Please Wait
34908
Qarğış bizim dini təlimlərdə, tanınmış bir məsələdir. Belə ki, ayə və rəvayətlərdə gəlibdir: "Əbu Ləhəbin əlləri kəsilsin (qurusun)"; Məzlumun qarğışından qorxun ki, məzlumun qarğışı (ahı) göyə gedir... və ... Amma, duanın qəbul olması üçün şərtlərə ehtiyaclı olduğu və hər bir duanın hər şəxs üçün qəbul olmadığı kimi, bir nəfərin bir şəxs tərəfindən əziyyətlənib, ya qəlbi sındı və qarğış etdisə gərək qarğışı qəbul olmalıdır, qətiyyətlə belə deyil. Çünki, Quranın buyurduğuna görə, əgər camaatın yaxşılığı əldə etmək üçün tələsdikləri kimi, Allah da onları cəzalandırmaqda tələssəydi, hamısı məhv olardılar. Buna əsasən, bəzən bu haqqı tələb etməyin dünyafa baş verməsi, bəzən də bəzi məsləhətlərə əsasən, bu işin bu dünyada baş verməməsi və axirət dünyasına qalması mümkündür. Əslində qiyamətin qurulmasının səbəblərindən biri, camaatın haqqını pozanlar və zalımlardan məzlumların haqqının tələb edilməsi üçündür.
Diqqət etmək lazımdır ki, zülm və sitəm dərəcəli işlərdəndir; yəni güclü və zəif ola bilər. Camaatın hüquq hissəsində zülmlərin ən yuxarısı, zalımların camaatın dini və hüquqları ilə bağlı etdikləri zülmlər və baş verən qətllərdir. Fərdi hissədə də, uca Allaha şərik qoşmaqdır. Bu cür zülmlər nəin ki, bağışlana bilməz, hətta qarğışa da layiqdir. Necə ki, camaatı hətta dindarlıqlarına görə İlahi övliyaları öldürdüyü və zülm etdiklərinə görə, Bəni- Üməyyəyə lənət və qarğış kimi, bizim dualarda gəlibdir. Amma bəzən zülm bir müsəlmandan digər müsəlmanadır. Bu cür cülm, dində düşmənçiliyə görə deyil, əksinə şəxsi ya mali və... cəhətdəndir. Bu cür zülm və həddi aşma o qədər güclü deyi və birinci növlə müqayisə oluna bilməz, əksinə əfv və güzəşt ola bilər.
Bu yazıda yuxarıdakı sualı yəni qarğış mövzusunu neçə baxışdan təhlil və araşdıracağıq.
A). Nifrin (qarğış) lüğətdə
Nifrin (qarğış) bir kəsin ya şeyin ölümü, arzusuna çatmama və bədbəxtliyi üçün, pis dua etmək mənasındadır.[1] Lənət, pisləmə və danlama mənasında da gəlibdir.[2]
Buna əsasən, lüğət alimlərinin fikrincə, nifrin (qarğış) dua olunan şəxsin zərərinə edilən bir növ duadır. Başqa sözlə, dua iki növdür; müsbət ki, həmin məşhur və tanınmış duadır və mənfi əleyhinə olan dua ki, nifrin (qarğış)- dır.
Nifrin Quranda
Nifrin də dua kimi, bizim dini mənbələr və təlimlərdə, təsdiqlənir. Qurani- kərimdə bu mövzu, Məsəd surəsində açıqlanmışdır. Orda Allah Əbu Ləhəbi (Peyğəmbərin əmisi) İslam Peyğəmbəri (s)- nə əzab- əziyyət etdiyinə görə nifrin edir.
«تَبَّتْ يَدا أَبي لَهَبٍ وَ تَب»[3]
Əbu Ləhəbin əlləri qurusun, qırılsın (və ona ölüm olsun).
«التبّ الهلاك، و تبّت الأولى دعاء عليه بالهلاك و الخسران»[4]
Təbb, ölüm və məhv olma mənasındadır. Ayənin əvvəlindəki birinci təbb, Əbu Ləhəbin həlak olması və ziyanına olan, əleyhinə duadır; yəni həqiqətdə həmin nifrindir.
