İmam Həsən (əleyhissalam)  Əli ibn Əbi Talibin övladı və Behişt cavanlarının sərvəridir.[i]  Şiə[ii] və sünnü[iii] ravilərinin məşhur nəzərlərinə görə İmam Həsən (əleyhissalam)  mübarək ramazan ayının ortasında gecə, hicrətin üçüncü ilində Mədinə şəhərində dünyaya göz açmışdır. Əlbəttə, bəzi zəif rəvayətlərə görə İmam (əleyhissalam)  şəban ayında dünyaya gəlmişdir.[iv] Ola bilsin bu tarix, İmam Hüseynin (əleyhissalam)  doğum tarixi ilə səhv düşmüş olsun.
Künyəsi Əbu Məhəmməddir.[v] Bəziləri bu künyəni İslam Peyğəmbərinə (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) və İmam Hüseynə (əleyhissalam)  nisbət verirlər.[vi]  Doğluşunun yeddinci günü Həzrət Fatimə (salamullahi ələyha), Həzrət Cəbrailin behiştdən gətirdiyi parçaya büküldüyü halda atası İmamı (əleyhissalam)  İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) yanına gətirir və İslam Peyğəmbəri (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) Onun adını Həsən qoyur.[vii]
O Həzrətin ləqəbləri bunlardır: Seyyid, Zəkiy, Müctəba və Təqi[viii] İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) vəfatı zamanı İmam Həsənin (əleyhissalam)   yeddi yaş neçə ayı və ya səkkiz yaşı olardı. Həzrət Əlidən (əleyhissalam)  sonra imamət O Həzrətə yetişəndə 37 yaşı olub.[ix]
Şeyx Mufid özünün Əl-İrşad kitabında yazır:İmam həsənlə (əleyhissalam)  imamət beyəti hicrətin qırxıncı ilində mübarək ramazan ayının cümə günü 21-də olub."[x]  Onun xilafət müddəti altı ay üç gün çəkir və hicrətin 41-ci ilində Müaviyə ilə O Həzrətin arasında sülh imzalanır[xi] və bundan sonra İmam Həsən (əleyhissalam)  Mədinəyə qayıdır və ömrünün sonuna qədər yəni, on il orda yaşayır.[xii]
İmam Həsənin (əleyhissalam)  şəhadətin tarixi haqqında dəqiq məlumat yoxdur və tarixçilər arasında bu haqda ixtilaf var. Rəbiəl əvvəl ayının beşi,[xiii] və ya səfər ayının 28-i hicrətin əllinci ili[xiv] ən məşhur nəzərdir.
İmam Həsən (əleyhissalam)  öz həyat yoldaşı, Əşəs ibn Kəndinin qızı Cədənin əli ilə zəhərlənir və şəhadətə çatır.[xv] Bu hadisə, Müaviyənin Cədəni oğlu yezidə alacığı vədəsi və hiyləsi ilə baş tutur. Sonra həyat yoldaşının verdiyi zəhərlə İmam Həsən (əleyhissalam)  haqqa qovuşur. İmam Hüseyn (əleyhissalam)  qüsl və kəfən mərasimlərini yerinə yetirdikdən sonra nənəsi Fatimə bint Əsədin yanında Bəqi qəbristanlığında torpağa tapşırır.[xvi]
İmam həsənin (əleyhissalam)  fəzilət və üstünlükləri;
Tarixçilər İmam həsən Müctəba (əleyhissalam)  haqqında çoxlu fəzilət və üstünlüklər nəql etmişlər. Onlardan bəzilərini qeyd edirik:
1.İmam Həsənin (əleyhissalam)  adının Allah tərəfindən verilməsi;
Cabr ibn Əbullah nəql edir: Həzrət Zəhra (salamullahi ələyha) İmam Həsəni (əleyhissalam)  dünyaya gətirdikdən sonra İmam Əliya (əleyhissalam)  dedi: "Ona ad seç!" Hazrət buyurud: " Mən bu övladıma ad qoymaqda Peyğəmbərdən (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) qabağa düşmərəm." Uşağın qundağını İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) hüzurana gətirir və dedilər: "Ya Rəsuləllah! Buna ad qoyun. İslam Peyğəmbəri (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) buyurdu: "Bu ad qoymada Allah-taaladan qabağa düşmərəm." Sonra Allah-Taala həzrət Cəbrayilə vəhy edir ki, Məhəmmədin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) övladı dünyaya gəlib. Ona tərəf get və Ona tərbik de. Ona denən Əli Sənə nisbət Harunun Musaya nisbəti kimidir. Bəs, Onun övladının adını Harunun övladının adın qoy. Cəbraiyil (əleyhissalam)  İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) hüzuruna nazil olur və buyurur: Allah –Taala buyurdu: "Fatimənin övladının adını Harunun oğlunun adını qoy." İslam Peyğəmbəri (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) buyurud: " Harnun övladının adı olub? " Cəbraiyl cavab verir:  Şübbər. İslam Peyğəmbəri (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) soruşur: "Bizim dilimiz ərəbdir." Cəbrayil cavabında buyurdu: "Onun adını Həsən qoyun." Peyğəmbər (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) onun adını Həsən qoyur.[xvii]
2. İmam Həsən (əleyhissalam)  Behişt cavanlarının sərvəri;
Cabir ibn Əbdullah İslam Peyğəmbərindən (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) nəql edir: "Hər kəs Behişt cavanlarının sərvərini (ağasını) görmək istəsə, Həsən ibn Əlinin çöhrəsinə baxsın."[xviii]
3. İmam Həsənin (əleyhissalam)  heybət və əzəməti İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) heybət və əzəmətinə oxşarlığı;
