لطفا صبرکنید
بازدید
9096
9096
آخرین بروزرسانی:
1392/02/18
کد سایت
fa24866
کد بایگانی
29715
نمایه
علی بن حاتم قزوینی و حسن بن محبوب در رجال کشی
طبقه بندی موضوعی
رجال الحدیث
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
آیا نام علی بن حاتم قزوینی و حسن بن محبوب در کتاب رجال کشّی آمده است؟
پرسش
نام راوی که کشّی در مورد مذهب آن داوری کرده چیست؟ دو روایت از هریک از راویان زیر نقل کنید؟ علی ابن ابی سهل حاتم(علی بن حاتم) و حسن ابن محبوب.
پاسخ اجمالی
کشّی درباره حسن بن محبوب می‌گوید: او از اصحاب امام رضا(ع) بود که در سن هفتاد و پنج سالگی و در سال 224هـ.ق درگذشت. حسن بن محبوب از جمله کسانی است که علمای امامیه در صحیح دانستن روایات آنان از ائمه(ع) یا از دیگر راویان، اجماع دارند.
اما در کتاب کشّی، نامی از علی بن حاتم قزوینی برده نشده است. شاید علتش آن است که؛ کشی از نظر زمانی -تا حدودی- قبل از علی بن حاتم قزوینی بوده است. اما نجاشی او را ثقه و مورد اعتماد می‌داند.
اما در کتاب کشّی، نامی از علی بن حاتم قزوینی برده نشده است. شاید علتش آن است که؛ کشی از نظر زمانی -تا حدودی- قبل از علی بن حاتم قزوینی بوده است. اما نجاشی او را ثقه و مورد اعتماد می‌داند.
پاسخ تفصیلی
کشّی در رجال خود درباره افراد زیادی صحبت کرده و درباره وثاقت و عدم وثاقت آنان قضاوت کرده و یا به مذهب آنان اشاره کرده است. حسن بن محبوب یکی از این افراد است.
حسن بن محبوب
کشی درباره ابن محبوب می‌گوید: «حسن بن محبوب بن وهب بن جعفر بن وهب، که وهب (جدّ اعلای حسن) از ممالیک(بردگان) بود که بعد از آزاد شدن به خدمت امیر المؤمنین امام علی(ع) در آمد». حسن بن محبوب از اصحاب امام رضا(ع) بود که در سن هفتاد و پنج سالگی و در سال 224هـ.ق درگذشت.[1]
سپس کشی برخی از روایات که درباره حسن بن محبوب گفته شده است را می‌آورد، از جمله می‌گوید: «احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی می‌گوید به امام رضا(ع) عرض کردم: حسن بن محبوب از طرف شما برای ما یادداشتی آورده است، آن‌حضرت فرمود: راست گفته است».[2]
همچنین کشی در رجال خود؛ حسن بن محبوب را از جمله کسانی می‌داند که اصحاب امامیه در صحیح دانستن روایات آنان از ائمه(ع) یا از دیگر راویان، اجماع دارند،[3] و همین بیان کشی باعث شد تا اصطلاحی در حدیث ایجاد شود که به نام «اصحاب اجماع» شهرت یافت.
