Bu soruya cevap verebilmemiz için, öncelikle ağlamanın mahiyeti, nerelerde- nasıl kullanıldığı, Şia'nın matem merasimleri ve ağlamaya bakışı gibi konuları fazla uzatmadan incelememiz gerekmektedir.

Ağlamanın Çeşitleri

Ağlamak içsel ve dışsal olarak iki boyuttan oluşmaktadır, içsel boyut psikolojik durum ve duygulardan kaynaklanmakta, dışsal boyut ise bunun sonucu olarak gerçekleşen fizyolojik durumdur. İnsanın dış etken yahut düşünmek gibi iç etken sonucu duygulanması ve duyguların beyni çalıştırarak, gözyaşı bezlerine emir vermesine neden olmaktadır, bunun sonucunda gözden yaşlar akmakta ve bu duruma da ağlama denilmektedir.

Fakat ağlamanın içsel boyutunun (duygusal etkiler) birçok nedeni olabilir, dolayısıyla ağlanmanın da çeşitli kısımları bulunmaktadır:

1- İnsanın doğal olarak kendisine bağlı olan şeyleri sevmesinden kaynaklanan ağlama: insan çok sevdiği bir şeyi kaybettiği zaman elinde olmadan ağlamaya başlar.

2- İnsanın inancından kaynaklanan ağlama: Bazen de inancı gereği ve sahip olduğu dünya görüşünden kaynaklanarak ağlar. Örneğin inançlı bir Müslüman, Allah'ın huzurunda durduğu zaman geçmişte işlemiş olduğu günahlarını, yapmış olduklarının hesabının ağırlığını ve nasıl olurda Allah'a karşı böyle bir yanlış yapabildiğini düşünerek ağlamaya başlar.[1] Bu çeşit ağlama insanın geçmişi nedeniyle geleceği için ağlamasıdır. Tövbe yahut münacat esnasında ağlamalar bu türdendir.

3- Mükemmelliği isteme dolayısıyla oluşan ağlama: Mükemmel olmak isteyen kimse, kendisini bu kemallere ulaştıracak kimseyi (Peygamber ve masum imamlar gibi) kaybetmesi nedeniyle üzülür. Zira varlığımızın derinliklerinde kemalleri övmekte, onları bulmakla mutlu ve kaybetmekle mahzun olmaktayız.[2] Ümmü Eymen Allah Resulünün (s.a.a) vefatından sonra çokça ağlıyordu, ikinci halife: "Niçin böylesine ağlıyorsun, Resulullah Allah'ın katında değil mi?" dedi, o da ağlamasının nedenini şu şekilde açıkladı: "Benim ağlamamın nedeni, artık vahyin kesilmiş olması ve bir daha vahye ulaşamayacağımızdandır."[3]

4- Zulme maruz kalmışlar için ağlama: Kalbi taşlaşmamış ve hala temiz duyguların sahibi olan her insan; soğuk bir kış gecesinde, babasından ayrı annesinin kucağında acıyla can veren bir bebeği gördü mü ister istemez ağlayacaktır. Elbette ki insani duyguları kalbinde barındıran kimse; çölün ortasında günlerce susuz olan altı aylık bir bebeğin, babasının kucağında, boğazının okla parçalanmasını ve su yerine kan içtiğini duyduğu zaman elinde olmadan ağlayacaktır. Acaba hangi insan, bu tür çekilen çileler karşısında duygulanmaz ve gözlerinden yaş akıtmaz? Tabii ki insan olan herkes duygulanacaktır. Bu ağlamalar zalimin mazluma yaptıkları ve mazlumun başına gelenler içindir.

5- Başarısızlık ve aciz olma nedeniyle ağlama: Bazen de insan bir işte başarısız oldu mu yahut büyük bir yenilgiyle karşılaştı mı, büyüklüğünü kaybederek zelilce ağlamaya başlar. Bu çeşit ağlama özgüveni olmayan, zayıf insanların yaptığı bir iştir. Saib Tebrizi'nin şu şiiri buna değinmektedir:

Mumun ağlaması kelebeğe yas tuttuğu için değil,

Sabah yakın, oysa daha karanlık geceler onu beklemede.

6- Mutluluk ve sevinçten ağlamak: Karamsarlık ve tamamen ümidi kestikten sonra birden isteklerin gerçekleşmesiyle insanda oluşan duygusallıktan kaynaklanmaktadır. Evladını kaybetmiş bir annenin yıllar sonra onu bulduğu anda ağlaması yahut çok sevdiğinden ayrı olan birisinin kavuşma anında ağlaması bu türdendir.[4]

7- Ayrılık dolayısıyla ağlama: Âşık insan sevdiğinden ayrı olduğundan ve ona kavuşamadığından gözden yaşlar akıtır. Hafız bir şiirinde şöyle diyor:

Ağlamaktan gözbebeklerim kanlar içinde

Gör iştiyakınla halk ne haller içinde

O sevgili gözüm önünden gitti gideli

Etrafım Ceyhun ırmağına döndü.

