اسماعیل بن موسی(ع) فرزند امام کاظم(ع)[1] مادرش کنیزی ام ولد بود.[2] وی به همراه جعفر، هارون، حسن، فاطمه صغری و احمد همگی از یک مادر بودند.[3]

خود اسماعیل فرزندانی به نام‌های جعفر، احمد و موسی داشت.[4] وی به کلثم معروف بود و از این‌رو به فرزندان وی، کلثمیون گفته می‌شد.[5]

اسماعیل از پدر[6] و برادرش امام رضا(ع)[7] حدیث نقل کرده و توانست کتاب الطهارة، کتاب الصلاة، کتاب الزکاة، کتاب الصوم، کتاب الحج، کتاب الجنائز، کتاب الطلاق، کتاب النکاح، کتاب الحدود، کتاب الدیات، کتاب الدعاء، کتاب السنن و الآداب، کتاب الرؤیا را از خود به یادگار بگذارد.[8]

روایات نقل شده از اسماعیل بن موسی بن جعفر توسط یکی از روایان شیعه در قرن چهارم به نام محمد بن محمد بن اشعث کوفی در کتابی گردآوری شد،[9] که به دلیل نام راوی به « اشعثیات» مشهور شد.[10] از آن‌جا که بیشتر روایات این کتاب در پایان به امام صادق‌(ع) ختم می‌شود، این کتاب به «جعفریات» نیز معروف است.

شواهد حاکی از آن است که اسماعیل علاوه بر روایت از پدر و برادر گرامی‌اش، در خدمت برادرزاده‌اش امام جواد(ع)  نیز بود؛ زیرا هنگامی که صفوان بن یحیی از دنیا رفت، امام نهم برای او وسیله غسل و کفن فرستاد و از عمویش اسماعیل خواست تا برای صفوان، نماز میت بخواند.[11]

همچنین گزارش شده است که اسماعیل مدتی از سوی ابوسرایا حاکم فارس بود[12] و سپس ساکن مصر شد.[13] زمان وفات وی معلوم نیست؛ اما با توجه به نامه‌ی امام جواد به ایشان در مورد غسل صفوان بن یحیی در سال 210 هجری بود،[14] دست کم وی تا آن سال زنده بود. به هر حال گزارش شده است که ایشان در مصر وفات یافت و در هما‌ن‌جا به خاک سپرده شد. [15]

[1]. ابن حزم اندلسی‏، ابو محمد علی بن احمد، جمهرة انساب العرب‏، ص 64، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اوّل‏، 1418ق.

[2]. شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 244، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ ابن صوفی نسابه‏، المجدی فی أنساب الطالبیین‏، ص 316، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، چاپ دوم، 1422ق.

[3]. طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص 309، قم، بعثت، چاپ اول، 1413ق.

[4]. جمهرة انساب العرب‏، ص 64.

[5]. ابن عنبه حسنی، سید احمد بن علی، عمدة الطالب فی أنساب آل أبی طالب‏، ص 212، قم، انصاریان، 1417ق.‏

[6]. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین و الأئمة من ولده(ع) من طریق العامة، ص 87، قم، مدرسة الإمام المهدی(عج)، چاپ اول، 1407ق.

[7]. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، محقق، مصحح، لاجوردی، مهدی، ج 1، ص 282، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق.

[8]. طوسی، محمد بن حسن‏، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول، ص 10 – 11، قم، ستاره‏، چاپ اول، 1420ق.

[9]. نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 26، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، 1365ش؛ طوسی، محمد بن حسن‏، فهرست کتب الشیعة، ص 27، قم، ستاره‏، چاپ اول، 1420ق.

[10]. موسوی خوئی، سید ابو القاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، ج 4، ص 101، قم، مرکز نشر آثار شیعه،1410ق.

[11]. کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، محقق، مصحح، شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصطفوی، حسن،‏ ص 502، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، 1409ق.

[12]. مروزی ازوارقانی، سید عز الدین قاضی، الفخری فی أنساب الطالبیین‏، ص 15، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، چاپ اول، 1409ق؛ ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر(تاریخ ابن خلدون‏)، تحقیق، خلیل شحادة، ج 3، ص 304، بیروت، دار الفکر، چاپ دوم، 1408ق.

[13]. فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 26.

[14]. اختیار معرفة الرجال، ص 502.

[15]. آل بحر العلوم طباطبایی، السید جعفر، تحفة العالم فی شرح خطبة المعالم(ملحق به بحار الانوار)، ج 48، ص 314، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.