همان‌گونه که در پرسش به درستی به آن اشاره شده است، در روایات فراوانی نسبت به روزه گرفتن در روز عرفه سفارش‌ شده است:

امام صادق‌(ع) فرمود: روزه روز ترویه(هشتم ماه ذی الحجّه) کفّاره یک ‌سال، و روزه روز عرفه کفّاره دو سال است.[1]

در روایتی دیگر آمده است: «روز نهم ذی الحجه که روز عرفه است، توبه حضرت داود(ع) نازل شد. پس هر کس آن‌ روز را روزه بگیرد، کفاره‌ی نود سال گناهان او باشد و توبه‌ی حضرت داود(ع) از ترک اولایی بود که از او صادر شد».[2]

با این وجود، گزارش‌هایی نیز وجود دارد که بر اساس آنها تعدادی از معصومان(ع) به دلایلی این‌روز را روزه نمی‌گرفتند:

1. امام باقر(ع) فرمود: «رسول خدا(ص) از زمانی که روزه ماه رمضان واجب شده است، روز عرفه را روزه نمی‌گرفت».[3]
2. امام رضا(ع) فرمود: «(با آن‌که ثواب) روزه روز عرفه برابر با (پاداش) یک‌سال روزه است؛ اما این‌ روز را امام حسن(ع) روزه نمی‌گرفت، ولی امام حسین(ع) روزه می‌گرفت».[4]
3. سدیر از امام صادق(ع) در مورد روزه‌ی روز عرفه پرسید و گفت: مردم می‏پندارند که ثواب آن برابر با ثواب روزه یک‌‌سال است. امام(ع) فرمود: «(با این وجود) پدرم امام باقر(ع) آن‌‌روز را روزه نمی‏داشت! سدیر علت آن‌را پرسید؟ امام(ع) فرمود: روز عرفه روز دعا و مسألت از خداوند است؛ و پدرم می‌ترسید که روزه‌داری، ایشان را از دعا ناتوان سازد، و از این‌رو خوش نداشت که آن‌‌را روزه بدارد. همچنین بیم آن داشت که روز عرفه در واقع، روز عید قربان باشد که روزه گرفتن در آن‌روز حرام است».[5]
4. امام صادق(ع) فرمود: «مردی در روز عرفه نزد امام حسن(ع) رفت و حضرتشان را مشغول تناول غذا دید، با آن‌که برادرشان امام حسین(ع) در همان زمان، روزه‏دار بود. بعد از شهادت امام حسن(ع)، آن مرد نزد امام حسین(ع) رفت و حضرتشان را مشغول تناول غذا دید، با آن‌که فرزندشان امام سجاد(ع) در همان زمان، روزه‏دار بود! آن مرد، علت این تفاوت رفتارها را از امام حسین(ع) پرسید؟ امام فرمود: برادرم امام بود؛ از این‌رو افطار کرد، تا روزه‌داشتن ایشان سنت نشود که مردم از ایشان پیروی کنند. وقتی ایشان به شهادت رسید، من امام هستم؛ از این‌رو خواستم روزه‌ی من سنّت، ارزیابی نشود که مردم از من پیروی کنند (و آن‌را به عنوان یک واجب بپندارند)».[6]

نتیجه و جمع‌بندی مجموعه روایات در این زمین آن است که:

1. استحباب روزه‌گرفتن در روز عرفه و پاداش فراوانی که برای آن در نظر گرفته شده است، امری مسلم است.
2. با این وجود نباید به گونه‌ای رفتار کرد که روزه در این‌روز را تکلیفی واجب پنداشت و افطار کردن پیشوایان دین در این‌روز هم برای جلوگیری از چنین پنداری بوده است.
3. اگر وضعیت جسمی انسان در روز عرفه به گونه‌‌ای باشد که در صورت روزه‌گرفتن، توان دعا و مناجات را نداشته باشد، بهتر است روزه نگرفته و با حال بهتری به مناجات بپردازد و روزه با چنین وضعیتی مکروه است[7] که البته شامل ضعف‌های مختصری که هر روزه‌دار با آن روبرو می‌شود نخواهد شد.
4. در صورتی که احتمال قوی برود که ماه یک روز زودتر دیده شده و روز عرفه در واقع عید قربان باشد(که روزه در آن‌روز، حرام است)، و یا آن‌که شخص اطمینان دارد که روز قربان است؛ اما به صورت رسمی، آن‌‌روز، روز عرفه اعلام شده باشد، واجب و یا سزاوار است که از روزه‌گرفتن این روز خودداری کند.
5. برخی نیز معتقدند که روایات استحباب روزه‌داری در روز عرفه ممکن است از روی تقیه صادر شده باشد[8] که با توجه به کثرت روایات و دلایلی که در آنها ذکر شده است، پذیرش این احتمال کمی دشوار خواهد بود.

[1]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 2، ص 87، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.

[2]. همان.

[3]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 4، ص 146، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[4]. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، ج 4، ص 298، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[5]. من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 88؛ شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 385 – 386، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش.

[6]. من لا یحضره الفقیه، ج ‏2، ص 87 – 88.

[7]. علامه حلی، یوسف بن علی، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، ترجمه، شرح، شعرانی، ابوالحسن، ج 1، ص 139، تهران، منشورات إسلامیة، چاپ پنجم، 1419ق.

[8]. اصفهانی(مجلسی اول)، محمد تقی، لوامع صاحبقرانی، ج 6، ص 212، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1414ق.