Masumiyet sözlükte korunma ve mahfuz olma manasındadır. Istılahta ise hata, unutma, sürçme ve günahtan korunma ve mahfuz olma anlamındadır.[1] Başka bir ifadeyle nefsanî bir sıfat ve derunî bir güç olup taşıyanı günaha bulaşmanın ötesinde günah işleme düşüncesi ve tasavvurundan alıkoyar. Hata ve günahtan korunma iki çeşittir.

1- Bütün ömür boyunca (doğumdan ölüme dek) ilahî dini öğrenme, öğretme ve uygulamada tüm yanlış, unutma, günah ve hatalardan tümel bir şekilde korunmak ve masum kalmak. Bu çeşit masumiyet sadece melekler, peygamberler ve imamlarda (a.s) tahakkuk etmiştir, başkalarında tahakkuk ettiğine dair ise bir bilgimiz yoktur.[2]

2- Güçlü ve zayıf olarak derecelendirilebilen ve değişik bireylerde farklı ve muhtelif bir durum arz eden nispi masumiyet. Din işlerinde çaba, riyazet ve ibadetlerin ardından bir ölçüye kadar masumiyet kazanılabilir ve bunların vasıtasıyla korunabilir. Elbette ömrün sonuna dek bunun korunması bağlamında bir güvence yoktur. Bu yüzden nispi masumiyet zayıf ve güçlü dereceleri göz önünde bulundurularak başkalarına isnat edilebilir. Normal bireylerdeki bu halden “adalet melekesi” olarak söz edilir; yani kendisinde bilerek bir sürçme ve büyük bir günah görülmeyen bir şahıs yapısına atfedilir.[3]

Son kıstasa göre masum hem peygamberler, imamlar ve melekleri kapsamakta ve hem de kendini yetiştirerek günaha bulaşmayan insanları kapsamaktadır. Bu esas uyarınca bu makam ve konum peygamberler ve on dört masuma özgü değildir. Başka muhlis mahlûklar da bazı mertebelerde bu özelliğe sahiptir. Bu yüzden biz masumları beş bölüme ayırıyor ve onların masumiyet delillerini kısaca açıklıyoruz:

1. Peygamberler (a.s):

Semavî peygamberler küçük ve büyük her türlü günahtan korunmuş olmalı ve asla bir anlık olsa dahi günahın etrafında gezinmemelidirler. Şia bilginlerinin görüşüne göre peygamberler dört çeşit masumiyette birbirleriyle eşittirler: Vahyi idrak etme ve bildirmede masum olmak; inançlarda masum olmak; günahlardan masum olmak; hata ve unutmadan masum olmak.

Peygamberlerin Masumiyetinin Aklî Delilleri:

Büyük kelam bilginleri akıl yoluyla peygamberlerin masumiyetinin gerekliliğine yönelik birçok delil getirmişlerdir. Bazıları şunlardır:

A- Deruni Etkenler:

Peygamberlerin varlığında günah etkenleri (cehalet, bilgisizlik, şehvet ve heveslerin galebesi vb.) günahı önleme etkenleri karşısında yeniktir.

B- Güven ve Gayeyi Zedeleme Delili:

Peygamberlerin yollanmasındaki hedefin ilahî buyruklar aracılığıyla insan türünün hidayete ermesi olduğu açıktır. Bu hedef peygamberlerin söz ve öğretilerine yönelik halkın hiçbir şüphe kuşkusu olmaması durumunda gerçekleşir. Onları can ve gönülden kabullenmeleri, onlara yüzde yüz teslim olmaları ve güven duymaları için kendilerinin sözlerini Allah’ın sözleri ve öğretilerini de ilahî öğretiler bilmelidirler. Akıllı, bilge ve bilinçli bir şahsın asla gaye ve hedefinin aksine hareket etmeyeceği kesindir. Böyleyken onlar günah ve hatadan masum olmazlarsa, insanları sapkınlığa yöneltecektir. Bu da peygamberlerin yollanmasındaki hedefin tam karşı noktasıdır.

