Soru ve eleştiriniz birkaç bölümden oluşmaktadır:

1-Onun bazı bölümleri yalnızca konudan uzaklaşmaktır.

2-Bazıları, araştırmacıların verdikleri cevaptır ki, insafla ele alınacaktır.

3-Bazı sözleriniz mitlak (çok talak veren) olmayı teyit etmektedir. Bunlarda incelendikten sonra kendi çözümümüzü sunacağız:

1. Bölüm

20 yaşında evlilik tahmininde bulunmak her ne kadar yalnızca bir varsayım ve sizin eleştirinizde yalnızca konudan uzaklaşmak olsa da mantıklı ve normal bir şeydir.

Öte yandan bu ihtimali güçlendiren şey şudur: Bu rivayetlerin ifadelerinin akışından (eğer sahih olsalar) bütün bu uyarıları Hz. Ali’nin (a.s) Kufe’de yaptığı anlaşılmaktadır. Zira bir rivayette şöyle buyurmaktadır: ‘Ali Kufe’de kalktı...’[1] Bir başka rivayette buyuruyor: ‘Ali minberde şöyle buyurdu...’[2]
Hz. Ali’nin (a.s) minberlerinin Küfe’de ya da halifeliği döneminde olduğunu biliyoruz. Buna ek olarak rivayetlerin birinde şöyle gelmiştir: Hz. Ali (a.s) Küfelilere bu konuyu söylemiştir, biri dedi ki: ‘Ben Hasan’a (a.s) kız vereceğim, zira o Peygamberin ve Emir-ul Müminin evladıdır.’[3] Kufe’deki zahiri halifeliğinden sonra Ona bu lakapla herkesin içinde (a.s) hitap edilmiştir. Öyleyse bu evlilik ve boşanmaların hepsinin Kufe’de olduğu sonucuna ulaşabiliriz.

İmam Hasan’ın (a.s), o kadar savaş ve diğer devlet işlerinin yanında evlenme ve boşanmalar yapması pekde mantıklı gelmiyor.

2. Bölüm

a) Sizin yaptığınız ‘bu konu İmam Sadık’ın (a.s) zamanında, yani İmam Mücteba’dan (a.s) yaklaşık bir asır sonra yayılmıştır’ eleştirinize bizde katılıyoruz, çünkü sizinde dediğiniz gibi rivayetlerimizin çoğu İmam Sadık’tandır. Ve esas itibarıyla Masum İmamlar (a.s) hakkında tarihin uzaklık ve yakınlığı konusu asla söz konusu değildir.

b) İncelemenin başka bir bölümünde, araştırmacı verdiği cevapta İmam Hasan’ın (a.s) mitlak olmasını, düşmanların, Hasani seyyidleri kınamak için ellerinde bir bahane olduğunu zikretmiştir. Bunlar Ehl-i Beyt’in (a.s) düşmanlarının sözlerinde gelmiştir.[4] Araştırmacı bununla yalnızca ‘mitlakın kabih olduğunu ispat etmeye çalışmıştır. Sizinde belirttiğiniz gibi bu nakil yalnızca Mesudi’nin kitabında gelmiştir. Ama bu asıl konudan uzaklaştırmıyor.

c) Hatırlatmak gerekir ki, bu nispet sadece Mesudi’nin kitabında gelmemiştir. Tam ve birkaç rivayet halinde, ondan yaklaşık bir asır önce yaşayan İbn-i Saad’ın Tabakat’ında da gelmiştir.[5]

d) Merhum Berkiy[6] ve Kuleyni’de[7] Mesudi’den (ö. 346) önce yaşadıklarından ondan rivayet nakletmelerinin manası yoktur. Buna göre ‘Berkiy ve Kuleyni gibi Şianın muteber muhaddislerin rivayetleri Mesudi’nin Muruc-uz Zeheb’indeki haber-i vahid’den kaynaklanması kabul edilebilir mi?’ eleştirisi yersizidir. Ayrıca araştırmacının böyle bir iddiası yoktur. Evet sizinde dediğiniz gibi çocukların sayısı, eşlerin sayısının bir göstergesi olamaz.

3. Bölüm

Asıl eleştiri, bazı rivayetlerde İmam Hasan Mücteba’ya (a.s) neden mutallak nisbeti verildiğidir. Siz bu eleştirinin cevabında birkaç noktaya işaret etmişsiniz:

1- Çok talak vermek, başka bir deyişle mitlak olmak imamet ve ismet makamıyla hiç bir şekilde çelişmemektedir.

