افعال بر اساس «مشخص و نامشخص ‌بودن فاعل» به دو نوع معلوم و مجهول تقسیم می‌شوند:

فعل معلوم

فعل معلوم آن است که فاعل آن مشخص و معلوم باشد، مانند نَصَرَ زیدٌ یعنی زید یاری نمود. البته گاهی فاعل به صورت اسم ظاهر ذکر می‌شود و گاهی ضمیری مقدر است که با قرینه‌‌ مشخص می‌شود.

فعل مجهول

فعل مجهول آن است که فاعل آن مشخص و معلوم نباشد، مانند نُصِرَ زیدٌ، یعنی زید مورد یاری قرار گرفت.

تبدیل فعل معلوم به مجهول

الف) ماضى مجهول: براى مجهول‌کردن فعل ماضى معلوم یکى از سه قاعده وجود دارد:

1. حرف اول فعل، مضموم می‌شود و حرف ما قبل آخر آن، مکسور خواهد شد؛ مانند فعل «ضَرَبَ» که به «ضُرِبَ» تبدیل می‌شود.
2. در آن دسته از باب‌‏هاى افعال مزید که با حرف«تاء» آغاز می‌شوند؛ مثل «تَفَعَّلَ»، «تَفاعَلَ»، «تَفَعْلَلَ»، علاوه بر حرف اول، حرف دوم هم مضموم می‌شود و مانند مورد قبل، حرف ما قبل آخر مکسور خواهد شد؛ مثل: تُفُعِّلَ و تُدُحْرِجَ و در باب تَفاعَلَ مانند «تَعاهَدَ» به دلیل ضمه، الف هم قلب به واو می‌‏شود: «تُعُوهِدَ».
3. در باب‏هایى که حرف اول آن، همزه‌ی وصل(همزه‏‌اى که در وسط کلام می‌افتد) است؛ مانند: افْتَعَلَ، اسْتَفْعَلَ، انْفَعَلَ،... علاوه بر همزه، اولین حرف حرکت‌دار بعد از آن نیز مضموم می‌‏شود و مانند دو مورد قبل، حرف ما قبل آخر، مکسور خواهد شد، مانند «اسْتَفْعَلَ» که مجهول آن «اُسْتُفْعِلَ‏» می‌‌باشد.[1]

ب) مضارع معلوم: براى مجهول کردن مضارع معلوم و در همه موارد، حرف اول که حرف مضارع نامیده می‌‌شود را مضموم و حرف ما قبل آخر موجود در فعل، مفتوح می‌‌شود؛ مانند فعل «یَضْرِبُ» که به «یُضْرَبُ»، «یُکْرِمُ» که به «یُکْرَمُ» و «یَسْتَخْرِجُ» که به «یُسْتَخْرَجُ» تبدیل می‌‌شود.[2]

البته تمام این قواعد در صیغه‌های مفرد بوده، و صیغه‌های بعدی با معیار قرار گرفتن‌ آنها تبدیل خواهند شد.

[1]. صفایى حائرى، على، استاد و درس( صرف و نحو)، ص 122 – 123، قم، لیلة القدر، چاپ اول، 1381ش.

[2]. همان، ص 125.