8- Merhamet ağlayışı: Düşünürlerin dediğine göre, insanın en önemli yönlerinden birisi duygularının olmasıdır. Duygusuz insan yani aslında insan değildir. Bir baba ki bir ömür evlatlarının yanı başında olsun ve bir defa dahi onları şefkatle okşayıp öpmesin Allah'ın rahmetinden uzak kimsedir. Peygamberin (s.a.a) huzurunda "Ben hiç çocuklarımı şimdiye kadar öpmedim" dedi, Allah Resulü (s.a.a) cevabında şöyle buyurdu: "Merhamet etmeyene Allah da merhamet etmez."[5] Oğlu İbrahim öldüğü zaman ağladığında, niçin ağladığını sorduklarında ise buyurdu: "Bu ağlayışım hoşnutsuzluk ağlayışı değil, merhamet ağlayışıdır ve merhameti olmayana Allah da merhamet etmez."[6]

9- Yalandan yapılan ağlama: Bu tür gerçekçi olmayan ağlamalara "timsahın gözyaşları" denilmektedir.[7]

Ağlamaktaki Hedef

Yukarıda saymış olduğumuz ağlamanın tüm çeşitleri; siyasi, kültürel ve dini hedefler doğrultusunda yapılabilir. Örneğin masum imamların yaşamları esnasında ağlamaları, aslında hâkim yönetime karşı yapılan bir çeşit soğuk savaş niteliğindeydi, bu şekilde yönetimden hoşnut olmadıklarını göstermekteydiler. İnsanların zihninde; "Niçin bu büyük insanlar, Peygamberin (s.a.a) evlatları hoşnutsuzlar" sorusunu uyandırmak için ağlıyorlardı.

Tarih, Peygamberin (s.a.a) biricik kızı Fatımat'uz Zehra'nın (s.a) babasından sonra çok ağladığını yazmaktadır. Hz. Zehra gerçek İslami emirleri açıklamak, insanları bilgilendirmek, toplumları uyandırmak, zalimlerin gerçek yüzünü ortaya çıkarıp, hakkı gasp edenlerin maskesini düşürmek için gözyaşı döküyordu. O kutlu insanın ağlamasının sırrı budur. Fatıma'nın (s.a) ağlayış seslerini duyanlar, ister istemez hemen soruyorlardı: "Ne oldu Fatıma'ya, niçin bu kadar üzgün, niye ağlıyor oysa Resulullah 'Fatıma'yı üzen beni üzmüştür' diye buyurmuştu, kim Fatıma'yı üzdü?"[8]

Hz. Ali de halka bu soruların cevabını veriyordu, onları bilgilendirip, gerçekleri açıklıyordu. Bu yüzden geceyle Hz. Fatıma'nın sürekli altında ağladığı ağacı kestiler, fakat Hz. Ali (a.s) bir gölgelik yaptı ve Hz. Zehra (s.a) orada ağlamaya devam etti, yoldan gelip gecenler de onun bu halini görüyorlardı. İşte bu çeşit ağlama aslında siyasi ağlamadır, hâkim yönetimin gasıp olduğunu gösteren ağlamadır. Bu yüzden şunu söylemekteyiz: Fatıma'nın (s.a) gözyaşları, Ali'nin (a.s) kılıcının destekçisiydi.

Bakî bu hüzünleri ve dökülen o gözyaşlarını yeniden insana hatırlatan yerin adıdır. Bakî, Zehra'nın çektiklerinin göstergesidir, o üstün kadının acılarının nişanesi. Kalp gözü açık her insan, Bakî kabristanına baktığında Hz. Zehra'nın (s.a) ve diğer imamların (a.s) nasılda İslam yolunda acılar çektiklerini görecektir. En kıymetlilerimizin çekmiş olduğu bu acıları hatırlayan gönüller nasıl olurda ağlamadan durabilir?

Öyleyse; Şiaların Bakî kabristanında, imamları için ağlamaları; bir çocuk gibi oyuncağını kaybettiklerinden yahut bir büyüğün iflas etmesinden dolayı ağlaması gibi değildir. Şialar; manevi gelişim, kemale ulaşma ve ilahi hoşnutluğu kazanmak için böylesine gözyaşlarını dökmektedirler. Aslında bu hüzün, Ehlibeyt mektebinin ne kadar sosyolojik yönden gelişmiş olduğunu gösterir. Bu ağlamalar hakka yapılan zulümlerin üzüntüsünün dışa yansıması ve Şiaların nasılda kemale ulaşmak istediklerinin göstergesidir.

