Бу суалы ҹавабландырмагдан өтрү бир нечә мәсәләјә диггәт етмәк лазымдыр:

Биринҹи мәсәлә:  Мүртәд кимдир? Мүртәд, исламдан хариҹ олуб күфрү сечмәсини изһар едән мүсәлмандыр.[1] Диндән хариҹ олмаг, динин өзүнү көклү вә ја динин көкләриндән биринин (төвһид, пејғәмбәрлик, мәад) инкары әсасында һасил олур. Һәмчинин, динин бүтүн мүсәлманларын нәзәриндә зәрури сајылан һәр һансы бир ашкар һөкмүнү вә ја пејғәмбәрлијин инкарына сәбәб олан бир зәрури мәсәләни билә-билә гәсдән инкар етмәк мүртәд олмаға сәбәб олур.[2]

Мүртәдлик ики гисмдир: Фитри мүртәд вә милли мүрдәт.

Фитри мүртәд о кәсдир ки, нүтфәси мүсәлман ата анадан олмуш, доғулмуш вә һәдди булуға чатдыгдан сонра исламда олмағы изһар етмиш даһа сонра исә исламдан хариҹ олмушдур.[3]

Милли мүртәд о шәхсдир ки, нүтфәси бағланан анда ата анасы кафир олсун, һәдди булуға чатдыгдан сонра өз ихтијары илә исламы гәбул вә изһар етсин, сонра тәзәдән кафир олдуғуну бәјан етсин.[4]

Икинҹи мәсәлә: Ислам мәзһәбләриндә вә илаһи динләрдә мүртәдин ҹәзасы нәдир?

Шиә мәзһәбиндә мүртәд шәхсин ирс вә аилә мәсәлләриндә мәхсус һөкмләри вар ки, онлары бу мөвзуда арашдырмаг бизим суал олунан бәһсимиздән хариҹдәдир. Мүртәд шәхсин һөкмү будур: Әҝәр фитри мүртәд киши олса, өлүмә мәһкумдур. Газинин јанында төвбәси дә гәбул дејил. Амма, әҝәр милли мүртәд киши олса әввәлдә она төвбә етмәк тәклифи олунур. Әҝәр төвбә етсә азад олунур, јохса, өлүмә мәһкум олур.[5]  Мүртәд гадын, истәр милли, истәрсә дә фитри олсун өлүмә мәһкум дејил. Она әввәл төвбә тәклиф олунур, гәбул етсә азад олунур, әкс һалда зинданда сахланылыр.

Әһли-сүннәт фигһиндә исә мәшһур будур ки, мүртәдә бүтүн нөвләриндә, истәр милли олсун, истәр фитри, истәр киши олсун, истәрсә дә гадын, әввәлҹә төвбә тәклиф олунур, әҝәр төвбә етсә азад олунур, әкс һалда өлүмә мәһкум олунур.[6] Диҝәр илаһи динләрдә мүртәдлик бөјүк ҝүнаһлардан сајылыр вә һөкмү дә өлүмдүр.[7] Беләликлә, демәк олар ки, мүртәдлик бүтүн динләрдә вә мәзһәбләрдә ән бөјүк ҝүнаһ сајылыр вә азҹа ихтилафла ҹәзасы өлүмә мәһкум олмагдыр.[8]

Үчүнҹү мәсәлә:  Мүртәдин ҹәзасынын һикмәти.

Мүртәдин ҹәзасынын һикмәтини ајдынлашдырмагдан өтрү бир нечә мәтләбә диггәт јетирмәк лазымдыр:

1-             Ислам һөкмләри ики гисмә, фәрди вә иҹтимаи һөкмләрә бөлүнүр.  Иҹтимаи һөкмләр ҹәмијјәтин мәсләһәтләринә ујғун тәнзим олунур. Бәзән бу мәсләһәтләр фәрдин бәзи азадлыгларыны мәһдудлашдырыр вә бу мәсәлә һеч бир ҹәмијјәтдә инкар олунмур.

2-             Мүртәд шәхс әҝәр һаггы танымагдан өтрү вар гүввәсини сәрф етсә вә ондан сонра инкар етсә, фәрди нөгтеји нәзәрдән Аллаһ јанында ҝүнаһкар сајылмаз.[9] Амма, әҝәр бу ишдә сәһләнкарлыг етсә, фәрди һөкмдә дә ҝүнаһкар сајылыр. Мүртәд, һәр вахт өз нәзәријјәсини ҹәмијјәтдә елан етсә, артыг онун ҝүнаһына иҹтимаи нәзәрдән бахылыр вә бу саһәдә иҹтимаи һөкмләр вә ҹәзалар она аид олур. Чүнки:

