هرچند آیین اسلام آخرین دین الهی است؛ و پیامبر اسلام(ص) آخرین پیام‌آور خداوند است، و بعد از اسلام دین جدیدی نخواهد آمد؛[1] اما این به معنای نفی نوآوری در اسلام نیست؛ زیرا خاتمیت اسلام به معنای بیان کامل چهارچوب‌های کلی هدایت انسان است. همان‌گونه که کل کلمات از 28 یا 32 حرف تشکیل شده، ولی می‌توان بی‌نهایت کلمه از این حروف محدود درست کرد؛ همین‌طور از این چهارچوب‌‌های کلی دین‌مداری می‌توان بی‌نهایت مطالب استخراج کرد؛[2] از این‌رو معتقدیم که باب اجتهاد در تمام مباحث دینی به روی محققان و کارشناسان باز است؛[3] و سخنان و رفتارهای پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع) و آیات قرآن کریم و عقل بشری همگی منابعی برای نوآوری در زمینه‌های گوناگون هستند؛ چنان‌که ائمه(ع) نیز فرمودند: بیان اصول کلی بر عهده‌ی ما است؛ اما استخراج جزئیات و مصادیق بر عهده‌ی خود شما است.[4] استخراج و استنباط مصادیق و جزئیات، تقلید و شرح  و کپی‌برداری نیست؛ بلکه می‌تواند فضای بسیار گسترده‌ای را برای سخنان جدید به وجود ‌آورد.

[1]. ر. ک:  «سرّ خاتمیت دین اسلام»، 386؛ «جامعیت و کمال دین خاتم»، 172.

[2]. ر. ک: «کارکرد دین در دنیای مدرن»، 765.

[3]. ر. ک: «اجتهاد در قرآن و روایات»، 795؛ «تاریخ اجتهاد در شیعه»، 796.

[4]. «علینا القاء الاصول الیکم و علیکم التفرع». ابن ادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، محقق، مصحح، موسوی، حسن بن احمد، ابن مسیح، ابو الحسن، ج 3، ص 575، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1410ق.