در پاسخ به پرسش شما باید این نکات را مورد توجه قرار داد:

یک: آیا فاطمه بنت الحسین (ع) همسر عبد الله بن عمرو بن عثمان است؟

دو: آیا صحیح است که فاطمه (س) نوه ای ملعون داشته باشد؟

سه: آیا مراد از شجره ملعونه در قرآن، بنی امیه هستند و آیا فقط شیعه به این تفسیر معتقد است؟

چهار: در نهایت آیا هر گروهی که مورد لعن واقع گردید، تمامشان اهل آتش بوده و هیچ راه نجاتی برایشان متصور نیست؟

اکنون به همین ترتیب، نکات فوق را بررسی می نماییم:

1. آن چه در روایات ما موجود است دلالت بر آن دارد که فاطمه بنت الحسین (ع) همسر پسر عموی خود یعنی حسن بن الحسن فرزند امام مجتبی (ع) معروف به حسن مثنی بوده [1] و از ایشان نیز فرزندانی داشته است، مانند عبدالله بن الحسن که از مادرش فاطمه روایاتی نقل نموده است، [2] البته در برخی کتاب های اهل سنت روایاتی وجود دارد که دلالت بر ازدواج ایشان با عبدالله بن عمرو بن عثمان می نماید [3] که شاید این ازدواج بعد از فوت شوهر اولشان صورت پذیرفته باشد که در هر صورت در پاسخ ما تأثیری نداشته و اجمالاً قبول می­نماییم که ایشان زمانی همسر نوه عثمان بوده است.

2. هر شخصی که به دستورات خداوند توجهی ننموده و نافرمانی او را نماید مستحق لعن است [4] و نوادگان حضرت زهرا (س) نیز؛ با تمام احترامی که برایشان قایلیم از این امر مستثنا نیستند. به عنوان نمونه، اگر شخصی از اولاد فاطمه (س)، مؤمنی را عمدا به قتل برساند، طبق آیه 93 سوره نساء مستحق لعن خواهد بود. بر این اساس، شیعه با وجود این که به جایگاه خاص و ممتاز سادات عقیده مند است، ولی انتساب به پیامبر (ص) و سایر معصومین (ع) را دلیلی بر مصونیت کامل آنان ندانسته و آنها نیز باید همانند سایر مردم، تقوای الاهی را مراعات نموده و در غیر این صورت مؤاخذه خواهند شد. سخنی از امام هشتم (ع) خطاب به برادرش زید، نشانگر لزوم رعایت تقوا برای فرزندان فاطمه (س) است. زید در قیام خود علیه خلفا زیاده روی هایی داشته و خانه افرادی را طی این قیام به آتش کشیده بود و به همین جهت به زید النار یا زید آتشی معروف شده بود. امام رضا (ع) ایشان را توبیخ نموده و می فرماید: آیا گفته برخی کوفیان کوته بین که می گویند به دلیل پاک دامنی فاطمه (س)، جهنم بر خاندان او حرام گشته است، تو را مغرور نموده!؟ این گفتة کوفیان اگرچه صحیح است، ولی مراد از خاندان فاطمه (س)، تنها (فرزندان بلافصل او) امام حسن و امام حسین (ع) هستند. اگر تو این گونه فکر می­کنی که علی رغم گناهانی که مرتکب شدی وارد بهشت می شوی و (پدرمان) موسی بن جعفر (ع) با آن فرمانبرداریش از خدا نیز وارد بهشت می گردد، حتما تو نزد خدا از پدرت گرامی تری! (چون تو بدون هیچ تلاشی وارد بهشت شدی در صورتی که امام کاظم آن همه عبادت و اطاعت نمود)، بدان که تنها با اطاعت است که می توان به آن چه نزد خدا است دست یافت... . [5]

هرچند که به دلیل شرایط موجود در آن زمان، نمی خواهیم قضاوت دقیقی از عملکرد زید ارائه نماییم، ولی سخن امام هشتم (ع) دلیل بر آن است که گناه و معصیت، حتی فرزندان فاطمه (س) را نیز از خدا دور نموده که همان معنای لعن است؛ چون دانشمندان لغت لعن را به دوری از خدا تفسیر نموده اند. [6] بنابراین، ممکن است در میان فرزندان فاطمه (س) نیز افرادی ملعون وجود داشته باشند، هر چند، به دلیل نبود اطلاع زیاد از زندگی محمد بن عبدالله بن عمرو، نمی توان ایشان را از این گروه دانست.

3. اگر مطالعه ای در تفاسیر اهل سنت داشته باشیم و شأن نزول آیه 60 سوره اسراء [7] را در آنها بررسی نماییم، دیگر به سادگی، این اجازه را به خود نخواهیم داد که بگوییم تنها شیعه است که " وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فىِ الْقُرْءَانِ"   را به بنی امیه تفسیر نموده است. ابن ابی حاتم که یکی از مفسران اهل سنت (قرن چهارم هجری) بوده در تفسیر خود که اخیرا در کشور عربستان سعودی - کشوری که یقینا مدافع مرام تشیع نیست - به چاپ رسیده است، در ذیل این آیه، روایتی را بیان می دارد مبنی بر این که پیامبر (ص) فرمودند: در خواب بنی امیه را دیدم که بر منبرها نشسته بودند و بزودی آنها بر شما مسلط خواهند گردید و شما آنها را بد فرمانروایانی خواهید دید. در پی این خواب، رسول الله (ص) اندوهناک گردید و خداوند این آیه را برای دلداری ایشان نازل فرمود. [8] در سایر تفاسیر اهل سنت نیز روایات بسیاری در این مورد بیان گردیده است، [9] هرچند برخی از مفسران به دلیل تعصبات موجود نخواسته اند که این واقعیت را باور نمایند، [10] ولی با مطالعه تمام این تفاسیر به این حقیقت پی خواهیم برد که تفسیر شجره ملعونه به بنی امیه یا بنی حکم (مروان) که یکی از شاخه های بنی امیه بوده اند، به عنوان یکی از وجوه تفسیری بیان گردیده است. بر این اساس باید گفت که چنین تفسیری مختص به شیعه نبوده و در روایات اهل سنت نیز وجود دارد.