Nifrin rəvayətlərdə
Məsumlardan (ə) olan rəvayət və hədislərdə, məzlumun nifrininə xüsusi əhəmiyyət verilibdir. Burada neçə nümunəyə işarə edirik:
- İmam Sadiq (ə) buyurur:
«اتَّقُوا دَعْوَةَ الْمَظْلُومِ فَإِنَّ دَعْوَةَ الْمَظْلُومِ تَصْعَدُ إِلَى السَّمَاء»[5]
Məzlumun nifrinindən qorxun. Çünki, məzlumun nifrini göyə gedir.
- O. Həzrət digər rəvayətdə buyurur:
«اتقوا دعوة المظلوم فإنّه يَسأل الله حقّه و الله سبحانه أكَرم من أن يسئل حقّاً إلّا أجاب»[6]
Məzlumun nifrinindən qorxun. Həqiqətən o öz haqqını Allahdan istəyər və Allah bundan daha əzizdir ki, ondan bir haqq istədikdə onu qəbul edər.
- Həmçinin İmam Baqir (ə) da buyurur: Atamın ölümü yaxınlaşan zaman, məni öz sinəsinə sıxıb və buyurdu: Oğlum, mən sənə atamın mənə ölüm zamanı vəsiyyət etdiyini vəsiyyət edirəm. Dedi, atası ona vəsiyyət etdi, Allahdan başqa heç bir köməyi olmayan insana zülm etməkdən çəkin.[7]
«يَوْمُ الْمَظْلُومِ عَلَى الظَّالِمِ أَشَدُّ مِنْ يَوْمِ الظَّالِمِ عَلَى الْمَظْلُومِ»[8]
İmam Əli (ə) buyurur: Zülm çəkmişin haqqını zalımdan alan gün, zalımın zülm çəkmişə olan günündən daha çətindir.
Nifrin məsələsinin təhlil və araşdırılması
Bəyan olunan ayə və rəvayətlərə diqqət etməklə, nifrin qanunun bizim dini təlimlərdə tanınmış bir məsələ olduğu məlum olur. Amma duanın qəbul olmağı üçün şəraitə ehtiyacı olduğu kimi hər şəxsin etdiyi hər dua da həmişə qəbul olmur.[9] Nifrin də, belədir. Yəni bir nəfərin bir şəxs tərəfindən əziyyətlənib, ya qəlbi sındı və qarğış etdisə gərək qarğışı qəbul olmalıdır, qətiyyətlə belə deyil.
Qurani- kərim bu barədə buyuyur: "Əgər Allah insanlara, xeyri tezliklə istədikləri kimi, şəri də o tezliklə versəydi, şübhəsiz ki, əcəlləri çoxdan tamam olmuşdur. (Allah insanların yaxşı dualarını tez qəbul etdiyi kimi, qəzəbli halda etdikləri pis duaları (nifrin) də dərhal qəbul etsəydi, onlar çoxdan mhv olub gedərdilər). Bizimlə qarşılaşacaqlarına ümid etməyənləri öz azğınlıqlarıiçərisində şaşqın bir vəziyyətdə qoyaraq".[10]
Əlbəttə, bildiyimiz kimi, başqalarına zülm etmək, Allahın bağışlamaq və ya haqqını tələb etməsini camaatın öz ixtiyarına qoyduğu, camaatın hüquqlarından sayılır.
Əgər zülm onunan şəxs öz haqqından keçsə, Allah da keçər. Amma əgər məzlum ona onunan zülmü bağışlamasa, şübhəsiz Allah onun haqqını tələb edəcəkdir.
«وَ لا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غافِلًا عَمَّا يَعْمَلُ الظَّالِمُونَ إِنَّما يُؤَخِّرُهُمْ لِيَوْمٍ تَشْخَصُ فِيهِ الْأَبْصار»[11]
Allahı zalımların etdikləri əməllərdən əsla qafil sanma! (Allah) onların cəzasını yubadıb elə bir günə saxlayır ki, həmin gün gözləri hədəqəsindən çıxarar. Buna əsasən bəzən bu haqqı tələb etməyin dünyada baş verməsi, bəzən də bəzi məsləhətlərə görə, bu işin bu dünyada baş verməməşi və axirət dünyasına qalması mümkündür. Əslində qiyamətin qurulmasının səbəblərindən biri, camaatın haqqını pozanlar və zalımlardan məzlumların haqqını tələb eedilməsi üçündür.
