زیارت غدیریه امیرالمؤمنین(ع) از زیارات مشهور و معتبر شیعی است که در کتاب‌هایی؛ مانند المزار و بحار الانوار^[1]با سند معتبر از امام هادی(ع) نقل شده است. این زیارت‌نامه نسبتاً طولانی، حاوی معارف بلندی بوده و یکی از ویژگی‌هایش این است که در میان فرازهای آن حدود پنجاه آیه از قرآن مشاهده می‌شود.

اما تبیین فرازهای مطرح‌شده در پرسش از این قرار است:

1. فراز «وَالْخاتِمِ لِما سَبَقَ، وَالْفاتِحِ لِمَا اسْتُقْبِلَ»،[2] خطاب به امام علی(ع) است که زائر آن‌حضرت، خطاب به ایشان می‌گوید: شهادت می‌دهم از آن‌جا که تو نفس و جان پیامبر اسلام(ص) و وصی بلافصل ایشان بودی، در حقیقت آخرین نفری بودی که راه پیامبران را ادامه دادی و کلید راه هدایت و سعادت را برای آینده نشان دادی و معارف و اسرار آنها را برای مردم بیان نمودی.

اما معنای جمله «وَالْفاتِحِ لِمَا اسْتُقْبِلَ» آن است که شما نسبت به ائمه‌ی دیگری که بعدها خواهند آمد، نقش پیشتازی داشته و نیز کلید معارف و اسراری هستید که در آینده خواهند آمد.[3]

2. «لَمْ تَبْغِ بِالْهُدَى بَدَلا»، یعنی تو جز راه هدایت به دنبال هیچ راه دیگری نبودی.
3. «وَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى اسْتَجَابَ لِنَبِیِّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِیکَ دَعْوَتَهُ...». در این فراز از زیارت، زائر گواهی می‌دهد که پیامبر اسلام(ص) برای جایگزین شدن امام علی(ع) دعاهایی فرمود. از جمله آن‌‌که دعای حضرت موسی(ع) را تکرار کرد: «وَ اجْعَلْ لی‏ وَزیراً مِنْ أَهْلی‏». و خدای متعال این دعاهای پیامبر(ص) را اجابت فرمود.[4]
4. و اما آیه‌ی «التَّائِبُونَ الْعابِدُونَ الْحامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنین‏»،[5] که در این زیارت‌نامه ذکر شده است، وضعیت نحوی آن، چنانچه اکثر مفسران می‌گویند:

همه ‌این صفت‌ها (اَلتّٰائِبُونَ، الْعٰابِدُونَ، الْحٰامِدُونَ و ...»، خبر برای مبتدای محذوفی می‌باشند که ضمیر «هم» است.

البته، زجاج معتقد است اینها مبتدا هستند و خبر آنها محذوف است که «من أهل الجنة» می‌باشد.

نقل دیگر گفته است این رفع آنها به این دلیل است که این کلمات، بدل از ضمیر مرفوع واو هستند که فاعل فعل «یقاتلون» است.[6]

[1]. ر. ک: شهید اول، محمد بن مکی، المزار فی کیفیة زیارات النبی و الأئمة(ع)، محقق، مصحح، موحد ابطحى اصفهانى، محمد باقر، ص 66، قم، مدرسه امام مهدی(عج)، چاپ اول، 1410ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 97، ص 359- 368، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[2]. این فراز از دعا در زیارت امام حسین(ع) خطاب به امام علی(ع) نیز آمده است. ر. ک: کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 4، ص 572، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[3]. مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول(ع)، محقق، مصحح، رسولی، سید هاشم، ج 18، ص 292، تهران، ‌دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.

[4]. «موسی(ع) و انتخاب وزیر»، 42101؛ «خواسته‌های حضرت موسی(ع) در امر رسالت»، 33104.

[5]. توبه، 112.

[6]. ر. ک: درویش، محیی الدین، اعراب القرآن و بیانه، ج 4، ص 179، سوریه، دارالارشاد، چاپ چهارم، 1415ق؛ نحاس، ابوجعفر احمد بن محمد، اعراب القرآن، ج 2، ص 136، بیروت، منشورات محمدعلی بیضون، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1421ق.