2- Rivayetlerde yasaklanan şey ‘mitlak -ı zevvak’dır; yani insan zevkine kadınlarla evlenir, sonrada boşar. İmam Hasan (a.s) hakkında böyle bir şey söylenmemiştir.

3- İslam Peygamberi’de eşlerinden beş ya da altısını boşamıştır.

Cevabınızın birinci bölümü hakkında diyoruz ki: Boşama şer’i yönden beğenilen bir şey değildir. İmam Sadık (a.s) buyuruyor: ‘Allah katında boşanmaktan daha nefret edilen bir şey yoktur.’[8] Çok talak vermenin  Allah’ın yanında ne kadar kötü olduğu bilinmektedir.

Bizim inancımıza göre Masum İmam gibi birisi hiçbir mekruhu işlemez, hatta mekruh olmayan ama halkın hoşuna gitmeyen bir şeyide yapmaz.

Talak, kadın geçimsiz olduğu zaman mekruhtur diyebilirsiniz. Bu doğru bir sözdür, ancak bu rivayetlerde İmam’a (a.s) nispet verilen en az elli evlilikten[9] bir tanesi bile geçimsizlikten değil midir? Şiiden gelmeyen rivayetlere baktığımızda, böyle bir töhmeti İmam’a (a.s) nasılda ustaca vurduklarını göreceğiz . İbn-i Kesir ‘Bidaye ve Nihaye’de Vakidi’den, o da kendi sened silsilesiyle Ali b. Hüseyin’den şöyle rivayet eder: ‘İmam Hasan mutallaktı; kendisini seven kadından başkasını boşamazdı.’[10] Yani İmam’ın talak verdiği bütün kadınlar uyumlu idiler! Veya en azından onlardan çoğu için bu ihtimal yersiz değildir. Bu rivayetler 4. İmam’dan ve bu şekilde İmamiye kitaplarında asla yoktur. Çünkü gerçek olmadığı için çeşitli sebeplerden dolayı onu nakletmemişlerdir. Ama malesef bu töhmetlerin izi -her nekadar sınırlı ve düzenlenmiş olsalarda- Şii kitaplarında da görülmektedir.

‘Mitlak olmak ve esas itibarıyla talak vermek haram değil ki İmamların (a.s) makamlarıyla çelişsin’ sözünüze karşılık diyoruz ki: Evet ama bütün bu rivayetlerin akışından, böyle bir özelliğin kınanmış olduğu anlaşılmaktadır. Öyleki Vesail-uş Şia bu rivayetlerden birini ‘Meşveret İstenen Kimsenin Hakikatı Söylemesinin Farz Oluşu’ babında getirmiştir.[11] Bu kitabın bir başka bölümünde iki rivayeti ‘Mitlak Erkeğin İsteğinin Kabul Edilmesi’ babında getirmiştir.[12] Hadaik kitabında da İmam’ın (a.s) mutallak olduğu hadisinin açıklamasında diyor ki: ‘Hasan (a.s) o kadar talak verdi ki, Ali (a.s) Küfe minberinde onu azarladı.’[13]

Bihar-ul Envar’ın İbn-i Şehr-i Aşub’un Menakıb’inden aktardığı şey, açıkca bu özelliğin İmam Hasan’ın (a.s) konusunda kınanmış olduğunu ortaya koymaktadır: ‘Hasan (a.s), 250 veya 300 kadın almıştır! Hz. Ali’de (a.s) Onun bu işinden çok rahatsız olduğu için hutbelerinde ‘Hasan’a kız vermeyin, çünkü o çok talak verendir.’ demiştir.[14]

2. Bölüme Cevap

Daha öncede belirtildiği gibi birincisi, Ehl-i Sünnet’in rivayetlerinde İmam Hasan’ın (a.s) mitlak olduğu zikredildikten sonra bir cümle var ki, uydurmacıların niyetini açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Onlarda ‘mitlak-ı zevvak’ın mukaddes şeriatta lanetlendiğini bildikleri için İmam’ın (a.s) talaklarını söyledikten sonra şu cümleyi eklemişlerdir: ‘Boşadığı her kadın uyumlu idi ve İmamı (a.s) seviyordu.’[15]

İkincisi, talakın mukeddamatı bablarının rivayetleri incelendiğinde dikkat çekici bir rivayetle karşılaşıyoruz; konumuz için önemli olduğundan rivayetin kendisini getiriyoruz: İmam Sadık (a.s) buyuruyor: ‘Allah her mitlak ve zevkine düşkünü düşmanı bilir.’[16] Bu rivayetlerde zevke düşkünlük mitlaka atfedilmiştir. Diğer hadislerde ise zevke düşkünlük mitlakın sıfatı iken burada ayrıca gelmiştir. Mitlak olmak, zevke düşkün olmanın dışında da kötüdür.