C- Cehalete Yöneltme ve Hatayı Teşvik Etmek:

Yüce Allah’ın kendi kullarını hidayete erdirme makamında asla onları hata yapmaya teşvik edecek ve sapmaya çağıracak en küçük bir fiil işlemeyeceği kesindir. Çünkü herkesten ve özellikle de zatı temiz olan Yüce Allah’tan böyle bir fiilin meydana gelmesi çirkin ve berbattır. Eğer Yüce Allah mucizeler ve ilmi kanıtlar gibi peygamberliğin delillerini masum olmayan birinin inisiyatifine (yalan atması, hata yapması ve günah işlemesi mümkün birine) bırakırsa, kullarını sapkınlığa yöneltmiş olacaktır. Hâlbuki bu fiil Allah’a isnat edilemez.  

D- Masum Olmayanın Vahiy Alma Liyakatinde Olmaması:

Her bilgece memuriyetin gerekli bir liyakat ve kabiliyete ihtiyaç duyduğunu bilmekteyiz. Layık ve kabiliyetli olmayan bireylerin vazifelerini doğru bir şekilde yapması mümkün değildir. Peygamberlerin Allah’ın mesajını vahiy yoluyla aldıkları ve insanlara ulaştırdıklarını da biliyoruz. Bu mesaj baştan sona nur ve maneviyattır. Muhtevası da tümüyle iman ve takvadır. Böyle bir mesaj alıcısı tabiat ötesi ve her türlü kusur ve eksiklikten arı olan Yüce Allah ile irtibat kurabilecek ve muhtevası temizlik ve takvayla dolu bir mesajı yüklenebilecek kadar temiz ve münezzeh olmalıdır.

Peygamberlerin Masumiyetinin Nakli Delilleri:

Bir takım Kur’an ayetleri peygamberlerin masumiyetine delalet etmektedir. Aşağıda onlardan bazılarına işaret ediyoruz:

A- Peygamberleri muhlislerden sayan ayetler. Muhlisler hatta şeytanın bile kendilerini saptırmaktan meyus olduğu ve onları istisna kıldığı kimselerdir. “İblis, Senin şerefine andolsun ki, içlerinden ihlâslı kulların hariç, elbette onların hepsini azdıracağım dedi.”[4] Muhlis (ihlâslı) masum ile eşittir ve kesinlikle peygamberler onun örnekleridirler. Yüce Allah şöyle buyuruyor: “Kitap’ta, Musa’yı da an. Şüphesiz o muhlis bir insan idi. Bir resûl, bir nebi idi.”[5] Hz. Yusuf hakkında da şöyle buyurmuştur: “Biz, ondan kötülüğü ve fuhşu uzaklaştırmak için işte böyle yaptık. Çünkü o, ihlâsa erdirilmiş kullarımızdandı.”[6]

B- Kur’an-ı Kerim peygamberlere mutlak bir şekilde itaat edilmesini gerekli görmüştür[7] ve mutlak itaatin gereği de masumiyettir.

C- Kur’an-ı Kerim ilahî makamları zulme bulaşmamış kimselere özgü kılmıştır.[8] Her günah da en azından nefse zulmetmektir. Kur’an-ı Kerim’in bakışında her günah işleyen kişi zalim olarak adlandırılır.

2. İmamlar (a.s):

İmamlarım masumiyeti de peygamberlerin masumiyetinden farklı değildir; onlar da doğdukları günden itibaren masumdurlar.[9] Sadece imamlar hakkında vahiy alma ve bildirme yerine vahiy öğretilerini açıklama ve beyan etmeden söz edilmektedir.[10] İmamların masumiyetinin aklî delilleri peygamberlerin masumiyetinin aklî delillerinin aynısıdır. İmamların masumiyetinin naklî delilleri ise şunlardır:

Temizleme Ayeti[11]:

