Bu soruya cevap vermek için mümkün derecede soruyu tahlil ve eczalara ayırıp her birisini inceledikten sonra hepsinden elde edilen neticeyle son bir cevap vermek lazım.
Sorunun Birinci kısmı:
Kuran kerim ayetlerindeki külli ve umumu bakışın illeti nedir? Neden bazı yerlerde küllilinin ötesine gitmiş ve ayetler meselelerin cüziyatlarını da açıklamış?  Kuranı kerim ilahi bir iptir. İnsan türünün mutluluğu, saadeti ve kurtuluşunun mayasıdır.[1] Bu nedenle beşerin hidayeti için gerekli olan bütün kanunları içermesi gerekiyor. Hal böyle iken eğer kuranı kerimde ister nüzul dönemine ait insanların, ister sonraki dönemlere ait insanların reel örnek ve cüziyatlarının tümünü yazmış olsaydı her Müslüman’ın yaşantısının büyük bir miktarı için bir kitap inmesi gerekiyordu. Böyle bir şeyin mümkün ve mantıklı olmadığı açıktır. Öyle ise ne yapılmalı ve nasıl bir yol seçmeliydi?
Allah u Teâlâ kuranı kapsayıcı ve kurtarıcı bir nüsha olarak en güzel bir şekilde beşerin hidayeti için nazil etti. O külli kanunları açık bir şekilde veya örneklendirerek ve önceki toplumların yaşantılarını kıssalar kalıbında zikir ve reel örneklerini açıklamış, mezkûr ayetlerde zikir edilmiş küllilerle ilişkilendirmiştir ki insanlar, doğru yolu seçip çıkmazlıklardan kurtulabilsinler. Bu imam Sadık’ın (a.s.) buyurmuş olduğu şu sözünün; “bize düşen usulleri ve küllileri beyan etmektir. Size düşen ise usul ve küllilerden furuları çıkarmaktır”[2] tahakkuk bulmuşluğun aynısıdır.  
Ama bu sistemde furuları usullere döndürmek bazen çok zor veya gaflete maruz kalıyor. Bu durumda meseleyi örneklendirmek için bazı cüzileri küllere irca ederek meseleyi muhataplara uygulamalı olarak bildirmek kanun koyucunun vazifesidir. Örneğin Allah u Teâlâ bir ayette şöyle buyuruyor: “pisliklerden sakınınız”.[3] Ama içki ve kumar gibi bazı konular kuranın nüzul dönemindeki örfte pis oldukları belli değil ve normal[4] şeylerden biliniyordu. Allah u Teala başka bir ayette ki söz konusu ayetten belli bir müddet sonra inmiş, pis olan bazı mısdaklara (reel örneklere) işaret ediyor ve şöyle buyuruyor: kumar, içki ve … pisliklerdendir…”.[5]
Bu nedenle bazı cüziyatları açıklamak kitabın külliliğine zarar vermemekle kalmıyor, belki yeni ortaya çıkan meseleleri, kuranın külli kanunlarına irca etme yöntemini açıklamak için bir ortam oluşturuyor ve böylece inhirafların ve doğru olmayan tevillerin önüne geçiyor. Bu nedenle bazen kuranı kerim, bir hakikati (ve kanunu) açıklama hedefini güdüp mısdaklara (reel örneklere) asla değinmeyen maruf bilim kitaplarının tam tersine külli kanunları açıklamakla yetinmiyor, bilakis cüzilere de değiniyor.
Sorunun İkinci Kısmı:
Önceki kavimlerin destanlarının kuranda, kuran ayetleri kalıbında zikir edilmesinin illeti nedir? Daha önce işaret edildi ki bazı konularda meseleler cüzi ve somutlaştırılmış halette zikir edilmesi bir gerekliliktir. Hal böyle iken şöyle bir soru söz konusudur; bu cüzicilik –ki zikit edilmesi ve kuranda anlatılması bir gereklidir- neden başka bir şekilde değil, destanlar ve tarihi meseleler şeklinde gelmiştir? Acaba açık ve kesin bir şekilde Allah tarafından mısdaklarının açıklanması mümkün değil miydi?
İlkin teveccüh edilmelidir ki kuranı kerim tarihsel olayları tüm cüziyetlarıyla içine alacak tarihi bir kitap değildir. Bu kitap insanların hidayeti (ki kuranın temel hedefidir) için faydalı olan kısımları beyan ediyor. Bu nedenle öncekilerin destanlarını nakil etmek noktasında da bu hedefe riayet etmiştir.
Önceki kavimlerin yaşamış oldukları hadiseler, daha açık ve aydınlatıcı ufukları önümüze koyuyor ve bizi onların düşmüş inhiraflardan, kaymalarından ve olumsuzluklarından haberdar ediyor. Bu haberdarlılık ilerlememiz ve kalkınmamız için bir köprüdür. Böylece öncekilerin acı tecrübelerini yaşamış olmaktan kurtuluyoruz. Bu nedenledir ki dini metinlerde, önceki milletlerin tarihinde ve onların davranışlarında tefekkür etme vurgulanmıştır.[6]
Burada örnek babından dikkate şayandır ki kuran ayetlerinde destan ve kıssaların nakil edilmiş olmalarının bazı hikmeti ve zarifliklerine dikkat çekiyoruz.

İbret verici olanlardan en tesirlisi ilahi azabın beyan edilmesidir ki önceki kavimlerin göstermiş oldukları nankörlüklere karşı kendilerine nasip olmuş ve kuranın farklı yerlerinde bu azaplara işaret edilmiştir. Semud’un saikesi (gök gürültüsü) veya Nuh’un (a.s.) tufanı gibi.

