Bu suala cavab verməzdən əvvəl mühüm bir məsələni qeyd etmək yaxşı olardı: hər elmin özünə məxsus tədqiqat üslubu və metodu vardır. Aydındır ki, bizim sualımız tarix və sirə ilə əlaqədardır, ona görə də bu elmin üslubunda tarixi rəvayətlərə istinad etməkdən əlavə, Quranın xitabda bəyan üslubunu da nəzərdə almalıyıq.

Buna görə də bu məsələni iki yöndə aparırıq: xitablarda Quranın üslubunun bəyanı və məsələnin rəvayət cəhətindən tədqiqi.

a) Xitablarda Quranın üslubu

Qurana müraciət edənlər görəcəkdir ki, bir çox hallarda tək şəxs barəsində cəm əvəzliyindən istifadə edilmişdir – ya onun özünə, ya da qarşı tərəfinə təzim edilməsi üçün bu yoldan istifadə olunur. Bu barədə Quran şahidləri olduqca çoxdur və bu ayələrin şəni-nüzulunda deyilən rəvayətlər də bu məsələni təsdiq edir. O cümlədən, aşağıdakı ayələr:

1. “Həqiqətən Quranı Biz nazil etdik və şübhəsiz, Biz də onu qoruyub saxlayanıq.”[1]

2. “Əgər Biz istəsəydik, hər insana lazım olan hidayəti (məcburiyyət üzündən) verərdik.”[2]

3. “Biz yeri və onun üzərində olan insanların hamısını irs aparacağıq.”[3]

Mərhum Şeyx Tusi bu barədə buyurur: Quranda bu cür (cəm əvəzliyindən) işlənmə yerləri şəxsin çox yüksək məqama malik olduğu hallardadır.[4]

Bir çox digər ayələrin şəni-nüzulu xüsusi şəxslər olsa da, cəm şəkilində qeyd edilmişdir, o cümlədən:

1. “Yetimlərin mal-dövlətini zülm və haqsızlıq üzündən mənimsəyənlər (həqiqətdə) od yeyirlər”[5] Müqatil deyir ki, bu ayə Mərsəd ibni Zeyd Ğətfavinin barəsində nazil olmuşdur.

2. “Allah sizi, din yolunda sizinlə müharibə etməyən, ev-eşiyinizdən və ölkənizdən qovmayan şəxslər barəsində ədalətə riayət etməyi qadağan etmir.”[6] Əhli-sünnətin hədis alimləri demişlər ki, bu ayə Əbu Bəkrin qızı Əsmanın barəsində nazil olmuşdur. Belə ki, anası Qətilə (Əbdül-Üzanın qızı) müşrik olan halda ona hədiyyə gətirdi, bu zaman Əsma dedi: “Hədiyyələri qəbul etmirəm və Peyğəmbərdən icazə alıncaya qədər evə daxil olma!” Bundan sonra Peyğəmbərdən soruşdu və yuxarıdakı ayə nazil oldu.[7]

3. “Səfeh adamlar dedilər: “Nə üçün Allah bizimlə danışmır?! Və ya nə üçün bizə ayə və nişanə gəlmir?!”[8] Bu ayə Rafe ibni Hüreymələnin barəsində nazil olmuşdur. Məhəmməd ibni İshaq nəql edir ki, İbni Abbas dedi: Rafe Peyğəmbərə dedi: “Ey Məhəmməd! Dediyin kimi, əgər sən Allahın peyğəmbərisənsə, onda Allahına de, bizimlə danışsın, səsini eşidək!” Sonra Allah bu ayəni nazil etdi.[9]

4. “O kəslər ki, Allahın kitabını tilavət edir və namaz qılırlar.”[10] Deyilmişdir ki, bu ayə Əbdül-Müttəlibin oğlu Harisin oğlu Hüseynin barəsində nazil olmuşdur.[11]

5. “O kəslər ki, Allah yolunda zülmə düçar olduqdan sonra hicrət edilər, bu dünyada onlar üçün gözəl məqam verərik...”[12] Bu ayə Əbi Cəndəl ibni Süheylin barəsində nazil olmuşdur.[13]

6. “Bunlar həmin kəslər idilər ki, camaatın bəzisi onlara “camaat (düşmənin ordusu) sizə (hücum etmək üçün) bir yerə yığışmışdılar” dediyi zaman...”[14] Bu ayədə cəm şəkilində ifadə oluna şəxs Nəim ibni Məsud Əşcəi idi.[15]

7. “Səndən “nə infaq edək?” - deyə sual edirlər.”[16] Bu ayə Əmr ibni Cəmuhun barəsində nazil olmuşdur.[17]

8. “Başqa bir qrup da öz günahlarına etiraf edirlər.”[18] Bu ayə Əbi Lübabə Ənsarinin barəsində nazil olmuşdur.[19]

9. “Onlar deyirlər: “Əgər Mədinəyə qayıtsaq, əzizlər zəlilləri oradan çıxaracaqdır.”[20] Bu sözü deyən bir nəfərdir: Əbdüllah ibni Übey.[21]

