Please Wait
10144
Мәсум Имамларын (ә) вилајәтини дөрд дәлиллә сүбута јетирмәк олар: Китаб, сүннә (ганун), әгл вә иҹма.
Сөзләринә мүраҹиәт етмәдән шиә алимәләринин бу бәһсдә иҹма рәји о гәдәр ајдындыр ки һәтта диҝәр мәзһәбләрин дә алимләринин бу иҹмада һеч бир шәкки јохур.
Әгли дәлилә ҝәлинҹә демәк олар ки, бәзиләри, “Лүтф” ганунуну әсас ҝөтүрәрәк бу бәһсдә, Пејғәмбәрин (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) вә ја Мәсум Имамын (ә) ҹәмијјәтин рәһбәри олмасы буна кифајәтдир – демишләр. Лакин диҝәр бир дәстә алимләр бу дәлили кифәјәт гәдәр билмәмиш, “Һикмәт” дәлилинә әсасланмышлар.
Гурани-Кәримдә Пејғәмбәрин (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) вилајәтини сүбут едән чохлу дәлилләр вардыр. Ола билсин ки онлардан ән ашкары бу ајә олсун: النَّبِیُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ “Пeјғəмбəр мө’минлəрə oнлaрын өзлəриндəн дaһa јaxындыр.”[i]
Мәсум Имамларын (ә) вилајәти һаггында да чох рәвајәтләр мөвҹуддур. Онлардан ән мәшһуру Имам Садиг (ә)-ын бу ајә һаггында бујурур: (ајә) “Сизин һaминиз (рәһбәриниз, имамыныз) aнҹaг Аллaһ, Oнун Пeјғəмбəри вə имaн ҝəтирəнлəрдир.” [ii]- Јәни, Гијамәтә кими Әли (әлејһиссалам) вә Онун Мәсум (ә) өвладлары.
Ислам мәдәнијјәтиндә ҹәмијјәтин рәһбәрлијнин зәрурәти мәсәләси гәбул олмасы илә јанышы, бу рәһбәрлјин һеч дә өз-өзүнә кимәсә һәвалә олунмасына гәти шәкилдә етигад бәсләнилмир. Бу һагг јалынз, бәшәрин Халиги вә онун бүтүн еһтијаҹларындан хәбәри олан Аллаһ-таалаја мәхсусдур. Бу сәбәбдән дә инсанлар илк нөвбәдә Аллаһ-тааланын һөкмләрини гәбул едиб Онун бујругларына табе олмалыдырлар.[1] Әҝәр Аллаһ-таала бизә һансыса бир шәхсә вә ја дәстәјә табе олмағымызы әмр етсә биз да буну сөзсүз гәбул едирик. Һәмчинин, әҝәр рәһбәрлик үчүн һансыса бир шәраит бәјан етсә вә ја о шәраит әсасында рәһбәр сечмјәи бизә һәвалә етсә, јенә дә Она табе олмалыјыг.
Гәдимдән бу ҝүнә гәдәр мүсәлманлар бу әгидәдирләр ки Алла-таала үммәтин рәһбәрлјини Ислам Пејғәмбәринә (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) тапшырмышдыр. О Һәзрәтдән сонра исә Әһли-Бејт (ә) тәрәфдарларынын әгидәсинә ҝөрә рәһбәрлик Пејғәмбәримизин (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) Әһли-Бејти (ә) олан мәсум Имамлара (ә) һәвалә олунмушдур. Бу мәтләби дөрд дәлиллә сүбута јетирмәк олар: Китаб, сүннә (ганун) әгл вә иҹма.
Сөзләринә мүраҹиәт етмәдән шиә алимәләринин бу бәһсдә иҹма рәји о гәдәр ајдындыр ки һәтта диҝәр мәзһәбләрин дә алимләринин бу иҹмада һеч бир шәкки јохдур. Үмуми шәкилдә белә бәјан етмәк олар ки шиә әгидәсиндә “Имамәт” мәсәләсинин үсулиддиндән һесаб едилмәси она ишарәдир ки Пејғәмбәримиздән (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) сонра ислам үммәтинә рәһбәрлик О Һәзрәтин пак Әһли-Бејтиндән (ә) олан мәсум Имамларын (ә) өһдәсинә дүшүр. Бу сәбәбдәндә шиә, Пејғәмбәрин (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) пејғәмбәрлик вә рисаләт мәгамындан әлавә, “имаммәт”[2] мәгамынын да олмасына инаныр.
Пејғәмбәрлик мәгамы, тәквин вә шәриәт аләминдә илаһи сирләрдән аҝаһ олмаглыға аид олур. Рисаләт мәгамы јенә дә пејғәмбәрлијә аид олур ки Аллаһ-таала тәрәфиндән она верилән биликләри инсанларын һидәјәт олунмасы үчүн онлара бәјан еләсин. Имамәт мәгамы исә ҹәмијјәтин рәһбәрлији вә идарә олунмасыдыр.
