Please Wait
6419
“Səfiri Simurq” kitabının müəllifi Şeyx İşraq adı ilə məşhur olan Şəhabuddin Yəhya ibni Həbəş ibni Əmirək Əbul-fütuh Söhrəvərdidir (rəhmətullahi əleyh).
“Səfir” hər növ uzadılmış səsə deyilir ki, hərfləri tələffüz olmadan deyilmiş olsun. Bu da iki dodağın arasından xaric olan sədaya deyilir.[i] “Simurq” da əfsanəvi quşlarının padşahıdır. İrfanda “kamil insan”a, yaxud “pirə” kinayə ünvanı daşıyır. Onunla sair quşların bəhsi fars ədəbiyyatında, irfani kitablarda müxtəlif şəkillərdə bəyan olunmuşdur. Şeyx İşraq bu risalədə irfani seyri-süluka məna bağışlamış, Allah dərgahına doğru seyr edənlərin qarşısına çıxan vəziyyətlər, yolları üzərindəki təhlükə və maneələri bəyan etmişdir.
[i] “Fərhəngi Əbcədi”, ərəb-fars lüğəti, səh. 555, “səfərə” kəlməsi, səh. 556, “əssəfir” kəlməsi; “Əl-müfrədat fi ğəribil-Quran”, səh. 487, “əssəfir” kəlməsi; “Lisanul-ərəb”, 4-cü cild, səh. 460, “əssəfir” maddəsi
“Səfiri Simurq” kitabının müəllifi Şeyx İşraq adı ilə məşhur olan Şəhabuddin Yəhya ibni Həbəş ibni Əmirək Əbul-fütuh Söhrəvərdidir. Fars dilində yazılan bu risalənin möhtəvasının xülasəsini aşağıdakı kimi bəyan etmək olar:
1. “Səfir” hərfləri tələffüz olunmadan, iki dodağın arasından asta şəkildə çıxan hər növ mahnıya, avaza (ürək oxşayan nəğmə səsinə) deyilir.[1]
Simurq da əfsanəvi quşların padşahının adıdır. Onun başqa quşlarla olan əhvalatı fars ədəbiyyatında və irfani kitablarda müxtəlif şəkillərdə bəyan olunmuşdur.[2]
2. “Simürq” irfanda pir,[3] yaxud kamil insan barədə zövqi bir istilahdır.[4]
3. Müəllif bu kitabda irfani seyri-süluka həqiqi məna bağışlamış, onda Allah dərgahına doğru seyr edənlərin ruhi vəziyyətlərini, qarşılarına çıxan mövqeləri, yol üzərində mövcud olan təhlükə və maneələri bəyan etmişdir. Şeyx İşraq bu risalənin bir yerində yazır: “Müqəddimədə bu alicənab quşun (Simurqun) vəziyyətini yad edirəm. [Ruhları pak olanlar belə etmişlər ki, hər an (bir hüdhüd)[5] bahar fəslində öz yuvasını tərk edir, öz dimdiyi ilə qol-qanadlarını çıxarır və Qaf dağına getməyi qərara alır.] Bir günü min ilinə bərabər olan bir zamanda Qaf dağının kölgəsi onun üstünə düşür. وَ إِنَّ یَوْماً عِنْدَ رَبِّکَ کَأَلْفِ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ “Həqiqətən bu gün Rəbbinin yanında sizin saydığınız min ilə bərabərdir.”[6] Bu min il həqiqət əhlinin təqvimində ə’zəm lahutun məşriqindən olan bir sübh çağıdır. Bu müddət ərzində bir Simurq tapılır və onun səfiri (ürək oxşayan nəğmə səsi) onu yuxudan oyadır. Onun düşərgəsi Qaf dağındadır. Onu səfir (nəğmə səsi) hər kəsə çatır, lakin eşidəni çox azdır. Onun bəziləri onunladır əksəriyyəti isə onsuzdur.”[7]
Bu risalə iki bölmədən təşkil olunur, hər bölmədə də bir neçə fəsil vardır:
Birinci bölmə: Bəhsin müqəddimələri ilə əlaqədardır və üç fəsildə tənzim olunmuşdur: 1. Bu elmin fəziləti, 2. Bədaya əhlinə (ibtidai mərhələdə olanlara) zahir olanlar, 3. Səkinə (ruhu aramlıq).[8] Nümunə üçün, onun ikinci fəsli seyri-sülük yolunun əvvəlində riyazət və zikrlərlə məşğul olanlara aiddir. Allah dərgahına doğru seyr edənlərin bu dəstəsinə ilahi nurlar zahir olur. (Şeyx İşraq bu qismi “bədaya əhli üçün zahir olanlar” təbiri ilə qeyd edir.)[9]
İkinci bölmə: Bəhsin məqsədləridir və üç fəsildən ibarətdir: 1. “Fəna”, 2. “Hər kəs daha çox alim olsa daha çox arif olar”, 3. “Bəndəyə haqqın ləzzətinin isbat edilməsi”.[10]
[1] “Əbcədi” ərəb-fars lüğəti, səh. 555, “səfərə” kəlməsi, səh. 556, “əssəfir” kəlməsi; “Əl-mufrədat fi ğəribil-Quran”, səh. 487, “əssəfir” kəlməsi; “Lisanul-ərəb”, 4-cü cild, səh. 460, “əssəfir” maddəsi
[2] Bu barədə www.noormags.com saytına baxa bilərsiniz. Simurq quşu ilə əlaqədar məqalələrə bax: Münzəvi, Əli Nəqi, “Si morğ və Simorq”; Şəfii Kədkəni, Məhəmməd Rza, “Simurq”; Nücumi, Möhtac, “Simurq İran mədəniyyətinə kölgə salmış əfsanəvi quş”; Novruzi Pənah, Əli, “Simurq”
[3] İrfanda “pir” – kamil arif mənasınadır, bu da yaş cəhətindən qoca olmaq mənasına deyil, onun zəmanəyə əhatəsinə dair bir kinayədir.
[4] Səccadi, Seyid Cəfər, “İslami məarif ensiklopediyası”, 1-ci cild səh. 1030, Tehran, universitetinin nəşriyyatı, 3-cü çap, 1373-cü şəmsi il
[5] Allah dərgahına seyr edən şəxs – salik üçün bir rəmzdir.
[6] “Həcc” surəsi, ayə: 47
[7] Şeyx İşraqın əsərlərinin məcmuəsi, Hanri Karbon, Nəsr Seyid Hüseyn və Həbibi Nəcəfqulunun müqəddimə və islahları ilə: 3-cü cild, səh. 314 və 315, “Mədəni-maarif tədqiqat və araşdırmalar müəssisəsi”, Tehran, 1-ci çap, 1375 şəmsi il
[8] Yenə orada, səh. 3016
[9] Yenə orada, səh. 3019
[10] Yenə orada, səh. 3016