ریشه «دکّ» و یا «دکک» در ارتباط با نابودی کامل کوه‌ها، دیوارها و مواردی از این دست است[1] که نتیجه‌اش جایگزینی زمین نرم و صاف به جای آنها است![2]

«دکّة» و «دکّان» نیز به بنایى گفته می‌شد که سطح زمین آن‌را براى نشستن هموار کرده باشند.[3]

با توجه به این توضیح باید گفت؛ مشتقات ریشه «دکک»، هفت بار در قرآن آمده و تمام آنها به معنای نابودی و انهدام است، مانند:

«کَلاَّ إِذا دُکَّتِ الْأَرْضُ دَکًّا دَکًّا»؛ چنان نیست که آنها می‌‏پندارند! آن هنگامی که زمین، سخت درهم کوبیده شود و ...

بر این اساس، معنای آیه -با توجه به آیات قبل- این خواهد بود:

 آن‌‌گونه که برخی انسان‌ها بر اساس طبع خود می‌پندارند نیست؛ زیرا به زودى هنگامی که (همه چیز به هم کوبیده شده و) رستاخیز برپا شود متوجه خواهند شد که زندگى دنیا و آنچه در آن از فقر و غنا و مانند آن بود، مقصود بالذات نبود، و این برداشت نادرست انسان بود که آن‌را مقصود بالذات و هدف می‌پنداشت.[4]

از ابن عباس نقل شده است: منظور از این فراز از آیه؛ روز قیامت است؛ یعنی در روز رستاخیز زمین مانند کشیدن پوست دبّاغى‌شده کشیده می‌شود.[5]

بنابر این، مقصود این است که در آن‌هنگام زمین صاف می‌شود، و تمام خانه‌‏ها و قصرها و درختان نابود می‌شوند، به گونه‌‌ای که زمین مانند صحرا صاف و هموار می‌گردد و هیچ چیز بر روی آن باقی نمی‌ماند.[6]

و این اتفاق بعد از زلزله زمین و پایان دنیا است: «إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها».

در آیه دیگری می‌خوانیم:

«وَ حُمِلَتِ الْأَرْضُ وَ الْجِبالُ فَدُکَّتا دَکَّةً واحِدَةً»؛[7]و زمین و کوه‏‌ها از جا برداشته شوند و یک‌باره درهم کوبیده شده و متلاشى گردند.

به هر حال، این از اوصاف قیامت است، و منظور از آن متلاشی شدن زمین و هموار شدن آن برای حشر انسان‌ها است:

«یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ»؛[8] روزى که زمین، به زمینى دیگر و آسمان‌ها به آسمان‌هاى دیگر مبدل شود و مردم در پیش‌گاه خداى یگانه مقتدر حاضر شوند.

گفتنی است که «دکّ» در آیه 143 سوره اعراف نیز به معنای کوبیده‌شدن و انهدام آمده است؛ اما نه در قیامت؛‌ بلکه در همین دنیا و در ماجرای گفت‌وگوی خداوند با موسای پیامبر(ع)!

«فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَکًّا وَ خَرَّ مُوسى‏ صَعِقاً»؛ هنگامى که پروردگار بر کوه تجلّى کرد، آن‌را متلاشى نمود و موسی بیهوش بر زمین افتاد.

امروزه نیز برخی مردم در گفت‌وگوی روزانه خود از کلمه «دکّا دکّا» به معنای نابودی و انهدام بهره می‌گیرند که برگرفته از همین آیات است.

[1]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 10، ص 424، بیروت، دار الفکر، دار صادر، چاپ سوم، 1414 ق.

[2]. ر. ک: راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 316، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.

[3]. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج ‏2، ص 351، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1371ش.

[4]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏20، ص 283- 284، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[5]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، تهرانی، آقا بزرگ، محقق، قصیرعاملی، احمد، ج ‏10، ص 347، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

[6]. ر. ک: طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏10، ص 740، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق، حکمت‏، علی اصغر، ج ‏10، ص 48، تهران، امیر کبیر، تهران، چاپ پنجم، 1371ش.

[7]. الحاقه، 14.

[8]. ابراهیم، 48.