از جمله روایات حسن بن محبوب که در کتاب کافی آمده است می‌توان به این روایت اشاره کرد:
حسن بن محبوب از معاویة بن وهب نقل می‌کند که امام صادق(ع) فرمود: «به دنبال علم‌آموزی باشید و آن را با حلم و وقار زینت دهید، و برای کسی که به او درس می‌دهید یا از او علم فرا می‌گیرید تواضع داشته باشید، و از دانشمندان جبّار و ظالم نباشید که باطل شما حق شما را از میان ببرد».[4]
علی بن حاتم قزوینی
علی بن أبی سهل حاتم بن أبی حاتم قزوینی یکی از علمای امامیه در قرن چهارم است که کتابهای متعددی دارد،[5] و نجاشی او را ثقه و مورد اعتماد دانسته است.[6]
درباره این شخصیت در کتاب رجال کشّی مطلبی نیامده است. شاید به این علت است که به بیان برخی از علما، کشّی در طبقه افرادی مانند کلینی است؛ یعنی در اوائل قرن چهارم، و لذا کتاب رجال خود را سال‌ها قبل از این نگاشته است، ولی علی بن حاتم قزوینی در نیمه‌های قرن چهارم؛ یعنی درست در سال 350هـ.ق به تصریح شیخ طوسی، زنده بوده است،[7] پس می‌توان چنین نتیجه گرفت که؛ کشّی از نظر زمانی متقدم بر علی بن حاتم قزوینی است؛ لذا اسمی از علی بن حاتم در کتاب او نیامده است.
امّا روایتی از علی بن حاتم قزوینی که در کتاب تهذیب الاحکام شیخ طوسی آمده است:
علی بن حاتم به چند واسطه از ابراهیم بن محمد همدانی نقل می‌کند که ابراهیم بن محمد به علت اختلافی که در موضوع زکات فطره (ماه رمضان) بین شیعیان پیش آمد، خدمت امام هادی(ع) نامه نوشت و حضرت در جواب فرمود: «مقدار فطریه برای ساکنان هر شهری؛ یک صاع[8] از جنس قوت (غذای) غالب که بیشتر مورد استفاده مردم آن‌جا است باید پرداخت شود».[9]
حسن بن محبوب
کشی درباره ابن محبوب می‌گوید: «حسن بن محبوب بن وهب بن جعفر بن وهب، که وهب (جدّ اعلای حسن) از ممالیک(بردگان) بود که بعد از آزاد شدن به خدمت امیر المؤمنین امام علی(ع) در آمد». حسن بن محبوب از اصحاب امام رضا(ع) بود که در سن هفتاد و پنج سالگی و در سال 224هـ.ق درگذشت.[1]
سپس کشی برخی از روایات که درباره حسن بن محبوب گفته شده است را می‌آورد، از جمله می‌گوید: «احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی می‌گوید به امام رضا(ع) عرض کردم: حسن بن محبوب از طرف شما برای ما یادداشتی آورده است، آن‌حضرت فرمود: راست گفته است».[2]
همچنین کشی در رجال خود؛ حسن بن محبوب را از جمله کسانی می‌داند که اصحاب امامیه در صحیح دانستن روایات آنان از ائمه(ع) یا از دیگر راویان، اجماع دارند،[3] و همین بیان کشی باعث شد تا اصطلاحی در حدیث ایجاد شود که به نام «اصحاب اجماع» شهرت یافت.
از جمله روایات حسن بن محبوب که در کتاب کافی آمده است می‌توان به این روایت اشاره کرد:
حسن بن محبوب از معاویة بن وهب نقل می‌کند که امام صادق(ع) فرمود: «به دنبال علم‌آموزی باشید و آن را با حلم و وقار زینت دهید، و برای کسی که به او درس می‌دهید یا از او علم فرا می‌گیرید تواضع داشته باشید، و از دانشمندان جبّار و ظالم نباشید که باطل شما حق شما را از میان ببرد».[4]
علی بن حاتم قزوینی
علی بن أبی سهل حاتم بن أبی حاتم قزوینی یکی از علمای امامیه در قرن چهارم است که کتابهای متعددی دارد،[5] و نجاشی او را ثقه و مورد اعتماد دانسته است.[6]
درباره این شخصیت در کتاب رجال کشّی مطلبی نیامده است. شاید به این علت است که به بیان برخی از علما، کشّی در طبقه افرادی مانند کلینی است؛ یعنی در اوائل قرن چهارم، و لذا کتاب رجال خود را سال‌ها قبل از این نگاشته است، ولی علی بن حاتم قزوینی در نیمه‌های قرن چهارم؛ یعنی درست در سال 350هـ.ق به تصریح شیخ طوسی، زنده بوده است،[7] پس می‌توان چنین نتیجه گرفت که؛ کشّی از نظر زمانی متقدم بر علی بن حاتم قزوینی است؛ لذا اسمی از علی بن حاتم در کتاب او نیامده است.