Bu ağlamalarımız bir yönden imamlarımız için, diğer yönden ise kendimiz içindir. Allah Resulü risaleti karşılığında hiçbir ücret istemedi, yalnızca Ehlibeytinin sevilmesini istedi, oysa onların suçu Peygamberin emaneti olmalarımıydı! Ki bu kadar zulüm ve işkence gördüler. Niçin o eşsiz insanlara bunca eziyet ettiler ve niçin bırakmadılar tüm güzellikleri kendilerinde toplayanlardan güzellikleri öğrenelim?

Velhasıl Şia'nın bu şekilde ağlaması, mazlumun başına gelenlere ağlamadır, faziletleri istemekten kaynaklanmakta ve kökleri inançlarımızda yatmaktadır.

Lakin yanlış anlaşılmasın; bu ağlayışlar zayıflık ve acizliğin göstergesi, insanı tembelliğe iten ağlayış tarzı değildir, bilakis insanı uyandırmakta, harekete geçirmekte ve güce güç katmaktadır. Bu ağlayışlar peşi sıra düşmana karşı nefret ve dosta karşı sevgiyi getirmektedir, kesinlikle acizlik değildir, çünkü:

Zalimleri karşısında acizliğini gösterme

Yanık gözyaşların devasa ateş olur.

Ağlayışlarımız bir taraftan, o üstün ve her şeyden çok sevdiğimiz insanlardan ayrı olduğumuz içindir.[9] İmam Hüseyin'i (a.s) hatırladığımızda gözyaşlarıyla birlikte "Keşke bende sizle birlikte olsaydım"[10] diyerek, ayrılığın acısını hissetmekteyiz.

Diğer taraftan da coşku gözyaşlarıdır; yiğitçe savaşan, sürekli başı dik duran, dıştan bakıldığında esir olarak görülseler de aslında en özgür insanların bu halleri ve konuşmaları ağlamaya neden olur.

Bazen de merhametten ve duygulardan kaynaklanmaktadır. Nasıl olurda bir insan, insan olsun ve Kerbela'da işlenen o cinayetleri duyup da gözünden yaşlar boşalmasın? En taş kalpliler bile Kerbela faciasını duyduklarında elde olmadan ağlayacaklardır.

Ağlamanın Faydaları

Ağlamanın bir dış yönü ve bir de iç yönü bulunmaktadır. İnsan ağlaması sonucu hem dış yönden ve hem de iç yöntem bazı faydalara ulaşır, onları şöyle sıralaya biliriz:

İç yönden faydaları:

1- Belirttiğimiz gibi ağlamak, içsel heyecanların dışa yansımasıdır, eğer birinci kısım olan kandırma amaçlı yahut acizlikle yapılmazsa psikolojik rahatlığı peşi sıra getirecektir.[11] Gerçekte kalbin cilası hükmündedir.

Bu şekilde heyecanları boşaltmaya çalışmak, insanın üstün döngüsüyle alakalıdır, insan mükemmel olma peşindedir ve böyle olmadığını anladığında heyecanlanmaya başlar. Zulüm ve haksızlığın olmamasını istemekte ve olduğunu gördüğünde etkilenir. İlahi bereket ve nimetlerin kendisinde ve başkalarında olmasını ister, bunları hatırladığı zaman da heyecanlanıp ağlar. Eğer ağlamalar bu şekilde ve nedenle gerçekleşirse; ümit verici, harekete geçirici, stresten[12] uzaklaştırıp, sakinleştirici olacaktır. Demek ki ağlamak, insan yaşamında beğenilmeyen bir davranış değildir, aksine tedavi edici nitelik taşımaktadır.[13] Masum imamlar için düzenlenen yas merasimlerine katılanlar ve orada ağlayanlar, sonrasında tarif edilmez bir mutluluğa ve huzura ulaştıklarını söylemektedirler. Çünkü bu ağlamaların nedeni ahiret ve bir mazlumun mazlumiyeti içindir.

2- Ruhi heyecan ve etkenler, insanın tanımasını çoğaltmakta, araştırmaya itmekte ve konu hakkında daha fazla bilgiye ulaşmasını sağlamaktadır.

3- Duygu ve tanımaların artmasıyla birlikte; bireyin o duygu ve tanıma doğrultusunda hareket etmesine neden olacaktır.

4- Ağlamanın dördüncü faydası ise; ağlanılan kişi yahut konuyla bir süre sonra uyum içinde olmasıdır.

5- O konuya olan sevgi ve bağlılığın artmasını sağlayacaktır. Şüphesiz birisinin başına gelenler için ağlamak o kişi ile bir bağın olduğunu gösterir, zira insan tanımadığı ve bilmediği kimse için üzülmez.