Әгли дәлилә ҝәлинҹә демәк олар ки, бәзиләри, “Лүтф” ганунуну әсас ҝөтүрәрәк бу бәһсдә, Пејғәмбәрин (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) вә ја Мәсум Имамын (ә) ҹәмијјәтин рәһбәри олмасы буна кифајәтдир – демишләр. Лакин диҝәр бир дәстә алимләр бу дәлили кифајәт гәдәр билмәмиш, “һикмәт” дәлилинә әсасланмышлар.[3]
Ән гыса шәкилдә “һикмәт” дәлилини белә изаһ етмәк олар:
Әгл, Аллаһ-талланын, мәнәви аләми вә мәады (гајыдыш) исбат етдикдән сонра беләбир нәтиҹә алыр ки, бу дүнјада инсанын һәр бир рәфтарынын онун Ахирәт һәјатында мүәјјән тәсири вардыр. Һәмчинин, әгл, бүтүн бу тәсирләрин кәшф олунуб һансы шәкилдә олмасында өзүнү аҹиз билир. Бу ҹәһәтдән бүтүн аләмләрин халиги вә һикмәт саһиби олан Аллаһ-тааланын һикмәти һөкм едир ки сәадәт јолуну инсанлара ҝөстәрмәкдән өтрү онлара пејғәмбәрләр ҝөндәрсин. Диҝәр тәрәфдән бу ҝөндәрилмишләр инсанлары сәадәтә чатдырмаг вә Илаһи ҝөстәришләри инсаналара чатдырмагда пак вә һәр бир хәтадан, сәһвдән узаг олмалыдырлар. Әгл, исмәт (пак вә хәтасыз) бәһсиндән белә бир нәтиҹәјә чыхарыр ки вәһјин алынмасы вә бәјанында хәтасызлыг олмадығы кими онун диҝәр ҹәһәтләриндә дә хәта сәһвдән узаг олмаглыг лазымлыдыр. Беләликлә, ҝөндәрилмиш рәсул һәјатынын бүтүн саһәләриндә хәта вә сәһвдән узаг олмалыдыр. Бу вахт әгл јенә һөкм едир ки ҹәмијјәтин бүтүн ишләри һәр ҹүр хәта вә сәһвдән узаг олан бир шәхсин ихтијарында олмалыдыр. Нәтиҹәдә, ҝөндәрилмиш рәсулун өзү сөзсүз ки ҝөндәрилән дин тәрәфдән үммәтин рәһбәри вә һакими олмасы зәруридир. Инди дә әгл имәмәт мәгамына бахыр. Имам (ә) Пејғәмбәрин (с) ҝәтирдији пејғамын тәфсирчисидир. Бу охшар ҹәһәтләрлә јенә дә бир нәтиҹәјә ҝәлир. Беләликлә, әгл, Пејғәмбәрә (с) вә Имама (ә) исмәт мәгамыны исбат етдикдән сонра Илаһи һикмәтә әсасән, ҹәмијјәтин вә бүтүн ишләрин рәһбәрлијни дә онларын өһдәсиндә олмасыны вә бу јолун “Вилајәт” (рәһбәрлик) кими ҹәмијјәтдә гәбул олумасыны исбат едир.
Гурани-Кәримдә Пејғәмбәрин (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) вилајәтини сүбут едән чохлу дәлилләр вардыр. Ола билсин ки онлардан ән ашкары бу ајә олсун: النَّبِیُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ “Пeјғəмбəр мө’минлəрə oнлaрын өзлəриндəн дaһa јaxындыр.”[4]
Ајәнин нәтиҹәси, Пејғәмбәрин (с) мөминләрә һәтта онларын өзләриндән дә јахын вә әзиз оламыны сүбут едир. Бу да онлар өзләри бәрәсиндә бир иш ҝөрмәк истәсәләр Ислам Пејғәмбәри (с) бу ишдә онлардан да үсүтүндүр. Әҝәр бу ишдә Пејғәмбәр (с) онларын әвәзиндән бир гәрар чыхарса мөминләрин етираз етмәјә ихтијарлары јохдур вә Ондан итаәт етмәјә борҹлудурлар. Пејғәмбәрин (с) бу гәрары истәр онларын шәхси јатларына аид олсун, истәрсә дә иҹтимаи Ондан итаәт һамыја ваҹибдир.[5] Бу ајә, һәмчинин Пејғәмбәрин (с) мүсәлманлар үстүндә шәриәт ҹәһәтдән дә мүтләг вилајәтини исбат едир. Чүнки мүсәлманлар бу саһәдәдир ки, өз фәрди ишләри һаггында гәрар чыхара биләрләр.
