بر اساس بسیاری از گزارش‌های تاریخی معتبر، دختری به نام «قطام» نقش مؤثری در تشویق عبدالرحمن بن ملجم  مرادی برای سوء قصد به جان امام علی(ع) و شهادت حضرتشان داشت.[1]

البته در این‌که او از چه خاندانی بود، اختلاف نظر وجود دارد. به عنوان نمونه، نام پدرش را «اخضر تیمیه»،[2] «شجنه بن عدی بن عامر»،[3] «أضبع»،‏[4] «علقمه»[5] و «عمه»[6] گفته‌اند.

دلیل دشمنی قطام با امام علی(ع)

قطام زنی زیبا[7] از قبیله تیم رباب بود[8] که از لحاظ فکری و عقیدتی از خوارج به شمار می‌آمد،[9] و از آن‌جا که پدر، برادر و عمویش در جنگ نهروان کشته شده بودند؛ دشمنی با امام علی(ع) را در دل داشت.[10]

نقش قطام در شهادت امام علی(ع)

بعد از ورود ابن ملجم به کوفه، او به دیدار مردی از دوستان خود در قبیله «تیم رباب» رفت و آن‌جا بود که با قطام برخورد کرده و عاشق او شد. ابن ملجم به قطام پیشنهاد ازدواج داد. قطام مهر خود را علاوه بر هزار درهم پول، و یک کنیز و یک غلام، کشتن امام علی(ع) قرار داد و گفت: اگر او را بکشی، دلم را شفا داده، به وصالم خواهی رسید و با شادمانی به خوشگذرانی با من خواهی پرداخت، اما اگر در این راه کشته شدی، ثوابی که در آن سرا به آن خواهی رسید برای تو بهتر از دنیا است! ابن ملجم گفت: به خدا سوگند که برای همین کار به کوفه آمدم![11]

این اشعار ابن ملجم حاکی از این رخداد تاریخی دارد:

«ثلاثة آلاف و عبد و قینة                      و قتل علیّ بالحسام المصمّم‏

فلا مهر أغلی من علیّ و إن غلا                   و لا فتک إلّا دون فتک ابن ملجم‏»؛

«سه هزار درهم و یک غلام و یک کنیز، به علاوه کشتن علی(ع) با شمشیر برّان (مهریه قطّام است‏)! مهریه‌‏‌ها هرچند سنگینی باشد، اما به سنگینی کشتن علی(ع) نیست، و هیچ سوء قصدی را نمی‌توان تصور کرد مگر آنکه کم‌ارزش‌تر از سوء قصدی است که ابن ملجم تصمیم به انجام آن دارد![12]

قطام علاوه بر ایجاد انگیزه برای ابن ملجم، عملا نیز به کمک وی در این سوء قصد شتافت و او را نزد یکی از اعضای قبله‌اش به نام وردان بن مجالد فرستاد(تا به او کمک کند). وردان نیز کمک به ابن ملجم را پذیرفت. از سوی دیگر، ابن ملجم نزد شبیب بن بجره که از خوارج بود رفت و از وی نیز درخواست کمک کرد و اصرار فراوان او بدان انجامید که شبیب نیز خواسته او بپذیرد! سپس آن سه نفر با هم به مسجد کوفه آمده، نزد قطام که آن‌جا معتکف بود رفته و وی را از تصمیم خود آگاه نمودند. قطام به آنها گفت: هرگاه خواستید این کار را انجام دهید، نزد من بیایید! آنها نیز پس از چند روز، نزد قطام آمدند. قطام با چند تکه پارچه حریر، سینه‏های آنان را محکم بست، و آنها نیز شمشیرها را به کمر بسته و برای کشتن امام(ع) به مسجد رفتند.[13]

بر اساس گزارشی دیگر، ابن ملجم در منزل قطام خوابیده بود و قطام هنگامی که صدای اذان امام(ع) را شنید، ابن ملجم را بیدار کرد.[14]

گفتنی است، یکی از مورخان به نام دینوری در نظر منحصر به فردی گزارش کرده که ابن ملجم از رباب دختر قطام خواستگاری کرد، نه خود قطام، و قطام نیز مهریه دخترش را کشتن علی بن ابی‌طالب(ع) قرار داد. ابن ملجم نیز قبول کرد و با رباب ازدواج کرد.[15]

از آن‌جا که این گزارش با بسیاری از گزارش‌های معتبر تاریخی ناهمخوان است، پذیرش آن دشوار است.

[1]. مسعودی، ابو الحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق، داغر، اسعد، ج 2، ص 411، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، 1409ق؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 1، ص 18، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.

[2]. الارشاد، ج 1، ص 18. البته در برخی از گزارش‌ها اخضر برادر قطام ذکر شده است. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج ‏2، ص 491، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.

[3]. انساب الاشراف، ج 11، ص 278؛ حلی، رضی الدین علی بن یوسف، العدد القویة لدفع المخاوف الیومیة، محقق، مصحح، رجائی، مهدی، مرعشی، محمود، ص 239، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1408ق.

[4]. ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، تحقیق، شیری، علی، ج 4، ص 278، بیروت، دار الاضواء، 1411ق.

[5]. انساب الاشراف، ج ‏2، ص 487.

[6]. مروج الذهب و معادن الجوهر، ج 2، ص 411.

[7]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله‏، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق، البجاوی، علی محمد، ج 3، ص 1124، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1412ق.

[8]. ابن کثیر دمشقی‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 7، ص 328، بیروت، دار الفکر، 1407ق.

[9]. دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، الاخبار الطوال، ص 213، قم، منشورات الرضی، 1368ش.

[10]. الارشاد، ج 1، ص 18.

[11]. همان، ص 18 – 19.

[12]. همان، ص 22.

[13]. همان، ص 18.

[14]. الفتوح، ج 4، ص 278.

[15]. الاخبار الطوال، ص 213 – 214.