رشد آدمی به دوره‌های مختلف و متعددی تقسیم می‌شود و هر دوره دارای خصوصیاتی است که در بیشتر موارد با دوره و مرحله قبل فرق دارد. مرحله قبل از بلوغ و بعد از بلوغ نیز دارای ویژگی‌ها و حالت‌های جسمی و روحی مخصوص به خود است. در این‌جا به برخی از جهات مهم تفاوت میان دوران پیش از بلوغ با بعد از بلوغ اشاره می‌شود.
1. رشد جسمانی و عقلانی:[1] پس از بلوغ دگرگونی‌هایى در اندام و احساسات و اندیشه‏ انسان پدیدار می‌گردد که در دوران پیش از بلوغ یا هیچ وجود ندارد و یا اگر هست خیلی کم می‌باشد و حداقل متناسب با پس از بلوغ نیست. در پس از بلوغ؛ قدرت حافظه بالا می‌رود، استعدادها ظهور پیدا می‌کند، گرایش به زندگى اجتماعى، علاقه شدید به درک مجهولات و بسیارى اوصاف دیگر کم کم در این مرحله بروز مى‏کند، و فرصت بسیار مناسبى براى ساختن شخصیت اخلاقى و انسانى خواهد بود.
2. شروع تعهدات الهی:[2] یعنی رسیدن به مرحله‌ای که انسان دارای تکلیف شرعی خواه فردی و خواه اجتماعی می‌شود و انجام دستورات الهی و آغاز مسئولیت انسان در برابر خداوند دائر مدار این مرحله از دوران رشد آدمی است. البته رسیدن به این مرحله در دختر و پسر فرق دارد، و دختر زودتر از پسر به این مرحله قدم می‌گذارد. اما پیش از رسیدن به این مرحله و قبل از بلوغ، انجام دستورات الهی بر دختر و پسر واجب نیست و آنان بر ترک واجبات و انجام گناهان عذاب نمی‌شوند.
3. رشد اجتماعی:[3] یعنی تغییراتی که در نتیجه تأثیر متقابل با اشخاص، اوضاع و احوال اجتماعی و سازماندهی در فرد پیدا می‌شوند. به بیان دیگر؛ سلسله تغییرات و پیشرفت‌هایی که از هنگام تولد تا مرگ در رفتار اجتماعی انسان به تناسب دوره رخ می‌دهند. یک فرد رشد یافته در مرحله پس از بلوغ از نظر اجتماعی دارای نشانه هایی است که پیش از بلوغ یا آن نشانه‌ها را نداشته و یا خیلی اندک بوده است؛ مانند خدمت و محبت به دیگران، قدردانی والدین و هرکسی که به او محبت کرده است و ... . به علاوه؛ او صلاحیّت لازم براى انجام دادن معاملات و قراردادهای اجتماعی را پیدا مى‌کند، در حالی که این آثار در پیش از بلوغ وجود ندارد.
نکته پایانی این‌که؛ اگرچه کودکان و افراد غیر بالغ از بار مسئولیت شرعی و اخلاقى فارغ‌اند؛ اما این به معنای نفی تربیت اسلامی و آمادگی برای بندگی خداوند در پس از بلوغ نیست؛ لذا با توجه به سفارشات اسلام بر پدر و مادر لازم است که در تربیت دینی فرزندان خود تلاش کنند و در قبال اعمالشان احساس مسئولیت کنند و بی‌توجه نباشند و فرزند خود را از راه درست به عبادت خداوند آشنا نمایند و به آنها کارهای نیک و پسندیده را آموزش دهند.[4] از این‏رو در نظام اخلاقى اسلام، اعمال نیک اطفال داراى ارزش اخلاقى و ثواب و پاداش است.

---