لطفا صبرکنید
بازدید
36360
36360
آخرین بروزرسانی:
1393/01/25
کد سایت
fa34686
کد بایگانی
41984
نمایه
ندای جبرئیل هنگام شهادت امام علی(ع)
طبقه بندی موضوعی
درایه الحدیث|شهادت امام علی ع
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
در روایتی آمده: «شب ضربت خوردن امام علی(ع) ندایی بلند شد که عروة الوثقی میان خالق و مخلوق از هم گسست»، چگونه این روایت را با آیاتی از قرآن جمع کنیم که اعلام می‌دارند عروة الوثقی هیچگاه از هم نمی‌گسلد؟
پرسش
خداوند در قرآن می‌فرماید: «فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ فقد استَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى لاَ انْفِصامَ لَها»؛ در حالی که در شب ضربت خوردن حضرت امام علی(ع) روایت داریم که جبرئیل در آسمان فرمود: «انفصمت و الله العروة الوثقی»، چگونه بین این دو را جمع کنیم؟
پاسخ اجمالی
خداوند در آیات بسیاری از قرآن وعده داده، افرادی که ایمان داشته باشند و از شیاطین و گمراهی‌ها دوری ورزند، در راه رستگاری بوده و بهشت، متعلق به آنها خواهد بود. یکی از این آیات، بخش‌هایی از «آیة الکرسی» در سوره بقره است: «فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ فقد استَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى لاَ انْفِصامَ لَها وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ»؛[1] بر اساس این آیه شریفه؛ کسی که به طاغوت[2] کفر ورزد و به خداوند ایمان داشته باشد، به دست‌آویزی چنگ زده که گسستنی برایش قابل تصوّر نیست. به بیان دیگر؛ خطی ارتباطی میان خود و خداوند به دست آورده است و تا زمانی که بر این منش و روش باشد، در همان ارتباط با خدا خواهد بود.
اما روایتی وجود دارد که ظاهر بخش‌هایی از آن، با این آیه هم‌خوانی ندارد؛ آن روایت توصیف کننده زمانی است که در مسجد کوفه بر فرق سر امام علی(ع) ضربه‌ای زدند، که بر اساس نقلی، «در این هنگام ندایی از جبرئیل از میان آسمان و زمین برخاست که هر انسان بیداری[3] آن‌را می‌شنید: به خدا قسم! پایه‌های هدایت نابود و محو شد، به خدا قسم ستارگان آسمان و نشانههاى تقوا محو و بی‌فروغ شده‌اند و دست‌آویز محکمى که میان خالق و مخلوق بود گسیخته شد، پسر عم مصطفى(ص) کشته شد، على مرتضى به شهادت رسید و بدترین اشقیاء او را شهید نمود».[4]
این روایت هرچند امروزه شهرتی پیدا کرده است، اما منابع اولیه، این حدیث را نقل نکرده و تنها معدودی از منابع متأخر – مانند بحار الانوار - این حدیث را بدون ذکر منبع نقل کرده‌اند.
با این وجود، چنین متنی قابل توجیه و دفاع است؛ زیرا این عبارت برخلاف ظاهرش به این معنا نیست که با ضربت خوردن و شهادت امام علی(ع)، «عروة الوثقی» که میان خالق و برخی از مخلوقین بوده است، به کلی نابود شده است. همان‌گونه که عبارت «تَهَدَّمَتْ وَ اللَّهِ أَرْکَانُ الْهُدَى» نیز به این معنا نیست که ستون‌های هدایت بشر برای همیشه منهدم شده‌اند و دیگر کسی هدایت نخواهد شد و عبارت «تَهَدَّمَتْ ... وَ اللَّهِ نُجُومُ السَّمَاءِ» به این معنا نیست که واقعاً همه ستارگان بی‌فروغ شده‌اند، بلکه منظور بیان اوج مصیبتی است که بر پیکره اسلام وارد شده و یکی از بزرگ‌ترین مصادیق عروة الوثقی از دسترس مردم خارج شده است. به بیان دیگر، یک انسان کامل که می‌توان او را ریسمان میان خداوند و انسان‌ها دانست، به شهادت رسیده که مصیبت بزرگی است. البته عروة الوثقای دیگری که امام حسن(ع) باشد، جایگزین او شده است و راه او را ادامه خواهد داد.