Bu məqalədə diqqət olunası zəruri olan budur ki, zülm dərəcəli işlərdəndir. Yəni güclü və zəif ol bilər.
Camaatın hüquq hissəsində ən böyük zülm, zalımların camaatın dini və hüquqları ilə bağlı etdikləri zülmdür.
Fərdi hissədə, uca Allaha şərik qoşmaq zülmlərin ən böyüküdür. Bu cür zülmlər nəin ki, bağışlana bilməz, hətta qarğışa da layiqdir. Necə ki, camaatı hətta dindarlıqlarına görə İlahi övliyaları, öldürdüyü və zülm etdiklərinə görə, Bəni- Üməyyəyə lənət və qarğış kimi, bizim dualarda gəlibdir. Amma bəzən zülmq bir müsəlman digər bir müsəlmana edir. Bu cür zülm, dində düşmənçiliyə görə qəbul deyil, əksinə şəxsi ya mali və... cəhətdəndr. Bu cür zülm və həddi aşma o pislikdə deyil. Bu məsələ, hətta zülmlərin ən böyüklərindən sayılan və Quranda onun üçün əbədi əzab vədəsi verilən[12] qətl barəsində də, ola bilər. Yəni öldürülənin dindarlığa görə olan qətlə, əbədi və əzab vədəsi var, nəin ki, şəxsi düşmənçiliyə görə olan. Necə ki, rəvayət də bunu çatdırır.[13]
Sonda, bu məsələni də xatırlatmaq zəruri nəzərə gəlir ki, nifrin və haqqı tələb etmək, məzlumların və zülm çəkmişlərin inkar olunmaz haqqlarından olsa da, amma bizim dini mənbələrdə tapşırılıb ki, həmişə əfv və güzəşt, nifrin və intiqam olmaqdan daha yaxşıdır. Peyğəmbər (s) uca llahdan rəvayət edir.... Sənə zülm edən şəxsi əfv et, səni məhrum edən şəxsə bəxşiş et və sənə pislik edən şəxsə yaxşılıq et.
Bu baxışdan uca Allah buyurur:
«وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحيمٌ» [14]
"Onlar əfv edib və göz yummalıdırlar. Allahın sizi bağışlamasını istəmirsinizmi? Allah bağışlayan və mehribandır.
Peyğəmbər (s) və İmamlar (ə)- ın təlimlərinə əsasən, mömin insan İlahi sifətlərin təcəlli yeri omalıdır. Uca Allahın sifətlərindən biri, bağışlamaq və güzəştdir, belə ki, onu "ya Qəffar" "Ya Rəhim" və ... səsləyirik. Müxtəlif vaxtlarda Allahdan, mənim səhv və günahlarımı bağışlamasını istəyən şəxs, başqalarının səhvlərinə göz yummalıdır ki, onun özü İlahi əfv və bağışlanmağa şamil olsun. Qeyd etməliyik ki, bu göstəriş (əfv) o müsəlman qardaş və bacılarla əlaqəlidir ki, cəmiyyətdə cahillik və nadanlıq və... səbəbindən bəzən bir- birinin haqlarını pozur və öz müsəlman qardaşına zülm edirlər. Amma böyük zalımlar və hədləri aşanlar, müxtəlif mövqelərdə bu qaydadan istisna olublar.
