«وفدت علی الکریم بغیر زاد             من الحسنات و القلب السلیم

و حمل الزاد أقبح کل شی‌ء                              إذا کان الوفود علی الکریم».

بدون هیچ توشه‌ای از حسنات و قلب سلیم بر شخص کریمی وارد شدم؛ زیرا بردن زاد و توشه برای رفتن به مهمانی کریم، زشت‌ترین کار است.

شعر یاد شده به عنوان سروده‌ای از امام علی(ع) در رثای سلمان فارسی شهرت یافته است که ایشان بر کفن سلمان نگاشته است؛ اما این شهرت مبنای روایی و تاریخی چندانی ندارد، اگرچه گویا دست کم در سه سده گذشته این شهرت وجود داشته است؛ زیرا یکی از فقهای قرن دوازدهم، ضمن اشاره به این شعر، اعلام می‌کند که ما منبعی برای آن نیافتیم.[1]

البته جایگاه ویژه سلمان فارسی نزد امام علی(ع)، ناشناخته نیست و آن بزرگوار توجه خاصی به وی داشت، به گونه‌ای که بر اساس برخی گزارش‌ها حضرتشان انجام کارهای دفن او را خود بر عهده گرفت و فاصله بسیار طولانی بین مدینه و مدائن و یا همان تیسفون (در جنوب بغداد) را با استفاده از نیروی الهی خود (طی الارض) در مدت بسیار کوتاهی پیموده تا این مهم را به انجام برساند.[2]

با توجه با آنچه گفته شد، در کتاب‌های فقهی کهن نیز مطلبی در مورد استحباب نگارش این شعر بر روی کفن وجود ندارد و با جست‌وجویی که داشتیم، شیخ انصاری برای اولین بار این شعر را به عنوان یک روایت نقل کرد و بر اساس آن، بحثی فقهی را مطرح کرده است.[3]

(اگر بعدها به منبعی کهن‌تر در این زمینه برخورد کردیم، پاسخ را ویرایش خواهیم کرد).

در دوران معاصر نیز برخی فقها به استحباب نگارش این متن بر کفن‌ فتوا داده‌اند،[4] که شاید دلیلش تسامح در ادله سنن باشد.

گفتنی است در برخی از منابع، این شعر و مشابه آن به افراد دیگری نسبت داده شده است:

در ذکر حوادث سال 603 هجری آمده است که دو جوان بیست ساله در بغداد در حال گفت‌وگو بودند که یکى از آنها با چاقو به دیگری حمله‏ور شد و وی را کشت و گریخت؛ اما بعدها دستگیر شده و حکم قصاص او صادر شد.

قاتل هنگام اجرای حکم قصاص، قلم و کاغذ سفیدی درخواست کرد و این شعر را که سروده بود روى کاغذ نوشت:

«قدمت على الکریم بغیر زاد                     من الاعمال بل قلب السلیم‏

«و سوء الظن ان تعتد زادا                          اذا کان القدوم على کریم‏»؛[5]

من پیش جوان‌مرد آمدم در حالی ‌که از اعمال نیک، زاد و توشه‏‌اى ندارم؛ بلکه دلى پاک دارم. چون بدگمانى است اگر هنگامى که به خانه جوان‌مرد می‌روى زاد و توشه‌‏اى نیز با خود ببرى.

در برخی از منابع این داستان و شعر با اندک تفاوتی اما تقریبا به همان معنا ذکر شده است:

«وفدت على الکریم بغیر زاد                 من الحسنات و القلب السلیم‏

و سوء الظن إن یعتد زاد                       اذا کان القدوم على کریم‏».[6]

[1]. خاتون ‌آبادی مازندرانی، (محمد) اسماعیل، الرسائل الفقهیة، محقق، مصحح، رجائی،‌ سید مهدی، ج 2، ص 123، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ اول، 1411ق.

[2]. «جریان دفن سلمان»، 69228.

[3]. شیخ انصاری، مرتضی، کتاب الطهارة، ج 4، ص 362، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، 1415ق.

[4]. طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی، ج 1، ص 411، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1409ق؛ طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی مع تعالیق الإمام الخمینی، ص 204، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره)، چاپ اول، 1422ق.

[5]. ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج 12، ص 257- 258، دار صادر، بیروت، 1385ق؛ ابن کثیر دمشقی‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 13، ص 46، بیروت، دار الفکر، 1407ق.

[6]. شیخ بهائی، محمد بن حسین، ‏الکشکول‏، ج 3، ص 35، بیروت، اعلمی‏، چاپ اول، بی‌تا.