در پاسخ به این پرسش، توضیح مختصری در مورد این دو اصطلاح که کاربرد فراوانی در متون اسلامی دارد، ارائه می‌کنیم:

1. ضروری دین: آنچه تمام فرقه‌ها و گروه‌های اسلامى آن‌‏را جزو آموزه‌های قطعی و تردیدناپذیر دین اسلام می‌دانند؛ ضروری دین نامیده می‌شود. اموری مانند توحید و یگانگی پروردگار، نبوّت پیامبر اسلام(ص) ، وجوب نمازهای پنج‌گانه، وجوب روزه ماه رمضان، وجوب انجام مناسک حجّ برای افراد مستطیع و موارد مشابهی که ثبوت آنها از نظر تمام مسلمانان - جدا از آن‌که پیرو چه مذهبی هستند - مسلّم است.

البته، برخى قلمرو آن‌را گسترش داده و گفته‌‏اند: مراد از «انکار ضرورى دین»، آن است که خود فرد انکارکننده، یقین داشته باشد که امری از مسلّمات دین اسلام است و سپس به انکار آن بپردازد، هر چند تمام مسلمانان آن امر را از امور قطعی دینی ندانند.[1]

2. ضروری مذهب: مذهب اگرچه معنای وسیعی دارد؛ اما مذاهب اسلامی به معنای گروه‌های فرعی موجود در اسلام است. و اصطلاحی که در عبارات اندیشمندان شیعی تحت عنوان «ضرورى مذهب» مشاهده می‌کنیم، ناظر به اموری است که مانند موضوع «عدل» و «امامت» مورد اتفاق نظر تمام مسلمانان نیست؛ اما هر فرد شیعه - با هر نوع تفکر - باید به آنها عقیده و باور داشته باشد.[2]

[1]. ر. ک: هاشمى شاهرودى، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ج ‏1، ص 339، قم، موسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت(ع)، مرکز پژوهشهاى فارسى الغدیر، چاپ اول، 1462ق.

[2]. ر. ک: مروج، حسین‏، اصطلاحات فقهى، ص 323، قم، بخشایش، چاپ اول، 1379ش.