Nifrin əxlaq və irfan nəzərindən
Qeyd etməliyik ki, əxlaq böyükləri və alimlərinin bəzisi, bu cəhətdən məsələyə baxan zaman, müsəlmana nifrin etməyi düzgün saymırlar:
"Məxfi qalmasın ki, müsəlmana nifrin və pis dua etmək də, lənətləmək kimi pislənibdir. Hətta zalımlara belə. Yalnız o zaman ki, onun şər və zərərindən insan naçar və pis şəraitdə olsa. Nəql olubdur: "Bir şəxsə bəzən zülm olur, amma zalıma nifrin edəndə o qədər ifrat edir ki, Allah onun özünü də zalımlardan sayır".[15] [16]
Ona görə də, müsəlman bir şəxsin digər bir müsəlmana zülm etdiyi yerlərdə, bağışlamaq, nifrin və intiqam, məzlumun haqqı olsa da, amma mümkün olan qədər, belə şəxsləri bağışlamaq və işləri Allaha həvalə etmək lazımdır ki, Allah da bizim günahlarımızdan keçsin.
Allah özü, məzlumun haqqını qoruyacağını vədə vermişdir. Əgər bu dünyada, bizim bilmədiyimiz məsləhətlərə əsasən belə bir iş baş tutmasa, o biri dünyada olacaqdır.
[1] - Ənvəri, Həsən, Sözün böyük lüğəti, cild 8, səh 7888, söz nəşriyyatı, Tehran, çap ikinci, 1382 hicri şəmsi.
[2] - Dehxoda, Əli Əkbər, Lüğətname Dehxoda, cild 43, səh 660, Tehran universiteti, 1346, hicri şəmsi.
[3] - Məsəd surəsi, ayə 1.
[4] - Muğniyə, Məhəmməd Cavad, Əl- kəşşaf təfsiri, cild 7, səh 631. Darul- kutubul- İslamiyyə, Tehran, 1424 hicri qəməri.
[5] - Məclisi, Məhəmməd Baqir, Biharul- ənvar, cild 90, səh 359, Əl- vəfa müəssisəsi, Beyrut, 1409 hicri qəməri.
[6] - Təmimi Amədi, Qurərul- hikəm, səh 350, İslami təbliğat dəftəri, Qum, 1366 hicri şəmsi.
[7] - Kuleyni, Kafi, cild 2, səh 331, Darul- kutubul- İslamiyyə, Tehran, 1368 hicri şəmsi.
«عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) قَالَ لَمَّا حَضَرَ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ (ع) الْوَفَاةُ ضَمَّنِي إِلَى صَدْرِهِ ثُمَّ قَالَ يَا بُنَيَّ أُوصِيكَ بِمَا أَوْصَانِي بِهِ أَبِي ع حِينَ حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ وَ بِمَا ذَكَرَ أَنَّ أَبَاهُ أَوْصَاهُ بِهِ قَالَ يَا بُنَيَّ إِيَّاكَ وَ ظُلْمَ مَنْ لَا يَجِدُ عَلَيْكَ نَاصِراً إِلَّا اللَّهَ»
[8] - Nəhcül- bəlağə, səh 511.
[9] - Duanın şərtləri və fəksəfəsi haqqında məlumat əldə etmək üçün bu göstəricilərə baxın: Duanın fəlsəfəsi, 8961 (sayt: 9037); Duanın qəbul olmasının şərtləri və yolları, 2145 (sayt: 2269).
[10] - Yunus surəsi, ayə 11.
[11] - İbrahim surəsi, ayə 42.
[12] - Nisa surəsi, ayə 93.
[13] - Kafi, cild 7, səh 275- 276.
«عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ [خالِداً فِيها] قَالَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً عَلَى دِينِهِ فَذَلِكَ الْمُتَعَمِّدُ الَّذِي قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذاباً عَظِيماً قُلْتُ فَالرَّجُلُ يَقَعُ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الرَّجُلِ شَيْءٌ فَيَضْرِبُهُ بِسَيْفِهِ فَيَقْتُلُهُ قَالََ لَيْسَ ذَلِكَ الْمُتَعَمِّدَ الَّذِي قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ»
[14] - Nur surəsi, ayə 22.
[15] - Kafi, cild 2, səh 333, h 17.
[16] - Nəraqi, Əhməd, Meracus- səadə, səh 197, çap qədim, Əmin və rəşidi nəşriyyatı, TehranNəraqi, Məhdi, Cameus- səadət, cild 1, səh 305, İsmailiyan, Qum, 1386 hicri şəmsi.