امّا روایتی از علی بن حاتم قزوینی که در کتاب تهذیب الاحکام شیخ طوسی آمده است:
علی بن حاتم به چند واسطه از ابراهیم بن محمد همدانی نقل می‌کند که ابراهیم بن محمد به علت اختلافی که در موضوع زکات فطره (ماه رمضان) بین شیعیان پیش آمد، خدمت امام هادی(ع) نامه نوشت و حضرت در جواب فرمود: «مقدار فطریه برای ساکنان هر شهری؛ یک صاع[8] از جنس قوت (غذای) غالب که بیشتر مورد استفاده مردم آن‌جا است باید پرداخت شود».[9]
[1]. کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، محقق و مصحح: شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصطفوی، حسن، ما روی فی الحسن بن محبوب، ص 584 – 585، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، 1409ق.
[2]. «أحمد بن محمد بن أبی نصر قال قلت لأبی الحسن الرضا(ع) إن الحسن بن محبوب الزراد أتانا عنک برسالة قال صدق»؛ اختیار معرفة الرجال، ص 585.
[3]. «أجمع أصحابنا على تصحیح ما یصح عن هؤلاء و تصدیقهم و أقروا لهم بالفقه و العلم: و هم ستة نفر آخر دون الستة نفر الذین ذکرناهم فی أصحاب أبی عبد الله (ع) منهم یونس بن عبد الرحمن و صفوان بن یحیى بیاع السابری و محمد بن أبی عمیر و عبد الله بن المغیرة و الحسن بن محبوب و أحمد بن محمد بن أبی نصر»؛ اختیار معرفة الرجال، ص 556.
[4]. «مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى الْعَطَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) یَقُولُ اطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ تَزَیَّنُوا مَعَهُ بِالْحِلْمِ وَ الْوَقَارِ وَ تَوَاضَعُوا لِمَنْ تُعَلِّمُونَهُ الْعِلْمَ وَ تَوَاضَعُوا لِمَنْ طَلَبْتُمْ مِنْهُ الْعِلْمَ وَ لَا تَکُونُوا عُلَمَاءَ جَبَّارِینَ فَیَذْهَبَ بَاطِلُکُمْ بِحَقِّکُمْ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 1، ص 36، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
[5]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص 285، المکتبه المرتضویه، نجف اشرف، بی‌تا.
[6]. نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 263، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ ششم، 1365ش.
[7]. «أخبرنا بکتبه و روایاته أحمد بن عبدون عن أبی عبد الله الحسین بن علی بن شیبان القزوینی سماعا منه سنة خمسین و ثلاثمائة عن علی بن حاتم القزوینی قال: و ابن حاتم یومئذ حی»؛ الفهرست، ص 285.
[8]. هر صاع تقریباً سه کیلو گرم است. عاملی، یاسین عیسی، الاصطلاحات الفقهیة فی الرسائل العملیة، ص 121، دار البلاغة للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، 1413 ق.
[9]. «عَلِیُّ بْنُ حَاتِمٍ الْقَزْوِینِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ عَمْرٍو عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ الْحُسَیْنِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَمَذَانِیِّ قَالَ اخْتَلَفَتِ الرِّوَایَاتُ فِی الْفِطْرَةِ فَکَتَبْتُ إِلَى أَبِی الْحَسَنِ صَاحِبِ الْعَسْکَرِ (ع) أَسْأَلُهُ عَنْ ذَلِکَ فَکَتَبَ أَنَّ الْفِطْرَةَ صَاعٌ مِنْ قُوتِ بَلَدِک...» شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق و مصحح: موسوی خرسان، حسن، ج 4، ص 79، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
نظرات