Әввәла: Мүртәд, ҹәмијјәтдә башгаларын һүгугларыны позур. Белә ки, ҹәмијјәтдә диндарларын зеһниндә шүбһә иҹад едир вә ајдындыр ки, ҹәмијјәтин руһијјәсинә шүбһә салмаг о ҹәмијјәтин иман ҹәһәтдән зәифләмәсинә сәбәб олур. Ҹәмијјәтдә тәкҹә дин мүтәхәссисләрин шүбһәләрә ҹаваб тапа билмәси вә үмуми әһалинин бу саһәдә јалныз үмуми мәлумата малик олуб шүбһәләрә ҹаваб тапа билмәмәси ҹәмијјәтин сағлам руһијјәсинә мәнфи тәсир гојур. Һалбуки, һәр бир ҹәмијјәтин мәнәви ҹәһәтдән сағлам олмасы һүгугу вардыр.

Икинҹи: Ҹәмијјәтин иман руһијјәсинин горунмасы, шүбһәсиз әһалинин һаггы олдуғу үчүн ислам бу һаггы ҹәмијјәтин мәсләһәтинч һесаб едир, дини шүарларында да бу сәмтә тәшвиг едир[10] вә бу һөрмәти сындырмагдан пәрһиз етмәји төвсијә едир.[11]  Нәтиҹә будур ки, мүртәдин фәрди һөкмү ҹинајәт олмаса да иҹтимаи ҹәһәтдән ән бөјүк ҹинајәт вә ҝүнаһ сајылыр.

Үчүнҹү: Мүртәдлијин ҝүнаһ олмасыны нәзәрә алараг онун ҹәзасынын фәлсәфәси һаггында ашағадакылары бәјан етмәк олар:

А) Ҹәзаја лајиг олмалары;  Мүртәдә ҹәза ҹәмијјәтин нәзминдә вә әхлагында хәләл иҹад етдијинә ҝөрә верилир. Ҹәмијјәтдә әхлаг, дин вә мәзһәб ҹәһәтдән ҹинајәт нә гәдәр бөјүк олса онун ҹәзасы да бир о гәдәр ағыр олар. Ајдындыр ки, ҹәмијјәтин нә гәдәр инкишаф етмәсинә бахмајараг мәнәви вә дини ҹәһәтдән зәифлијә тәрәф ҝетмәси, әсл хошбәхт һәјатдан узаглашмасы демәкдир. Бу сәбәбә ҝөрә мүртәдликдән әлавә, ҹәмијјәтин етигад вә үмуми иманынын зәифлијинә сәбәб олан һәр бир әмәлин ҹәзасы ағырдыр. О ҹүмләдән, Пејғәмбәрә (сәллалаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) вә пак Мәсумлара (әлејһимуссалам) еһтирамсызлыг етмәк. Чүнки, әҝәр ҹәмијјәтдә белә шәхсләрин мүгәддәслији сынса, онда бу динин тәһриф олунмасына вә арадан ҝетмәсинә сәбәб олур.

Б) Мүртәдин ағыр ҹәзасы онун бу етигадынын ҹәмијјәт ичиндә јајылмасынын гаршысыны алыр. Мүртәд, нә гәдәр ки, өз етигадыны изһар етмәјиб о, иҹтимаи ҝүнаһа мүбтәла олмајыб. Ислам тәрәфиндән мүртәдлијә ағаз ҹәзанын тәјин олунмасы бу әмәлин ҹәмијјәтдә јајылмасынын гаршысыны алмаға хидмәт едир.

В) Динин ҹәмијјәтдә әһәмијјәтли нишан верилмәси.

Һәр бир ҹәмијјәтин һүгуги вә ҹәза ганунлары өз-өзлүјүндә нишан верир ки, ҹәмијјәтдә һансы ишләр даһа мүһүмдүр. Мүртәдин ағыр ҹәзасы ҹәмијјәтдә мәнәви руһијјәнин һифз олунмасынын әһәмијјәтини ҝөстәрир.

Г) Дини гәбул етмәздән әввәл онда тәфәккүр етмәјә тәшвиг етмәк;

Мүртәдин ағыр ҹәзаја мәһкум олмасы, гејри-мүсәлмана ислам дини барәсиндә дәриндән дүшүнүб ону гәбул етмәси вә јаланчы имандан һифз олунмасына хидмәт едир.

Д) Ахирәт ҹәзасынын јүнҝүлләшмәси;

Дин нәзәриндән, дүнја ҹәзасы ахирәтдә олан ҹәзаны јүнҝүлләшдирир. Меһрибан Аллаһ-таала, инсаны ики дәфә ҹәзаландырмаг истәмир. Рәвајәтләрдә исламын әввәлләриндә ҹәмијјәтдә бәзи ҝүнаһкарларын ҝүнаһларына ҝөрә дүнјада ҹәзаландырылмағын ахирәт ҹәзасынын јүнҝүлләшмәсинә сәбәб олмасы фикри тәшвиг олунур. Бунунла да, ҹәмијјәтдә мүсәлманлар ҝүнаһа ҝөрә һәдд вурулмасы мејлини өзүндә ҝүҹләндирирләр.