اما روایتی وجود دارد که ظاهر بخش‌هایی از آن، با این آیه هم‌خوانی ندارد؛ آن روایت توصیف کننده زمانی است که در مسجد کوفه بر فرق سر امام علی(ع) ضربه‌ای زدند، که بر اساس نقلی، «در این هنگام ندایی از جبرئیل از میان آسمان و زمین برخاست که هر انسان بیداری[3] آن‌را می‌شنید: به خدا قسم! پایه‌های هدایت نابود و محو شد، به خدا قسم ستارگان آسمان و نشانههاى تقوا محو و بی‌فروغ شده‌اند و دست‌آویز محکمى که میان خالق و مخلوق بود گسیخته شد، پسر عم مصطفى(ص) کشته شد، على مرتضى به شهادت رسید و بدترین اشقیاء او را شهید نمود».[4]
این روایت هرچند امروزه شهرتی پیدا کرده است، اما منابع اولیه، این حدیث را نقل نکرده و تنها معدودی از منابع متأخر – مانند بحار الانوار - این حدیث را بدون ذکر منبع نقل کرده‌اند.
با این وجود، چنین متنی قابل توجیه و دفاع است؛ زیرا این عبارت برخلاف ظاهرش به این معنا نیست که با ضربت خوردن و شهادت امام علی(ع)، «عروة الوثقی» که میان خالق و برخی از مخلوقین بوده است، به کلی نابود شده است. همان‌گونه که عبارت «تَهَدَّمَتْ وَ اللَّهِ أَرْکَانُ الْهُدَى» نیز به این معنا نیست که ستون‌های هدایت بشر برای همیشه منهدم شده‌اند و دیگر کسی هدایت نخواهد شد و عبارت «تَهَدَّمَتْ ... وَ اللَّهِ نُجُومُ السَّمَاءِ» به این معنا نیست که واقعاً همه ستارگان بی‌فروغ شده‌اند، بلکه منظور بیان اوج مصیبتی است که بر پیکره اسلام وارد شده و یکی از بزرگ‌ترین مصادیق عروة الوثقی از دسترس مردم خارج شده است. به بیان دیگر، یک انسان کامل که می‌توان او را ریسمان میان خداوند و انسان‌ها دانست، به شهادت رسیده که مصیبت بزرگی است. البته عروة الوثقای دیگری که امام حسن(ع) باشد، جایگزین او شده است و راه او را ادامه خواهد داد.
[1]. بقره، 256: «پس هر که به طاغوت [که شیطان، بُت و هر طغیان‌گرى است] کفر ورزد و به خدا ایمان بیاورد، بی‌تردید به محکم‌ترین دستاویزی که آن‌را گسستن نیست، چنگ زده است و خدا شنوا و داناست».
[2]. در مورد معنای طاغوت اختلافات بسیاری وجود دارد. برای اطلاعات از این معانی ر.ک: طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج 2، ص 631، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق، عطیة، علی عبدالباری، ج 2، ص 14، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.
[3]. در این‌جا احتمالاً منظور از انسان بیدار، مؤمنانی هستند که قلب آنها بیدار بوده و توان شنیدن برخی از صداهای غیبی را داشته‌اند.
[4]. «نَادَى جَبْرَئِیلُ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ بِصَوْتٍ یَسْمَعُهُ کُلُّ مُسْتَیْقِظٍ تَهَدَّمَتْ وَ اللَّهِ أَرْکَانُ الْهُدَى وَ انْطَمَسَتْ وَ اللَّهِ نُجُومُ السَّمَاءِ وَ أَعْلَامُ التُّقَى وَ انْفَصَمَتْ وَ اللَّهِ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى قُتِلَ ابْنُ عَمِّ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَى قُتِلَ الْوَصِیُّ الْمُجْتَبَى قُتِلَ عَلِیٌّ الْمُرْتَضَى قُتِلَ وَ اللَّهِ سَیِّدُ الْأَوْصِیَاءِ قَتَلَهُ أَشْقَى الْأَشْقِیَاء»؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 42، ص 282، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق؛ هاشمی خویى، میرزا حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، محقق، مصحح، میانجى، ابراهیم، ج 5، ص 151، تهران، مکتبة الإسلامیة، چاپ چهارم، 1400ق.
نظرات