Bu çeşit açıklamaları birçok destan ve kıssalarda müşahede edebiliyoruz. Hazreti İbrahim (a.s.) kendi kavmi için getirmiş olduğu deliler ve izlemiş olduğu yöntem ve onlarla irtibat şekli bunlardan birisidir. Elbette kıssa ve destanların zikir edilmesinde daha nice başka hikmetler vardır ki daha fazla bilgi için tefsir ve “Enbiyaların Kıssaları” unvanında yazılmış kitaplara müracaat ediniz.
Sorunun Üçüncü Kısmı:
Neden hazret Musa (a.s.) ile ilgili konular o denli dikkate alınmış, önem verilmiş ve kuranı kerimin farklı yerlerinde tekrar tekrar beyan edilmiştir. Ama peygamberimizin (s.a.a) hayatına bu denli dikkat edilmemiş ve önem verilmemiştir?
Kuranı kerim nur ve hidayet kitabıdır. Onda beyan edilmiş olan her ne varsa insanın hidayeti için gerekli olan konular doğrultusundadır. Bu nedenle eğer kuranı kerimde bir konu tekrar edilmiş ve üzerine tekitle durulmuş ise söz konusu hedefin tahakkuku içindir. Zira bir konu muhtelif münasebetlerden dolayı farklı yöntemlerle beyan ediliyor ki öğreticiliği muhataplarda daha fazla etkili olsun.
Bu arada şöyle denilmesi mümkündür: kuranın hazreti Musa (a.s.) ve beni İsrail oğullarının yaşantılarına çok teveccüh etmesi bu toplumun yaşamının çok muhtelif yönlerinin olması ve hadden fazla Müslümanların hayatına müşabih olduğundandır.
Örneğin: İslam’da gerçekleşen bedir savaşı Talut (a.s.) meselesine çok benziyor. Tarihi bilgilere göre her iki ordunun (Talut ile) savaşçı asker sayısı ile peygamber (s.a.a.) ile savaşçı asker sayısı aynı idi, yani her ikisinin de 313 kişi idi. Her ikisi de müşriklerden büyük bir orduya karşı savaştılar ve nihayet başarılı oldular.[11] Kuranı kerim Talut ve onunla birlikte olanların kıssasını anlatıyor ve o küçücük grubun kâfirlerden sayısı çok olan bir gruba karşı göstermiş olduğu mertliklerini ve sabırlarını övüyor ki Müslümanlar için birer örnek olsunlar.
Birçok rivayetlerde imam masum (a.s.) bu benzerliğe işaret ediyor. Rivayetlerin birisinde ümmete hitaben şöyle gelmiş: “sizde beni İsrailliler gibisiniz. Onların işlerini yapacaksınız”.[12]  
Ama İslam peygamberi hazreti Muhammed  (s.a.a.) hakkında demeliyim ki;
Her ne kadar kuranı kerimde açık bir şekilde Allahın son payamını getiren peygamberin ismi mükerrer zikir edilmemiştir. Ama ayetlerin nüzul sebebine dikkat edildiğinde, peygamber, (s.a.a), ehlibeyti ve ashabı hakkında nazil olmuş olan ayetlerin sayısı hazreti Musa dönemiyle alakalı olan ayetlerin sayısından çok daha fazla olduğunu müşahede edebiliriz. Aslında hazreti resulün (s.a.a.) yaşam hikâyesi ve onun hidayetteki rolünü hazretin kendi döneminde araştırılması gerekiyor ve bunların büyük bir kısmı kuranda dikkate alınmıştır.
Dikkate şayandır ki birçok peygamberin (a.s.) hayat hikâyeleri kuranı kerimde zikir edilmemiştir. Ama bu konu onlar için bir zaaf noktası sayılmıyor. Zira bütün ilahi enbiyalar kâmil, takvalı insanlardır ve ilahi iradeyle her çeşit ayıp ve yetişkinsizlikten uzak kalmışlardır. Diğer taraftan kuranı kerim bazı kimselerin hayat hikâyelerinden bahis ediyor ki en menfur ve ilahi dergâhtan tart edilmiş kimselerdir. Açıktır ki onların isimlerinin kuranda zikir edilmesi onların faziletliliklerine delil değildir ve kuranı kerim sadece bazı maslahat ve bazı hedefleri dikkati nazarda tutarak onların yaşam hikâyelerini anlatmıştır.
Buna binaen kuranı kerim hidayet kitabı olma hesabiyle bazen peygamberlerin, bazen (Zül-Karneyn ya hazreti Meryem’in babası Umran gibi) Allahın kendilerinden razı ama peygamber veya nebi olmayan kimselerin, bazen (firavun ve iblis gibi)   menfur ve Allahın gadabına uğramış varlıkların hayat hikâyesini anlatmayı gerekli kılıyor. İşte bu hedefin kendisi bazen sebep oluyor ki kuranı kerim (Hazreti Musa’nın kıssası gibi) bir kıssayı birkaç defa beyan etsin. Bazen de (Hazret Âdemin cennete girme kısası gibi) bir kıssayı farklı olaylarda işaret konusu yapsın (ki üç defa beyan edilmiş) veya (hazreti Âdem’in yaratılış ve Allahın meleklerle konuşması ve onların hak Teâlâ’ya karşı yaptıkları ihtirazları gibi) bir meseleyi de sadece bir defa açıklasın.   
Kaynakça:

---