6- Mükemmel insan her yönden kendisini geliştiren insandır. İnsanın sadece bir yönünün gelişip, diğer bir yönünün gelişmemesi onun eksikliğinin göstergesidir. Zihinsel, fiziksel ve güç noktasında gelişim ne kadar gerekliyse, duygusal yönden gelişim de o kadar gereklidir. Bunu gerçekleştirecek olanda ağlamadır.

Hz. Ali'ye (a.s), Yahudi bir kadına zulüm edildiği ve ayağındaki halhalin zorla alındığı haberini verdiler, İmam buyurdu: "Eğer bir insan bu haberi duyduğunda, üzüntüden ölse asla kınanmaz."[14]

Dış yönden faydaları:

1- Ağlamak zulüm ve haksızlığa karşı durmadır: Çoğu zaman bir damla gözyaşı büyük hedeflerin göstergesidir. İmam Hüseyin (a.s) ve yaranlarıyla birlikte olduklarını, onların safında yer aldıklarını, düşmandan nefret ettiklerini anlatmak için; kimi konuşma yapar, kimi de şiir okur, hamaset yapar. Fakat bunların içerisinde en gerçekçi ve en doğru olanı yaşanan bu acı olaylar karşısında safını, hedefini bir damla gözyaşı ile gösterendir. Bu kimse, o üstün insanlarla gönül bağı kuran ve zalimlere karşı savaşı ilan edendir. Elbette bu şekilde ağlamak için hiç şüphesiz öncelikle imamların hedef ve düşüncelerini bilmek gerekir.

2- Ağlamak öz Muhammedi İslam dinini korumaktır: Şiaların, Peygamberin (s.a.a) emaneti ve risaletinin karşılığı olan masum imamlar için ağlaması, Hz. Zehra'nın mazlumiyetinde gözyaşlarına boğulması, imam Hüseyin'e (a.s) ve Bakî kabristanındaki mazlumlar için ağlaması, Peygamberin (s.a.a) getirmiş olduğu hak İslam dininin koruyucusudur.

İmam Humeyni (r.a) şöyle buyuruyor: "İmam Hüseyin'in (a.s) kıyamını koruyan bu ağlamalardır, hiçbir hareket ve mektep sinevuranları ve ağlayanları olmadıkça asla devamlılık gösteremez."[15]

Şehit Mutahhari bu konu hakkında şöyle diyor: Gençlerden biri bana şunu sordu: "İmam Hüseyin'in mektebinin korunması için mersiyelerin okunup, ağlanılması şart mıdır?" dedim ki: Evet, bu şartı masum imamlarımız bize buyurmuşlardır, felsefesi de şudur; bir mektep duygu olmaksızın ruhlara ve gönüllere etki edemez, sadece düşünce ve felsefeden oluşan mektepler devamlılıklarını da koruyamazlar. Etkili ve kalıcı mektep, içinde duyguların da olduğu mekteptir. Hiç şüphesiz imam Hüseyin'in (a.s) mektebi akıl, felsefe ve mantık mektebidir, fakat sadece bu yön anlatılır ve üzerinde durulursa çekiciliğini kaybedecektir, dolayısıyla her zaman canlı tutmak için mersiye ve ağlamalara da ihtiyaç vardır.[16]

Sonuçta; Şiaların Bakî'de, imam Hüseyin'in (a.s) yahut diğer imamların merasiminde ağlamaları, öncelikle doğal ve insanı bir tepkidir, ikinci olarak da belirtilen hedefler ulaşmak için mutlaka yapılması gerekendir. Bu çeşit ağlama kesinlikle İslam'a aykırı değildir, bilakis Kuran ve hadisler onaylamakta, Peygamber efendimizin siyeresi ve sahabelerin davranışları da bunu desteklemektedir.[17]

Bu konu hakkında daha fazla bilgi için şu kitaplara bakılabilir:

1- Bihar'ul Envar, c.44,s.289,293;c.21,s.24.

2- Vesailüş Şia, c.12,s.90.

3- Tabakat-ı İbni Sa'd, c.8,s.282.

4- A. Kavyani, Gerye Herbe-i der Desti Şia.

5- Şehit Mutahhari, İmamet Ve Rehberi.

6- Mekarim Şirazi, Felsefe-i Şehadet, s.10- 13.

7-Hüseyin Recebi, Pasoh Be Şübehati Ezadari.

8- Şehit Mutahhari, Kıyam Ve İnkılâbı Mehdi, s.108.

9-Ricali Keşi, s.187.

10-Tercüme-i Nefesül Mehmum, s.15- 17, 23, 34.

11-Semhudi, Vefa'ul Vefa, s.468.