Bu qəbildən olan ayələr olduqca çoxdur və bu bölməni mübahilə ayəsi ilə sona çatdırırıq.[22]

10. “(Ya Peyğəmbər, Nəcran məsihilərinə) de: Gəlin biz də öz övladlarımızı çağıraq, siz də öz övladlarınızı; biz də öz qadınlarımızı çağıraq, siz də öz qadınlarınızı çağırın...”[23] Sünnü və şiə alimlərinin nəzərində qəti bir məsələdir ki, bu ayədə deyilən “qadınlarımız” kəlməsindən məqsəd təkcə həzrət Fatimeyi-Zəhra (əleyha salam)-dır.[24]

Bəyan olunan məsələlərə diqqət yetirməklə və Allahın kəlamında deyilən “sənin qızların” ifadəsinə istinad edərək Peyğəmbərin birdən artıq qızı olduğunu isbat etmək olmaz və Quranın üslubu bu barədə bizə kömək etmir. Çünki mübahilə ayəsində deyildiyi kimi, məqsədin həzrət Fatimə olması və onu təzimlə yad etmək üçün cəm şəklində xitabdan istifadə edilməsi mümkündür.

Bu məsələnin rəvayət baxımından tədqiqi

İslam tədqiqatçıları bu məsələ barəsində ixtilafa düçar olmuşlar. Onu inkar edənlərdən biri Əllamə Seyid Cəfər Mürtəza Amilidir ki, özünün “Əs-səhihu minəs-sirə” kitabında bu məsələni araşdırmış və bu barədə “Bətanun-Nəbi, əm rəbaibuh” adlı ayrıca bir kitab da yazmışdır ki, ona müraciət edə bilərsiniz. O cənab bu məsələni bütün yönləri ilə birlikdə araşdırdıqdan sonra nəticə alaraq buyurur: Keçən mətləblərdən aydın olur ki, Osmanın izdivac etdiyi Rüqəyyə Peyğəmbərin qızı deyildir... Əgər tarixi rəvayətlər barəsində daha dəqiq mühakimə yürütmək istəsək, (Peyğəmbərin Xədicədən birdən artıq qızı olması fərzi ilə) gərək qəbul edək ki, onlar uşaqlıq yaşlarında və bir kəslə izdivac etmədən dünyadan getmişlər. Osmanın əvvəlcə Rüqəyyə və ondan sonra Ümmü Külsüm adlı qızla evlənməsinə gəldikdə isə, onlar adda Peyğəmbərin qızlarına oxşasalar da, o həzrətin qızları deyirdilər. Bəlkə də Osmanın iki həyat yoldaşı ilə Peyğəmbərin besətdən qabaq dünyaya gələn və uşaqlıq vaxtlarında dünyadan gedən iki qızı arasında ad oxşarlığı nəticəsində bəziləri belə bir səhvlərə düçar olmuş və ya onların “o iki qız (Osmanın iki həyat yoldaşı olan Rüqəyyə və Ümmü Külsüm) Peyğəmbərin qızları idi” deyə iddia etməsinə səbəb olmuşdur. Həmçinin, Osmanın iki həyat yoldaşının Peyğəmbərin rəbibəsi (ögey qızı) olması ehtimalı bu şübhəni daha da gücləndirmişdir. Çünki ərəblərin məşhur adətinə görə onlar ögey qızı (rəbibəni) doğma qız hesab edirdilər.[25]

Biz Seyid Amilinin sözlərini təsdiq və ya rədd etmək məqamında deyilik. Çünki ondan əvvəl bir çox tədqiqatçılar Osmanın Peyğəmbərin kürəkəni olmasını və Peyğəmbərin birdən artıq qızı olmasını qəbul etmişlər. Amma biz bəhsimizi bu məsələ üzərində təmərküzləşdiririk ki, qeyd olunan ayə təklikdə Peyğəmbərin birdən artıq qızı olmasının isbatı üçün istinad yeri ola bilməz.

Burada bir məsələni də qeyd etmək  yaxşı olardı: Ayələrin filan kişi və ya filan qadın barəsində nazil olmasını dediyimiz zaman məqsədimiz onların hamısını dəstəkləmək deyildir, əksinə buna görə zikr etdik ki, Quranın tutduğu üslubu – bəzi hallarda  tək bir nəfər üçün cəm əvəzliyindən istifadə etməsini bəyan edək. Bu da sabit və düzgün bir üslubdur, əhli-sünnət tədqiqatçıları və təfsir alimləri də ona etiraf etmişlər. Deməli, əgər bir kəs Osmanın Peyğəmbərin kürəkəni olmasını isbat edərək onun üçün bir fəzilət düzəltmək istəsə, bu ayələrə istinad edə bilməz; əksinə bu bölmədə olan rəvayətlərdə tədqiqatdan ibarət olan başqa bir yolu da ötməlidir.