لطفا صبرکنید
2520
- اشتراک گذاری
انسان گاه به دلیل اعتقاد نادرست و گاه به دلیل رفتار گناهآلود و اخلاق ناپسند مستحق دوزخ خواهد بود و به صورت دوجانبه هم اعتقاد نادرست میتواند زمینه را برای اخلاق و رفتار نادرست فراهم نموده و هم اخلاق و رفتار نادرست به تدریج اعتقاد انسان را خدشهدار نماید و طبیعی است که ارزش اعتقاد بالاتر از ارزش عمل است.
در همین راستا برخی عرفا بر این باورند که جهنم نیز به لحاظ اعمال، اخلاق و اعتقاد نیز دارای مراتب است؛[1] یعنی علاوه بر مراتبی که به لحاظ اعمال برای جهنم بیان میشود،[2] به لحاظ اخلاق و اعتقاد نیز میتوان مراتبی برای جهنم بیان کرد.
جهنّم اعمال
در این نگاه، جهنم اعمال سردترین و آسانترین مرتبهی جهنم است:
«آنچه تاکنون از هر کس شنیدی جهنم اعمال تو است که در آنجا حاضر میبینی که خدای تعالی میفرماید: «وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِرا».[3] یعنی «آنچه را مرتکب شده بودند، حاضر یافتند». اینجا مال یتیم خوردی لذت بردی، خدا میداند آن صورتی که در آن عالَم از آن در جهنم میبینی و آن ذلتی که در آنجا نصیب تو است چیست؟ اینجا بد گفتی به مردم، قلب مردم را سوزاندی، این سوزش قلب عباد خدا را خدا میداند در آن دنیا چه عذابی دارد؛ وقتی که دیدی میفهمی چه عذابی خودت برای خودت تهیه کردی. وقتی غیبت کردی، صورت ملکوتی او برای تو تهیه شد، به تو ردّ میشود؛ با او محشوری و عذاب آنرا خواهی چشید. اینها جهنم اعمال است که جهنم سهل و آسان و سرد و گوارا و مال کسانی است که اهل معصیت هستند».[4]
جهنّم اخلاق
در مرحله بعدی جهنم اخلاق، جهنمی است که انسان در اثر اخلاق ناپسند دچار آن میشود؛ یعنی منشأ جهنّم اخلاق، آلودگی باطنی است؛ رذایل اخلاقی از قبیل ملکه طمع، حرص، جحود، جدال، شهوت، حب مال و جاه و دنیا و سایر ملکات پست، در واقع جهنمی برای دارندگان این صفات است؛ جهنم اخلاق بالاتر و سوزندهتر از جهنّم اعمال است که شدت گرفتاری آنرا نمیتوان تصور کرد.[5]
جهنّم عقاید
جهنم عقاید، جهنمی است که در اثر اعتقادات باطل، یعنی کفر و شرک، شخص دچار آن میگردد:
«خدا نکند عاقبت معاصى منتهی به ملکات و اخلاق ظلمانی زشت شود، و آنها منتهی شود به رفتن ایمان و مردن انسان با حال کفر، که جهنم کافر و جهنم عقاید باطله از آن دو جهنم به مراتب سختتر و سوزانتر و ظلمانیتر است».[6]
بدیهی است که مقصود این سخن آن است که انسان در اثر کوتاهی در تحصیل عقاید درست و یا در اثر رفتار و اخلاق نادرست، معتقد به امور باطل و خلاف حقیقت گردد.[7]
تقسیمبندی دوزخ به جهنم اعمال و جهنم اعتقادات با این آیه نیز سازگار است که در آن خداوند میفرماید:
«إِنَّ اللَّهَ لَا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَنْ یَشَاءُ».
گفتنی است که جهنم اعمال قابل چشمپوشی و عفو است؛ اما در جهنم اعتقادات نمیتوان امیدی به عفو و بخشش داشت.
[1]. ر. ک: امام خمینی، سید روح الله، معاد از دیدگاه امام خمینی، ص 373، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ هفتم، 1382ش؛ امام خمینی، آداب الصلاة، مقرر، مرتضوى لنگرودى، سید محمد حسن، ص 57، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ هفتم، 1370ش.
[2]. ر. ک: «طبقات جهنم»، 18675.
[3]. کهف، 49.
[4]. معاد از دیدگاه امام خمینی، ص 373.
[5]. ر. ک: همان.
[6]. همان، ص 374.
[7]. ر. ک: «قاصرین و نجات از جهنم»، 323؛ «جهنم و غیر مسلمانان»، 47.