لطفا صبرکنید
3170
در برخی از روایات آمده است؛ امام علی(ع) در برابر کسانی که قصد اذیت و آزار ایشان را داشتند، واژههایی را به کار می گرفت که به ظاهر بار معنایی مناسبی ندارد.
در گزارشی آمده است؛ امام علی(ع) در مجلسی فرمود: «براى کسى که وقت غذا خوردن «بسم اللَّه» بگوید ضمانت میکنم که هرگز از آن غذا شکایت نکند.[1] ابن کوّاء گفت: یا على(ع)، دیشب وقت غذا خوردن «بسم اللَّه» گفتم؛ اما آن غذا مرا اذیت کرد. امام(ع) جواب داد: غذاهاى متنوعی خوردى، براى بعضى «بسم اللَّه» گفتی؛ اما براى دیگر غذاها «بسم اللَّه» نگفتی. امام(ع) در این گفتوگو وی را با کلمهی «یَا لُکَع» مورد خطاب قرار داد.[2]
در مورد این گزارش -با در نظر داشتن تمام جوانب موضوع- باید گفت: اولا: هر محققی با اندک جستوجویی درمییابد که امام علی(ع) نسبت به برخوردهای هتاکانه ابن کواء بیشترین رعایت ادب و بردباری را میکرد. ابن کواء(از رهبران گروه خوارج)[3] فردی است که بارها در میان مردم به صورت علنی و بسیار وقیحانه به ساحت مقدس امام علی(ع) توهین میکرد، و امام(ع) یا سکوت میفرمود و یا با بردباری و متانت پاسخ میداد: امام على(ع) در نماز صبح بود و "ابن کوا"، در پشت سر امام(ع) مشغول نماز بود، ناگاه ابن کواء در وسط نماز این آیه را تلاوت کرد: "وَ لَقَدْ أُوحِیَ إِلَیْکَ وَ إِلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکَ لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ". (و هدفش از خواندن این آیه، آن بود که به طور کنایه به على(ع) در مورد قبول حکمیت در نبرد "صفین" اعتراض کرده و به امام(ع) نسبت شرک دهد)؛ اما با اینحال، امام(ع) براى احترام قرآن سکوت کرد تا وى آیه را به پایان رساند، سپس امام(ع) به ادامهی قرائت نماز بازگشت، و "ابن کواء" کار خود را دو مرتبه تکرار کرد، باز امام(ع) سکوت کرد و "ابن کواء" براى سومین بار آیه را تکرار نمود، و على(ع) مجددا به احترام قرآن سکوت کرد، سپس حضرت این آیه را تلاوت فرمود: "فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لا یُوقِنُونَ". (اشاره به اینکه مجازات دردناک الهى در انتظار منافقان و افراد بیایمان است؛ از اینرو در برابر آنها باید تحمل و حوصله به خرج داد). سرانجام امام سوره را تمام کرد و به رکوع رفت.[4]
خلاصه اینکه افرادی وجود دارند که با هوچیگری و سر و صدا و توهین، به تخریب شخصیت طرف مقابل میپردازند.
از دیدگاه اسلام و با استفاده از قانون "مقابلۀ به مثل" میتوان برای جلوگیری از ادامۀ این رفتار نامناسب، رفتاری متقابل و توهینآمیز را پیش گرفت؛ اما با این وجود، امیر المؤمنین(ع) در بیشتر موارد، با استدلال و یا با سکوت، پاسخ شعارها و تبلیغات خوارج را داده و تنها در مواردی که چارۀ دیگری نبود، مانند خودشان رفتاری توهینآمیز نسبت به آنان داشت.[5]
ثانیا: واژهی «لکع» نیز بسیار توهینآمیز نیست و به فرد کوچک و نیز به کودکان نیز اطلاق میشود؛[6] از اینرو به کارگیری آن در زبان عربی قبیح نبوده و در کتابهای تاریخی از افراد مختلف نقل شده است که از این واژه در محاورات استفاده میکردند؛[7] و حتی در کشف الغمة نقل شده است که پیامبر اسلام(ص) این واژه را به صورت مهربانانه برای امام حسن(ع) به کار برده است.[8]
[1]. «ثواب گفتن «بسم الله الرّحمن الرّحیم»»53357؛ «جایگاه اسم اعظم در روایات»، 77799؛ «جواز اکتفاء کردن به «بسم الله» در آغاز کارها»، 90996.
[2]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 437، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[3]. برای اطلاع بیشتر از گروه خوارج، ر. ک: «آزار امام علی(ع) از سوی خوارج»، 51349؛ «اندیشه سیاسی خوارج»، 88764؛ «انحرافات خوارج»، 7299.
[4]. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 627 – 628، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1416ق.
[5]. ر. ک: «توهین علی (ع) به مرد خارجی»، 11215.
[6]. حسینى زبیدى واسطى، سید مرتضى، تاج العروس من جواهر القاموس، ج 11، ص 439، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
[7]. ر. ک: کوفى، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ص 228، تهران، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی، چاپ اول، 1410ق؛ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج 1، ص 103، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.
[8]. «ثُمَّ قَالَ ادْعُ لِی فَأَتَى حَسَنٌ یَشْتَدُّ حَتَّى وَقَعَ فِی حَجْرِه». اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة(ع)، محقق، مصحح، رسولی محلاتی، هاشم، ج 1، ص 523، تبریز، نشر بنیهاشمی، چاپ اول، 1381ق.