اولیای الهی و مقربان درگاه خداوند، به دلیل علم کامل و عمل دقیق، راهنما و سرمشق انسان‌ها قرار گرفته‌اند.[1] هر چند دست‌یافتن به قله‌ی این مقامات برای افراد عادی غیر ممکن است؛ اما هر انسان جویای کمال و سعادت می‌تواند به اندازه توان خود در این مسیر قدم بردارد و به درجاتی از کمال برسد؛ و آنها را سرمشق و الگوی زندگی خود قرار دهد.

حضرت فاطمه(س) گذشته از مقامات عالی معنوی، در مدت کوتاهی که در میان مردم زندگی کرد، اخلاق و رفتاری از خود به یادگار گذاشت که الگو و سرمشق برای تمام مردان و زنانی است که جویای کمال و حقیقت هستند که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

1. الگوی ایثار و از خودگذشتگی مالی: حضرت فاطمه(س) علاوه بر این که از نیازمندان دست‌گیری می‌کرد، به دیگران نیز چگونگی دست‌گیری از نیازمندان را آموزش می‌داد؛ زیرا آن حضرت در حالی از مستمندان دست‌گیری می‌کرد که خود به شدت نیازمند بود و این مقامی بس بالاتر از سخاوت و بخشش است.

وی در این کار نه تنها بر مستمندان منتی نداشت؛ بلکه اعلام می‌کرد حتی انتظار تقدیر و سپاس از سوی آنان هم ندارد و این کار را فقط برای خدا انجام می‌داد: «إِنمَّا نُطْعِمُکمُ‏ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنکمُ‏ جَزَاءً وَ لَا شُکُورًا».[2]

در برابر خداوند بسیار متواضع بود و خود را طلب کار خدا نمی‌دانست؛ گویا خود را در برابر خداوند مقصر می‌دانست و در پی نجات از گرفتارهای آخرت بود. این ایثار و از خودگذشتگی به گونه‌ای برجسته و ممتاز بود، که خدای متعال در قرآن کریم به صورت ویژه از کارشان تمجید نمود.[3]

2. مبارزه با ظلم و ستم: یکی از چیزهایی که پیشرفت و تکامل جامعه بشری به آن وابسته است، مبارزه با ظلم و ساکت ننشستن در برابر ستم‌کاران و ظالمان است. حضرت فاطمه(س) بهترین الگو برای تمام مردان و زنان مبارز و آزاده جهان است؛ زیرا ایشان در برابر ظلم و ستمی که به حق و حقیقت می‌رفت ساکت ننشست و با شجاعت در برابر آن ایستاد، از حق دفاع کرد و در این‌راه هرگونه خطری را به جان خرید. شجاعت و نهراسیدن آن‌حضرت در موقعیتی که مردان روزگار از ترس، جرأت مخالفت نداشتند، اعجاب‌آور است. ایشان بی‌مهابا مخالفت خود با ظالمان را علنی و آشکار کرد و در این‌راه جان خود را فدا کرد.[4]
3. عفت و پاک‌دامنی: نقش عفت و پاک‌دامنی در ترقی و سعادت جامعه بشری امری واضح و آشکار است؛ به گونه‌ای که خدای متعال حضرت مریم(س) را به جهت داشتن این ویژگی برای مردان و زنان باایمان الگو و سرمشق معرفی می‌کند.[5] رفتار و گفتار حضرت فاطمه(س) برای همه مردان و زنانی که می‌خواهند زندگی انسانی و پاکی داشته باشند بهترین راهنما است. ایشان در گفتاری که رفتارشان با آن هماهنگ بود، بهترین چیز برای زن را پوشیده نگهداشتن گوهر زنانگی معرفی‌ می‌کند. و می‌فرماید:

«بهترین چیز برای زن آن است که نامحرمی را نبیند و نامحرمی هم او را نبیند».[6]

یعنی تا جایی که ضرورت ایجاب نکند مردان را نگاه نکند و مردان نیز او را نبینند.      

