رئوس ثمانیه

معمول است که دانشمندان و نویسندگان در کتاب‌ها و قبل از وارد شدن در یک دانش، هشت مطلب را در مورد آن علم به عنوان مقدمه بیان می‌کردند و معتقد بودند که دانش‌آموز با دانستن این مقدمات، بهتر و راحت‌تر می‌تواند آن علم را فراگیرد. این هشت مطلب را «رئوس ثمانیه» می‌گویند:

1. تعریف علم، 2. موضوع علم، 3. فایده علم، 4. مؤلف علم، 5. ابواب و مباحث علم، 6. جایگاه علم در میان دیگر علوم، 7. غرض و مقصود علم، 8. روش‌های تعلیم علم.

اجزا و ارکان علم

هر علمی سه رکن دارد که آنها را ارکان و اجزای آن علم می‌نامند. ارکان هر علمی عبارت‌‌اند از:

1. موضوع علم: موضوع علم عبارت از  آن چیزی است که از حالات و عوارض ذاتی آن چیز، در آن علم گفت‌وگو می‌شود.

2. مبادی علم: اموری که محمولات مسائل به وسیله‌ی آنها برای موضوعات اثبات می‌شود مبادی علم نامیده می‌شود. به تعبیر دیگر، مبادی علم به قضایایی گفته می‌شود که براهین آن علم، مؤلَّف از آن قضایا باشد.

3. مسائل علم: به قضایایی که مطلوب در آن علم است، مسائل علم می‌گویند.

با این توضیح باید گفت؛ مقصود از رئوس ثمانیه، مباحثی است که به عنوان مقدمه و پیش از شروع در هر علم به آن پرداخته می‌شود. و در اصطلاح جدید به عنوان مباحث مقدماتی در ابتدای کتاب و مقاله آورده می‌شود؛ اما اجزای علوم در واقع مربوط مباحثی است که در متن هر علم به آن پرداخته می‌شود و محتوای فصول و بخش‌‌های هر کتاب و مقاله می‌تواند باشد.[1]

[1]. ر. ک: هادوی تهرانی، مهدی، گنجینه خرد، ص 21- 30، الزهراء، چاپ اول، 1369ش.