جستجوی پیشرفته
بازدید
9651
آخرین بروزرسانی: 1401/02/19
خلاصه پرسش
معنای اصطلاحات «علت تامه»، «علت ناقصه» و «علت مُعد» چیست؟
پرسش
بنده کمی با علت و معلول آشنا هستم. مثلا میدانم که مرغ، علت تامه تخم مرغ نیست، چون اگر مرغ را ذبح کنیم تخم مرغ آن از بین نمی‌رود، بلکه مرغ تنها یک وسیله در این فعل و انفعال است. اما اگر بخواهم در مورد شیر و ماست این استدلال را به کار ببرم، به مشکل برخورد می‌کنم، زیرا ابتدا شیر داریم و سپس آن را با اضافه‌کردن موادی به ماست تبدیل می‌کنیم و دیگر شیری نخواهیم داشت. در این حالت، وضعیت علت و معلول چگونه خواهد بود؟ آیا شیر علت و ماست معلول است؟! در یک مورد مشابه، اگرچه پدر و مادر علت فرزندشان با خصوصیات مشخص (اثر انگشت، روح و ...) نیستند، این ادعا را چگونه می‌توان توجیه یا رد کرد: اگر پدر و مادر نباشند یک فرزند با مشخصات یاد شده هرگز موجود نخواهد شد.
پاسخ اجمالی

در پاسخ به این پرسش باید به تفاوت انواع علت‌ها دقت کرد که از یک نگاه به «علت تام»، «علت ناقص» و «علت مُعِدّ» تقسیم مى‏شود:

  1. علت تام: علتی است که وجود او موجب وجود معلول خواهد شد، و عدم او عدم معلول را در پی خواهد داشت؛ یعنی این علت، دارای همه‌ی چیزهایی می‌باشد که وجود معلول وابسته به وجود آنها است، به گونه‌ای که دیگر براى وجود معلول هیچ چیز دیگرى لازم نباشد و در چنین صورتی است که معلول حتماً موجود می‌شود.
  2. علت ناقص: علتی است که نبود او موجب نبود معلول می‌شود، ولی این‌گونه نیست که وجود او نیز لزوما موجب وجود معلول ‌شود؛ یعنی این علت تنها دارای برخى از مقدمات وجود معلول است، نه همه آنها؛ از این‌رو علت ناقص اگر نباشد، معلول نیست، ولی اگر باشد ممکن است معلول باشد و ممکن است نباشد، و لزومی ندارد که حتماً باشد.[1]
  3. علت معدّ: علت معد(زمینه‌ساز و اعدادگر) وسایلى هستند که ماده را براى افاضه علت فاعلى، آماده و نزدیک می‌کنند. مثلا از نظر فلسفی شخص بَنّا، علت مُعدّ است؛ زیرا کارش نزدیک‌کردن آجرها و ملاط به هم است؛ اما پدید آمدن و ماندگاری شکل و صورت ساختمان در اثر اجتماع و کنار هم قرار گرفتن آجرها و ملاط‌ها است. همچنین پدر و مادر معدّ هستند که موجب انتقال نطفه به رحم می‌شوند، و کار رحم نیز آماده کردن شرایط تحقق بدن و روح طفل است، تا خداوند متعال به واسطه‌ی علل مادی، صورت و روح انسانى را ایجاد کند.[2]

و در یک کلام، علل معده عبارت است از: مجموع امورى که معلول را آماده صدور از علت مؤثر می‌نماید؛ ازاین‌‏رو به مجموع «شرط» و «عدم مانع»، علت معد گفته می‌شود.


[1]. ر. ک: علامه طباطبائی، سید محمد حسین، بدایة الحکمة، ص 85، قم، مؤسسه نشر اسلامی، بی‌تا.

[2]. ر. ک: صدر المتألهین، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج 2، ص 213، بیروت، دار احیاء التراث، چاپ سوم، 1981م.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها