатәбаи, 1363. шәмси или.

[11] Әл-Уруси әл-Һөвәјзи, Тәфсир Нурус-Сәгәлејн, 1-ҹи ҹилд, сәһ-715, 68-ҹи һәдис, Мүәссисеји мәтбуати Исмалијјијан, 1373 шәмси или.

[12] Әл-Уруси әл-Һөвәјзи, Тәфсир Нурус-Сәгәлејн, 1-ҹи ҹилд, сәһ-715, 70-ҹи һәдис.

[13] Тәквир сурәси, 5-ҹи ајә.

[14] Мәкарим Ширази, Насир, Тәфсир Нүмунә, 26-ҹы ҹилд, сәһ-173-174.

[15] Әнам сурәси, 28-ҹи ајә.

[16] Тәбәрси, тәфсир Мәҹәмул-Бәјан, Дарул-Мәрифәт, икинҹи чап, 1408 һиҹри әмәри, 3-4-ҹү ҹилд, сәһ-461.

[17] Тәбәрси, тәфсир Мәҹәмул-Бәјан, Дарул-Мәрифәт, икинҹи чап, 1408 һиҹри гәмәри, 3-4-ҹү ҹилд, сәһ-461.

[18] Тәбәрси, тәфсир Мәҹәмул-Бәјан, Дарул-Мәрифәт, икинҹи чап, 1408 һиҹри гәмәри, 3-4-ҹү ҹилд, сәһ-461.

[19] Тәфсир Нурус-Сәгәлејн, 1-ҹи ҹилд, сәһ-715, һәдис-69.

[20] Мәһәммәд Рәшид Рза, Тәфсир Әл-Мәнар, 7-ҹи ҹилд, сәһ-326.

[21] Даһа чох мүталиә үчүн: Биһарул-Әнвар, 7-ҹи ҹилд, сәһ-353 тә 377.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    163741 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    158490 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    118615 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    111616 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    104778 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    92398 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54026 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    48759 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    44759 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    44176 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...