Kur’an şöyle buyuruyor: “Ey Ehli Beyt! Allah, sadece sizden kiri (günah ve çirkinliği) gidermek ve sizi tertemiz kılmak ister.” Ayetin bu bölümünde iki çoğul zamir kullanılmış ve her ikisi de eril çoğunluk halinde gelmiştir. Dolayısıyla peygamberin (s.a.a) eşleriyle bir irtibatı bulunmamaktadır. Aynı şekilde ayetine orijinalinde yer alan “innema” tabiri genellikle özgünlük içindir ve tercümesinde ise sadece ve yalnız sözcüklerinden istifade edilmektedir. Bunun delili ise ayette zikredilen üstünlüğün Peygamberin (s.a.a) ailesine özgü olması ve başkalarını kapsamamasıdır. “Yuridu” (Allah irade etmekte ve istemekte) cümlesi Rabbin tekvini iradesine işarettir. Yani Yüce Allah teşrii değil, tekvini bir buyrukla sizi her türlü kirlilikten temizlemeyi ve korumayı irade etmiştir; zira teşrii irade onların temizliklerini korumak için sorumlu kılınmasıdır. Bu sorumluluğun Peygamber (s.a.a) ailesine özgü olmadığını ve tüm Müslümanların kendilerini temiz tutmak için sorumlu ve görevli olduğunu biliyoruz. Ayetin orijinalindeki “rics” kelimesi sözlükte temiz olmayan bir şey anlamındadır.[12] Her ne kadar bazı büyük şahsiyetlerin sözlerinde “rics” kelimesi “günah” veya “şirk” yahut “yanlış inanç” veyahut “cimrilik ve kıskançlık” anlamında tefsir edilmişse de gerçekte bunlar bu geniş ve engin mefhumun örneklerinin beyanıdır. Elif ve lam’ın cins türünün bu kelimenin başına gelmesi (errics) ve burada genellik anlamını yansıtması nedeniyle ayetin mefhumu şöyledir: Allah her çeşit ve her türlü kirliliği onlardan uzak kılmayı irade etmiştir. Ayetin orijinalindeki “ve yutahhirikum tathiren” cümlesi “tathir” kelimesinin manasının temiz kılmak olması nedeniyle kir ve önceki cümlede gelen her türlü kirliliği gidermeye yönelik yeni bir vurgulamadır. (Arap gramerinde) mutlak meful olan “tathiren” kavramı da bu mananın bir başka vurgulayıcısıdır. Netice itibariyle, Yüce Allah değişik vurgulamalar ile Peygamberin (s.a.a) ehli beytini her türlü çirkinlik ve kirlilikten temizlemeyi ve arı kılmayı irade etmiştir. Elbette başka deliller de Peygamberin (s.a.a) ehli beytinin sadece on dört masum olduğu hususunu açıkça beyan etmektedir.[13]

3. İlahî Melekler:

İmam Askeri (a.s) şöyle buyurmaktadır:

“Allah’ın melekleri ilahî lütuf sayesinde küfür ve beğenilmeyen şeylerden masum ve güvendedirler.”[14] Aynı şekilde devamında şöyle buyurmaktadır: Melekler peygamberler ve imamlar gibidirler.[15]

4- Üç grup dışında kalan masumumlar (masumiyet peygamberlik ve imamet ile eşdeğer değildir; zira Hz. Fatıma (a.s) ve Hz. Meryem (a.s) gibi bir insanın masum olmakla beraber peygamber olmaması mümkündür). Bazı Kur’an ayetleri Meryem’in temiz ve arı oluşuna tanıklık etmektedir: “Ey Meryem! Allah, seni seçti. Seni tertemiz yaptı ve seni dünya kadınlarına üstün kıldı.”[16] Müfessirler bu ayetin Hz. Meryem’in masum oluşuna delalet ettiği görüşünde hemfikirdirler.[17] Aynı şekilde yukarıda belirtildiği gibi temizlik ayeti de Hz. Zehra’nın masum oluşuna delalet etmektedir.

5- Muhlis insanlardan bir grup masumiyetin bazı mertebelerine yani günah işlemekten korunmaya ulaşabilirler.[18] Çünkü masumiyetin menşei insan irade ve tercihidir. Elbette tüm yönlü masumiyet ilahî evliyalardan bir gruba mahsustur ama sakınan bazı müminler nefis tezhip ve tezkiyesi yoluyla fiillerinin çoğunda günaha bulaşmaktan korunabilirler. Bu tercih edilir bir konudur.[19] Gerçekte ilahî emirleri yerine getirme, men edilen hususlardan sakınma ve küçük günahları yapmada ısrar etmeme konusunda kararlı bir meleke taşımadır. Bu, bazen kendisinden adalet melekesi olarak söz edilen şeydir.