4. تربیت فرزندان صالح: یکی از مسؤلیت‌های اجتماعی هر فرد، تلاش در جهت حفظ نسل بشر و تربیت و پرورش انسان‌های صالح و مفید است. در این راستا حضرت فاطمه(س) فرزندانی را تحویل جامعه بشری داد که هرکدام سرآمد انسان‌ها و منشأ تحول در جامعه جهانی بوده و هستند. نقش امام حسن و امام حسین(ع) و حضرت زینب(س) در انقلاب‌ها و تحولات سیاسی - اجتماعی جهان اسلام قابل انکار نیست. علاوه بر این‌، سلسله امامت و فرزندان با واسطه ایشان در طول تاریخ بعد از ظهور اسلام، همیشه الگو و سرمشق برای فقیهان، حکیمان، عارفان و مجاهدان بودند. و سرانجام تحول عظیم جهانی و نابودی ظلم و ستم نیز به دست فرزند ایشان(مهدی موعود(عج)) تحقق خواهد یافت.
5. همسرداری: یکی از ویژگی‌های حضرت زهرا(س) که می‌تواند برای تمام زنان و مردان الگو باشد، همسرداری ایشان است؛ به‌ویژه این‌که همسر ایشان(امام علی) در صف اول مجاهدان در راه خدا بود. مسئولیت نگهداری از فرزندان خردسال در زمان حضور شوهر در جنگ و جهاد، همراه با مشکلات طاقت‌فرسای اقتصادی، هیچ‌‌گاه نتوانست گوشه‌ای از صبر و تحمل در برابر مشکلات و اخلاق نیکوی آن‌حضرت(س) را کم‌رنگ جلوه دهد.[7]
6. زهد و ساده‌زیستی: زهد و ساده‌زیستی حاکمان و رهبران جامعه نقش مهمی در تربیت انسان‌ها و در کنترل بحران‌های اجتماعی دارد؛ زندگی ساده و بی‌آلایش حضرت فاطمه(س) بهترین الگو و سرمشق برای جامعه بشری است؛ زیرا ایشان در عین حال که دختر بزرگ‌ترین رهبر مسلمانان بود، در نهایت زهد و سادگی می‌زیست.[8]
7. عبادت و بندگی: عبادت و بندگی خدا رمز و راز رسیدن انسان به کمالات معنوی است. ارتباط با خداوند، پاک‌کننده هر نوع آلودگی و موجب آراستگی به تمام زیبایی‌‌ها و کمالات وجودی است. در این زمینه نیز حضرت زهرا(س) سرآمد عبادت کنندکان درگاه خداوند بود.[9]
8. کارهای فرهنگی و علمی: یکی از امتیازات برجسته حضرت زهرا(س) کارهای فر هنگی و علمی ایشان است. آن‌حضرت با وجود آن همه مشکلات و انبوه کارهای زندگی، به کار علمی و حفظ آثار علمی و نشر آن در جامعه‌ی آن زمان به‌ویژه برای زن‌ها اهمیت می‌داد و بدون چشم‌داشت مادی به آموزش دیگران می‌پرداخت.[10]

گفتنی است که متأسفانه، روزگار و زمانه قابلیت استفاده از کوثر وجود پرخیر و برکت آن‌حضرت را نداشت؛ و از مشکات نور آن حضرت بی‌بهره ماند؛ و از درک برکات شب قدر وجود او بی‌نصیب شد؛ و نتوانست از طهارت وجود او بهره گیرد و خود را از آلودگی‌ها پاک کند.[11] وجود مجموع این صفات و ده‌ها ویژگی دیگر که فرصت بیان آنها در این مقال نیست، در حضرت فاطمه(س) بهترین دلیل بر آن است که ایشان برترین زن دنیا است.

نکته پایانی این‌که برترین زن دنیا بودن دلیلی است بر این‌که افراد عادی نمی‌توانند دقیقا مانند او باشند؛ بلکه فقط می‌توانند رفتارهای او را سرمشق خود قرار دهند و در جهتی که او حرکت می‌کند - هر چند با سرعتی کمتر - حرکت کنند.[12]

بنابر این، در عظمت مقام حضرت فاطمه(س) همین بس که امام زمان(عج) می‌فرماید: الگو و سرمشق من دختر پیامبر(حضرت فاطمه) است.[13] و از امامان معصوم(ع) نقل شده است: ما حجت خدا بر مردم هستیم و ایشان حجت خدا بر ما است.[14]

[1]. «وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ کانُوا بِآیاتِنا یُوقِنُونَ». سجده، 24.

[2]. انسان، 9.

[3]. «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى‏ حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یَتیماً وَ أَسیراً». انسان، 8.

[4]. ر. ک: «حمله به خانه حضرت فاطمه(س) و اجازه ایراد خطبه در مسجد»، 94428؛ «مصائب و مشکلات حضرت فاطمه (س) بعد از وفات پیامبر (ص)»، 8125؛ «بررسی سند روایت تهدید به آتش زدن در خانه حضرت زهرا(س) در تاریخ طبری»، 51195؛ «زمان غصب فدک و آتش زدن خانۀ حضرت زهرا»، 7591؛ «شهادت حضرت فاطمه(س) در منابع اهل سنت»، 5256.

[5]. «وَ مَرْیمَ‏ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتىِ أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِیهِ مِن رُّوحِنَا وَ صَدَّقَتْ بِکلَمَاتِ رَبهِّا وَ کُتُبِهِ وَ کاَنَتْ مِنَ الْقَانِتِینَ». تحریم، 12.

[6]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 43، ص 54، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[7]. ر. ک: «آگاهی نداشتن امام علی(ع) از نبود احتیاجات زندگی»، 95502؛ «حضرت زهرا(س) و پختن غذا برای خانواده»، 73178.

[8]. ر. ک: «استفاده حضرت زهرا(س) از زیورآلات و وسائل زینتی»، 87038.

[9]. ر. ک: «فاطمه عابدترین امت»، 91826.

[10]. ر. ک: «احادیث فقهی حضرت فاطمه زهرا(س)» 28854؛ «مصحف فاطمه(س)»، 1355.

[11]. ر. ک: «ابعاد شخصیت حضرت فاطمه زهرا (س)»، 1256؛ «زندگی‌نامه حضرت فاطمه زهرا(س)»، 103996.

[12]. ر. ک: الگو قرار دادن بزرگان و درس گرفتن از زندگی آنان

[13]. «وَ فِی ابْنَةِ رَسُولِ‏ اللَّهِ ص لِی‏ أُسْوَةٌ حَسَنَة». شیخ طوسی، کتاب الغیبة، محقق، مصحح، تهرانی، عباد الله، ناصح، علی احمد، ص 286، قم، دار المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1411ق.

[14]. حجت بودن حضرت زهرا (س) بر ائمه