Üçüncüsü: Bir rivayette cinsel zevke düşkünlük, mitlakın sıfatı getirilmiş olsa da geçimsiz kadının Allah katında hiç kabahati olmadığı manasına gelmez. Öyleyse Ehl-i Beyt’in (a.s) rivayetlerinde neden geçimsiz kadınlarla geçinmeye bu kadar tavsiye edilmiştir?[17]

3. Bölüme Cevap

Diyorsunuz ki, Peygamberimizde (s.a.a) 17 eşinden beşini (yaklaşık üçte birini) boşamıştır. Bu konu doğru olsa bile[18] yanlış bir nispet ve batıl bir kıyastır. Çünkü örfte 17 kadınından beşini boşayana mitlak demezler. Varsayınki bir ya da iki karısı olan kimse ikisinide boşuyor. Onun boşamaları eşlerine göre %100’dür. Çünkü onun bir ya da iki eşi var ve her ikisinide boşamıştır. Ama kimse ona mitlak demiyor. Bu sayıda talak nere, İmama nispet verilen elli veya üçyüz talak nere?

Son Söz

Menakıpta zikredilen konuyu rivayetlerden çıkarırsak (ki hak da budur), dört rivayete ulaşırız. İki rivayet Kafi’de, bir rivayet Daaim-ul İslam’da, bir rivayette Berkiy’in Mahasin’inde gelmiştir.

Ne Mahasin şianın birinci derece kitaplarındandır, ne de Berkiy’de üst düzey muhaddislerden. Necaşi onu şöyle anlatıyor: ‘O güvenilir birisidir. Ama zayıflardan naklediyor ve mürsel hadislere güveniyor.’[19] Mahasin, Kuleyni, Saduk ve Şeyh Tusi’nin elinde olmasına rağmen onların üçüde bu rivayeti getirmemişlerdir. Daaim-ul İslam’ın rivayeti, kitabın zayıf olmasının dışında mürseldir ve Kuleyni, Saduk ve Şeyh Tusi gibi büyükler ona itina etmemişlerdir.

Kafi’deki İki Rivayet

1-Hamid b. Ziyad: Bu rivayet Vakifiye mirasındandır. Hamid b. Ziyad ve İbn-i Semae Vakifiye’nin ileri gelenlerindendir. İbn-i Semae hakkında: ‘O vakf’ta inatçı ve mutaasıp idi.’ denilmiştir.[20] 1937. soruda da (site:2185) açıklandığı gibi bu grubun rivayetleri İmamlara (a.s) sunulduğunda bunları temizlemişlerdir. Şeyh Saduk ve Şeyh Tusi gibi büyüklerde bu rivayeti getirmemişlerdir.

Bu babda sınırlı rivayet, bir kere ve yalnızca bu kitapta gelmiştir. Öyleyse bu konudan kaynaklanan birçok eleştiriyi ona dayanarak göz ardı edemeyiz.

2- Yahya b. Ebi’l Ala: Rical ve teracim kitaplarımızda meçhul biridir. Hakkında hiç bir bilgi yoktur.[21] Belkide bu sebepten dolayı (sizin iddianızın aksine) Merhum Meclisi onu Mir’at-ul Ukul’da bu rivayetin meçhul olduğunu söylemiştir.[22] Hadaik kitabının yazarıda bu rivayetleri (yine sizin iddianızın aksine) kabul etmiyor. Herhangi bir cevabı olmadığından kendi deyimiyle edep gereği onun hakkında herhangi birşey yazmamıştır.[23]

Bu eleştiriye 1599. soruda (site:1576) verilen cevapların dışında, yukarıdaki eleştirilerde bu rivayetlerin muteber olmama tarafını güçlendirmektedir. Başarılar dileriz.