Гејд: Доғрудур ки, дүнја ҹәзасы ахирәт ҹәзасын бир гәдәр јүнҝүлләшдирир. Амма исламда, Аллаһ-таала инсанын дүнјада бүтүн ҝүнаһдан пак олмасындан өтрү мәхсус јол гојуб, о да халис төвбәдир.  Әҝәр ҝүнаһкар бу дүнјада төвбә етсә, бу дүнјада һеч бир ҹәзаја мәһкум олмадан ҝүнаһлары бағышланмыш олар.

Дөрдүнҹү:  Ганунчулугда еһтијат.

Ола билсин, мүтрәдин һөкмүн һикмәти вә ја Гурани-Кәримдә китаб-әһлинин бу јолла ислама гаршы һијлә планлары,[12] әслиндә, мүртәд шәхсин һәдәфләриндән бири олмасын. Јәни, мүртәд шәхс һеч бир үнванла, ҹәмијјәтин етигадынын әлејһинә вә онун мүтрәдлијинин ҹәмијјәтдә мәнфи тәсир гојмасы нијјәтиндә олмасын. Амма јенә дә ислам онун ҹәзасыны һеч бир үнванла јүнҝүлләшдирмир. Бунун сәбәб нәдир? Башга сөзлә десәк, ола билсин мүтрәдин бу әмәлдән һәдәфи онун һөкмүнүн һикмәти илә ујғун ҝәлмәсин, бәс нәјә ҝөрә бу һалда ислам мүртәдин һөкмүндә јүнҝүллүк нәзәрә алмыр?

Ҹавабда буну демәк олар ки, һәр бир ганун тәјин едәнин зеһниндә һәмишә ганун һикмәтиндән ҝениш даирә нәзәрдә тутулур вә буна “ганунда еһтијат” дејирләр. Бу мәсәлә бир нечә сәбәб ҝөрә нәзәрә алыныр ки биз онлардан ики мүһүм нөгтәсинә ишарә едәҹәјик:

1.   Бәзән мүәјјән мөвзуну тәјин едән бәзи гејдләр һеч дә белә дејил ки, инсан ону танымағы өз өһдәсинә алсын. Мәсәлән, автомобилләрин хијабанын кәнарында сахланылмасынын һикмәтиндән бири будур ки, јолда тыхаҹлар јаранмасын.  Бу тыхаҹлар һәфтәнин бәзи ҝүнләри үмумијјәтлә олмур, амма буна бахмајараг јол полис идарәси бу гадаған ганунуну бүтүн һәфтә боју јолда иҹра едир. Она ҝөрә ки, јолда ағыр тыхаҹларын нә вахт олмасыны билмәк сүрүҹүләрин өһдәсинә бурахмаг олмаз.

2.   Бәзән бир һөкмүн әһәмијјәти о гәдәр мүһүмдүр ки, ганун тәјин едән еһтијат үзүндән һөкмүн мөвзусуну о гәдәр ҝениш нәзәрә алыр ки, ганунун дәгигликлә иҹра олнунмасына јәгинликлә архајын олсун. Мәсәлән, чимәрлик дәниздә гәрг олма еһтималы һүдудуну 5 км нәзәрә алырса, бу вахт дәнизин кәнарында кешик чәкән һәрби забитләр дәстәси бу һүдуду бир нечә дәфә артыг мәсафә илә нәзарәтә алырлыр. Бунунла да һәрбчиләр инсанларын там әмнијјәти үчүн өз вәзифәләринин лајигинҹә јеринә јетирдикләрдән архајын олурлар.

Ислам ганнучулуғунда да һәмчинин, һөкмүн даирси о дәрәҹәдә ҝениш нәзәрә алыныр ки, ҹәмијјәтдә онун һәдәфи там шәкилдә тәһәггүг тапмасы мәлум олсун.

Ислам һөкмләринин фәлсәфәси һаггында даһ чох мәлумат үчүн бах:

Фәлсәфеји һүгуг, Гүдрәтуллаһ Хосровшаһи,- Мустәфа Данешпежу, сәһ-221-222.  Әдли Илаһи, Шәһид Мүтәһһәри,

Әл-Мизан, тәфсир ајеи “ Ла икраһә фид-дин” ајәсинин тәфсири.2-ҹи ҹилд, сәһ-278,  Тәфсир нүмунә, 2-ҹи ҹилд, сәһ-360.