4. هر چند که شجره ملعونه را به بنی امیه تفسیر نماییم، ولی معتقد نیستیم هر گروه و جمعیتی که مورد لعن پروردگار واقع گردیدند، عملاً پرونده تمامشان بسته شده و تا انتهای زندگی بشر و فرارسیدن روز قیامت، همه افرادی که به آن گروه تعلق دارند، باید در انتظار آتش جهنم باشند؛ چون اصولاً چنین تفکری در نهایت منجر به جبر می گردد که حتماً می دانید اعتقاد به جبر در مرام شیعه پذیرفته نیست و بر خلاف برخی مکاتب اهل سنت همانند اشاعره که معتقدند خداوند می تواند شخصی را مجبور به انجام عملی نموده و سپس به دلیل همان عمل، او را بازخواست نماید، شیعیان به همراه گروهی دیگر از اهل سنت به نام معتزله، معتقد به عدل الاهی بوده و به عدلیه مشهور گردیده اند که مطابق با این عقیده، نمی توانیم تمام افراد طایفه ای را، بدون در نظر گرفتن رفتار فردی آنان پیشاپیش مستحق آتش جهنم بدانیم؛ چون این امر با عدالت خداوند سازگار نیست.

قرآن کریم نیز چنین ایده ای را مورد تأیید قرار می دهد و به عنوان نمونه در آن می خوانیم که در مورد برخی یهودیان چنین بیان می فرماید: "آنان گفتند که دل های ما در غلاف و پوشش است! این گونه نیست، بلکه خداوند آنها را به دلیل ناسپاسی مورد لعن و نفرین خود قرار داده و به همین دلیل جز اندکی از آنان ایمان نخواهند آورد". [11] یا در آیه ای دیگر بیان شده که "خداوند به دلیل کفرشان آنان را مورد لعنت خود قرار داده و به همین دلیل جز تعداد اندکی از آنان ایمان نخواهند آورد". [12]

با دقت در این آیات درمی یابیم که حتی اگر گروه خاصی از مردم همانند بنی اسرائیل مورد لعنت خداوند قرار گرفتند، این گونه نیست که دیگر امکان ایمان آوردن برای هیچ یک از افراد آن گروه ممکن نباشد، بلکه تنها درصد مؤمنان کاهش می یابد. در مورد بنی امیه نیز می توان چنین اعتقادی داشت که طایفه آنان به دلیل اذیت و آزار پیامبر خدا (ص) و خاندان گرامی شان، همانند بنی اسرائیل مورد لعنت خداوند واقع گردیدند و به جز تعداد اندکی از آنان ایمان نخواهند آورد.

در همین راستا ما در بنی امیه افرادی همانند خالد بن سعید بن العاص را مشاهده می نماییم که علی رغم دشمنی شدید رئیس قبیله آنها یعنی ابوسفیان با پیامبر اکرم (ص)، از اولین افرادی بودند که به ایشان ایمان آورده [13] و از همراهان و پشتیبانان امیرالمؤمنین علی (ع) بودند به نحوی که امام علی (ع) در مأموریتی که در زمان حیات رسول الله (ص) به وی محول گردیده بود، خالد را به عنوان طلایه دار سپاه خود برگزید، [14] و بعد از ماجرای سقیفه نیز خالد یکی از افرادی بود که به شدت به این جریان معترض بوده و از امام علی (ع) پشتیبانی می نموده و امام نیز از وی تشکر کرد. [15] در کوفه نیز به همراه آن حضرت بوده است. [16] آیا به نظر شما شیعه معتقد به ملعون بودن چنین فردی است، تنها به این دلیل که به خانواده بنی امیه تعلق دارد؟!

این گونه نیست، بلکه ما معتقدیم که ممکن است افراد مؤمن و پرهیزکاری نیز به ندرت در میان بنی امیه یافت گردد، هر چند که بیشتر آنان در تقابل با اسلام واقعی بوده اند. مانند ابوسفیان که بارها با پیامبر (ص) به جنگ پرداخت و فرزندش معاویه که به جنگ با امیرالمؤمنین (ع) که اولین مسلمان و برادر پیامبر (ص) بود پرداخته و یکی از دو نوه پیامبر (ص) یعنی امام حسن مجتبی (ع) را مسموم نمود و بدتر از هردوی آنان یزید بن معاویه که نوه دیگر پیامبر (ص) یعنی امام حسین (ع) به فرمان او به شهادت رسید و دیگر خلفای اموی نیز؛ به استثنای موارد معدودی همانند عمر بن عبد العزیز؛ به آزار و اذیت ذریه پیامبر می پرداختند. آیا این همه جرم و جنایت، کمتر از عملکرد بنی اسرائیل است که آنها مورد لعنت قرار بگیرند، اما در ملعون بودن بنی امیه شک و تردید به خود راه دهیم.

مجددا تأکید می نماییم که ملعون بودن این طایفه، دلیل آن نیست که ما معتقد باشیم هر شخصی که به این گروه متعلق باشد، توانایی نجات و رستگاری را ندارد، همان گونه که در مورد بنی اسرائیل نیز ما و شما چنین عقیده ای نداریم.

نمایه مرتبط: شماره 928 سایت

امیدواریم که با این توضیحات، پاسخ خود را دریافت نموده باشید.