Ән чох нәгл олунан рәвајәтләрә әсасән, Ислам Пејғәмбәри (с) Гәдир-Хум һадисәсиндә дә һәмин ајәни өзү бәрәсиндә һәмин мөвзуда дәлил кими ҝәтирир. Мүсләманлара хитаб едәрәк бујурур: الست اولی بکم من انفسکم؟ “Мәҝәр мән сизә сизин өзүнүздән дә үстүн дејиләмми?” Ҹаммат буна етираф етдикдән сонра Һәзрәт (с) бујурур: من کنت مولاه فعلی مولاه. “Мән һәр кәсин рәһбәри вә ағасыјамса, Әли дә онун рәһбәри вә ағасыдыр!”[6] Беләликлә,пејғәмбәрлик үчүн олан вилајәт, имам Әли (ә) үчүн дә вә диҝәр мәсум Имамлара (ә) вилајәти сүбут едир.[7]
Пејғәмбәрлијин вә Имамәтин вилајәтинә (рәһбәрлијнә) башга бир ајә дә дәлаләт едир:
إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ
“Сизин һaминиз (рәһбәриниз, имамыныз) aнҹaг Аллaһ, Oнун Пeјғəмбəри вə имaн ҝəтирəнлəрдир. O кəслəр ки, (Аллaһa) нaмaз гылыр вə рүкудa oлдуглaры һaлдa зəкaт вeрирлəр.” [8]
Шиә аләминдә вилајәт бәһсиндә ән јүксәк едигад олан бу ајәдә, вилајәт әввәлҹә Аллаһа мәхсус олдуғу сонра Пејғәмбәрә (с) сонра иман ҝәтирән, намазы бәрпа едән вә рүку һалында зәкат верәнләрә аид едир. Бүтүн бу сифәтләрин заһирдә чох мөминлә аид олмасы еһтималына бахмајараг, шиә вә сүннү тәфсирчиләринин әксәријјәтинин рәјинә әсасән, ајә Әли ибни Әби Талиб (ә) һаггында назил олуб.[9]
Бу ајәдә һеч бир хүсусијјәт гејд етмәдән вилајәт Пејғәмбәр (с) вә мәсум Имамлар (с) үчүн исбат олунур.
Мәсум Имамларын (ә) вилајәти һаггында да чох рәвајәтләр мөвҹуддур. Онлардан ән мәшһуру Имам Садиг (ә)-ын бу ајә һаггында бујурур: (ајә) “Сизин һaминиз (рәһбәриниз, имамыныз) aнҹaг Аллaһ, Oнун Пeјғəмбəри вə имaн ҝəтирəнлəрдир.” [10]- Јәни, Гијамәтә кими Әли (әлејһиссалам) вә Онун Мәсум (ә) өвладлары.[11]
[1] Ајәтуллаһ Ҹавад Амули, Влајәти-фәгиһ (Исламда рәһбәрлик) сәһ-29.
[2] Бурда “имамәтдән” мәгсәд ислам үммәтинин рәһбәрлијидир. Имамәтин диҝәр мәнасы исә мүсәлманларын мәсум Имамларын (ә) Аллаһ-таала тәрфиндән онлара верилмиш елмләринднә бәһрәләнмәси мәнасынддыр. Бу дә пејғәмбәрлик мәгамына охшар бир мәгамдәр. Бәзиләри сәһв үзүндән имамәти јалныз бу мүнһәсир едирләр. (Мәһди Һаири Јәзди, Һикмәт вә һөкумәт, сәһ-173-176)
[3] Бәзиләри һеч бир тәһгиг вә ахтарыш апармадан бу мәсәләд фәгәт “Лүтф” гајдасыны әсас тутумушлар. Һалбуки, чох-чох әввәлләр бу гајдаја бәзи ирадлар тутулмуш (мәсәлән, Фәхри Рази кимиләр) вә ҝүман етмишләр ки бу гајданы рәдд етмәклә үмумијјәтлә бу мөвзуда әгли дәлилләрин гапысыны бағламаг лазымдыр. (Мәһди Һаири Јәзди, Һикмәт вә һөкумәт, сәһ-173-176)
4] Әһзаб сурәси-6
[5] Сејјид Казим Һаири, Вилајәтул-әмр фи әсрил-ғејбәт. Сәһ-153.
[6] Әлламә Мәҹлиси, Биһарул-Әнвар,ҹ-37,сәһ-108.
[7] Сејјид Казим Һаири, Вилајәтул-әмр фи әсрил-ғејбәт. Сәһ-153.
[8] Маидә сурәси-55
[9] Сјути, Дүррүл-Мәнсур, 2-ҹи ҹилд, сәһ-293. Әл-Бәһрани, тәфәсирул-Бурһан, 1-ҹи ҹилд, сәһ-479.
[10] Маидә сурәси-55
[11] Үсул-Кафи, 1-ҹи ҹилд, сәһ-288.