لطفا صبرکنید
بازدید
15310
15310
آخرین بروزرسانی:
1392/02/24
کد سایت
fa26899
کد بایگانی
32147
نمایه
ظن غیر معتبر و شک
طبقه بندی موضوعی
مبانی فقهی و اصولی
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
میان ظنّ غیر معتبر و شک در مباحث فقهی چه تفاوتی وجود دارد؟
پرسش
چه تفاوتی میان ظنّ غیر معتبر و شک در مباحث فقهی وجود دارد؟
پاسخ اجمالی
اجمالاً ظنّ(گمان) در اصول فقه بر دو قسم است: 1. ظنّ معتبر، 2. ظنّ غیر معتبر(ظنّی که دلیلى بر اعتبارش در دست نیست).
اگرچه از جهت لغت، میان ظنّ و شک تفاوت وجود دارد،[1] اما میان ظنّ غیر معتبر و شک از جهت حکم تفاوتی وجود ندارد؛ زیرا بنابر مشهور، ظن غیر معتبر در حکم شک است؛[2] یعنى هر آنچه وظیفه مکلف در زمان شک است در زمانی که برای او ظن غیر معتبر هم پدید آید باید انجام دهد؛ چرا که ظنّ غیر معتبر، تحیر مکلف را نسبت به انجام و یا ترک کاری رفع نمی‌کند و مکلّف همچنان نسبت به فراغ ذمه‌اش در شک باقى می‌ماند. بنابراین، همانطورىکه در خصوص شک، عمل به اصل عملی اشکالی ندارد، در ظنّ و گمان غیر معتبر نیز عمل به اصل بدون اشکال است؛ زیرا از ادلّه‌ی حجیت اصول عملیه، چنین برداشت می‌شود که در صورت فقدان علم -اعم از شک یا ظنّ غیر معتبر- وظیفه مکلّف رجوع به اصل عملى است.[3]
گفتنی است؛ بعضى از علمای اصول فقه، شک را اعم از شک حقیقی؛ یعنی متساوى الطرفین و ظنّ غیر معتبر می‌دانند.[4] اما بعضى شک را در معناى مستقل خودش(متساوى الطرفین) در نظر می‌گیرند و ظن غیر معتبر را تنها از نظر حکم به شک ملحق می‌سازند.[5]
اگرچه از جهت لغت، میان ظنّ و شک تفاوت وجود دارد،[1] اما میان ظنّ غیر معتبر و شک از جهت حکم تفاوتی وجود ندارد؛ زیرا بنابر مشهور، ظن غیر معتبر در حکم شک است؛[2] یعنى هر آنچه وظیفه مکلف در زمان شک است در زمانی که برای او ظن غیر معتبر هم پدید آید باید انجام دهد؛ چرا که ظنّ غیر معتبر، تحیر مکلف را نسبت به انجام و یا ترک کاری رفع نمی‌کند و مکلّف همچنان نسبت به فراغ ذمه‌اش در شک باقى می‌ماند. بنابراین، همانطورىکه در خصوص شک، عمل به اصل عملی اشکالی ندارد، در ظنّ و گمان غیر معتبر نیز عمل به اصل بدون اشکال است؛ زیرا از ادلّه‌ی حجیت اصول عملیه، چنین برداشت می‌شود که در صورت فقدان علم -اعم از شک یا ظنّ غیر معتبر- وظیفه مکلّف رجوع به اصل عملى است.[3]
گفتنی است؛ بعضى از علمای اصول فقه، شک را اعم از شک حقیقی؛ یعنی متساوى الطرفین و ظنّ غیر معتبر می‌دانند.[4] اما بعضى شک را در معناى مستقل خودش(متساوى الطرفین) در نظر می‌گیرند و ظن غیر معتبر را تنها از نظر حکم به شک ملحق می‌سازند.[5]
[1]. درباره تعاریف ظن و شک ر.ک: «تعریف علم اجمالی و علم تفصیلی»، سؤال 30408؛ «معنای ظن متأخم و تراکم ظنون و شرایط حجیت آنها»، سؤال 18772.
[2]. ر.ک: خویى، ابوالقاسم، دراسات فی علم الأصول، مقرر: هاشمى شاهرودى، سید على، ج 4، ص 220، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع)، قم، چاپ اول، 1419ق؛ محمدى بامیانى، غلامعلى، دروس فی الرسائل، ج 2، ص 187، دار المصطفی(ص) لاحیاء التراث، قم، چاپ اول، 1997م.
[3]. همان، ج 2، ص 145 – 146.
[4]. تبریزى، موسى، أوثق الوسائل فی شرح الرسائل، ص 556، کتبی نجفی، قم، چاپ اول، 1369ق؛ شهرکانى، ابراهیم اسماعیل، المفید فی شرح أصول الفقه، ج 2، ص 345، ذوی القربی، قم، چاپ اول، 1430ق.
[5]. حلى، حسین، أصول الفقه، ج 10، ص 487 و 489، مکتبة الفقه و الاصول المختصة، قم، چاپ اول، 1432ق.
نظرات