İbn Əli Rafei atasından, nənəsi Zeynət Əbi Rafeinin qızının dilindən nəql edir: Həzrət Fatimə iki övladı İmam Həsən (əleyhissalam)  və İmam Hüseyn (əleyhissalam)  ilə birlikdə atası İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) hüzuruna gəlir və ...buyurur: "Bu iki övladın Sənin varislərindir. Onlara bir şey xatirə öyrət." İslam Peyğəmbəri (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) onlar haqqında buyurur: "Həsəndə mənim heybət və əzəmətim var amma, Hüseyndə mənim səxavat və bəxşiş və şücaətim var."Bu rəvayətin təsdiqi başqa bir rəvayətdir ki, Məhəmməd ibn İshaqdan nəql olunur: Heç kəs Həsən ibn Əlidən başqa şərafətdə İslam Peyğəmbərinə (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) oxşarı yoxdur. O nəql edir, mən Məkkə yolunda özüm şahid oldum ki, İmam Həsən (əleyhissalam)  mərkəbindən yerə düşdü və piyada yol getməyə başladı. Bu anda Həzrətin yanında olanların hamısı mərkəblərindən yera düşdülər və piyada yol getməyə başladılar. Hətta, Səid ibn Əbi Vəqqas da O Həzrətin yanında piyada yol getməyə başlayır.[xix]
4. İmam Həsən Müctəba (əleyhissalam)  insanlardan İslam Peyğəmbərinə (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) ən oxşarı;
Ənəs İbn Malikdən nəql olunur: Cəmiyyət içində Həsən ibn Əlidən çox İslam Peyğəmbərinə (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) oxşar kimsə yox idi.[xx]
5. İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) ən şiddətli məhəbbəti İmam Həsənə (əleyhissalam)  izhar olub;
Usamət ibn Zeyd nəql edir:gecələrin birində hacətim olduğuna görə İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) qapısını döyüdüm. O Həzrət evdən çölə çıxdı. Ehtiyacımı dedim və O Həzrət rəva etdi.Bu halda Peyğəmərin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) bir şeylə özünü bükdüyünü gördüm və o şeyin adını bilmədiyimə göra o şey haqda Həzrətdən soruşdum: Ya Rəsuləllah! Bu nə libasdır belə geymisiniz? Həzrət libasını kənar etdi və Həsən və Hüseynin Peyğəmbərin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) qucağında olduğun gördüm. Sonra İslam Peyğəmbəri (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) buyurdu: "Mənim bu iki övladım qızımın uşaqlarıdır. İlahi! Mən onları çox sevirəm, onları sevənləri Sən də sev!"[xxi]
Başqa bir rəvayətdə bərra ibn Azəbdən nəql olunur: Mən Həsənin (əleyhissalam)  İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) qucağında olduğunu gördüm. Bu halda Həzrət buyurdu: "İlahi! Mən Onu çox sevirəm, Sən də onu sev!"[xxii]
6.İmam Həsənin (əleyhissalam)  zöhj və ibadəti;
İmam Həsən Müctəbə (əleyhissalam)  zəmanəsinin ən abidi, ən zahidi və ən fəzilətlisi olub. Həccə azim olarkən, piyada yol gedərmiş bəzən də ayaqyalın yol gedərmiş. İmam Həsən (əleyhissalam)  ölümü yada salarkən ağlayır və qəbr və Qiymət haqqında danışarkən gözələri yaşla dolarmış."[xxiii]
7. Allah yolunda ehsan və bəxşiş;
İmam Həsən Müctəba (əleyhissalam)  səxavət və bəxşiş əhli olub el arasında da bu adla tanınmışdır. Bu haqda rəvayətlərdə çox nəql olunub. Biharul-Ənvar kitabının müəllifi Əllamə Məclisi Hilyətül-övliya kitabından belə nəql edir:İmam həsən Müctəba (əleyhissalam)  həyatında iki dəfə bütün mal-dövlətini fəqirlər arasında bölüşdürür." [xxiv]
8.Fəqirlərə münasibətdə təvazökarlıq və məhəbbət;
İbn Şəhr Aşub, Əhməd Müəddəbin Əl-Funun və İbn Məhdinin Nəzhətul-əbsar kitabında belə nəql edir: İmam Həsən Müctəba (əleyhissalam)  bir gün küçədən keçərkən bir dəstə fəqirin süfrə açıb yeməklə məşğul olduğunu görür. Onların süfrəsində quru çörəkdən başqa bir şey olmur. Fəqirlər İmam Həsəni (əleyhissalam)  gördükdə onu quru çörək olan süfrələrinə yeməyə dəfət edirlər. O Həzrət fəqirlərin dəvətini qəbul edir və atından enərək, onlarla bir süfrədə çörək yeməyə başlayır. İmamın (əleyhissalam)  bərəkətindən süfrəyə elə bərəkət gəlir ki, hamı doyunca quru çörəkdən yeyə bilir və doyur. Sonda İmam Həsən (əleyhissalam)  fəqirləri öz evinə dəvət edir və onlara lazımınca ehsan verir.[xxv]
Buna oxşar rəvayətlər və onlarla Quran ayəsi İmam Həsən Müctəba (əleyhissalam)  haqqında vardır. Biz bu qədəri ilə kifayətlənirik. İmam Həsən Müctəbanın (əleyhissalam)  şəxsiyyəti və fəziləti haqqında o kifayət edər ki, O Həzrət İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm)  Əhli-Beytindən sayılır. O kəslərdən ki, Allah-Taala Quranda onlardan çirkinliyi yox etmiş və pak və məsum qərar vermişdir.[xxvi] İmam (əleyhissalam)  O kəslrədəndir ki, Nəcran xaçpərəstləri ilə  Mübahilə (and içmə) hadisəsində İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) yanında Onun da hüzuru olmuşdur.

---