زندگی دنیوی انسان با مرگ به پایان می‌رسد. در روایات و دستورات اسلامی؛ توصیه‌های ویژه‌ای برای فردی که در حال مرگ است (محتضر) شده است. همچنین غسل دادن و کیفیت آن، تشییع جنازه، دفن و آداب آن؛ نیز بیان شده است. با توجه به این روایات، رعایت این آداب؛ مخصوص اموات مسلمان و مؤمن است و با منافقان و کفار این‌گونه رفتار نمی‌شود. خداوند در قرآن می‌فرماید: «هرگز بر مرده هیچ‌یک از آنان، نماز نخوان! و بر کنار قبرش، (براى دعا و طلب آمرزش،) نایست! چرا که آنها به خدا و رسولش کافر شدند و در حالى که فاسق بودند از دنیا رفتند»،[1] این آیه برای منافقانی نازل شد که در زمان پیامبر اکرم(ص) با تخلف صریح از شرکت در میدان جهاد؛ پرده‌ها را دریده و لذا نفاقشان بر ملا شد.[2]
همین موضوع در روایات نیز تأکید شده، علاوه بر این‌که با منکران امامت ائمه اطهار(ع) و پیروان امامان ساختگی نیز مانند کفار و فسّاق برخورد شده است.[3]
از جمله توصیه‌هایی که نسبت به میّت مؤمن و مسلمان شده؛ آن است که چهل نفر در مراسم تشییع و تدفین او این گونه شهادت دهند: «اللَّهُمَّ إِنَّا لَا نَعْلَمُ مِنْهُ إِلَّا خَیْرا»[4] (خدایا! ما جز خیر و خوبی از او ندیده‌ایم!)، این شهادت همان‌گونه که در روایات آمده است، می‌تواند باعث آمرزش و رحمت الهی شود؛ زیرا چهل مسلمان و مؤمن بر خوبی شخصی شهادت داده‌اند، پس خداوند به احترام آنان، میّت را مورد رحمت و عفو قرار می‌دهد.
اما از آن‌جا که انسان‌های غیر معصوم؛ گناهانی کرده‌اند که مردم هم از برخی آنها اطلاع دارند؛ اما با این وجود بر اساس توصیه موجود در روایت؛ عبارت: «اللَّهُمَّ إِنَّا لَا نَعْلَمُ مِنْهُ إِلَّا خَیْرا» را باید در تشییع جنازه برادران مؤمن خود بگوییم؛ اگر چه یقین داریم همه انسان‌ها؛ جز معصومان(ع) مرتکب گناه شده‌اند.
دستور به ادای این شهادت؛ با نگاه رحمت آمیز و همراه با گذشت و عفو بیان شده که جا دارد همه مؤمنان؛ نسبت به مردگانشان که از این دنیا رفته‌اند، این‌گونه باشند.
در زمان حضرت داود(ع)؛ عابدی بود که در نگاه مردم، انسان خوب و زاهدی نشان می‌داد، ولی حضرت داود(ع) با وحی الهی متوجه شده بود که آن عابد، ریاکار بوده است. چون مُرد؛ چهل نفر از بنی اسرائیل درباره او این‌گونه شهادت دادند: «اللهمّ لا نعلم منه إلا خیرا..»، سپس در هنگام غسل، چهل نفر دیگر این‌گونه شهادت دادند، و زمانی که دفنش می‌کردند؛ چهل نفر دیگر این‌گونه شهادت دادند: «ما جز خوبی از او ندیدیم»؛ در این هنگام، خداوند به داود وحی کرد که چرا در نماز بر او شرکت نکردی؟ داود(ع) گفت: بدان خاطر که به من وحی کردی؛ او شخص ریاکاری بوده است. خداوند در جواب داود(ع) فرمود: «عده‌ای درباره او به نیکی سخن گفته و شهادت داده‌اند، من هم آنچه را که آنان نمی‌دانستند، بر او بخشیدم».[5]
حال این سؤال پیش می‌آید: با توجه به این‌که عموم انسان‌ها؛ معصوم نیستند و خطاهایی داشته‌اند که در ذهن و نظر مردم است، چگونه؛ مردم می‌توانند شهادت دهند که جز خوبی از میت ندیده‌اند؟ در تبیین این عبارت می‌توان به مطالب ذیل اشاره کرد:
1. کسانی که در تشییع پیکر انسان مؤمنی شرکت می‌کنند، گویا با بیان این شهادت، خوبی‌ها و حسنات این بنده خدا را در نظر خود بزرگ جلوه داده و تمام اموری که منافات با این شهادت دارد، چون احتمال توبه بنده و عفو پروردگار را در مورد آنها می دهند، به خداوند واگذار می‌کنند؛ لذا در ادامه این شهادت می‌گوییم: «(اگر چه ما به خوبی میت شهادت می‌دهیم) ولی تو به اعمال و نیّات او داناتر از ما هستی اگر انسان خوبی است، تو بر آن بیفزا و اگر انسان خطا کاری است از او در گذر و گناهانش را ببخش و او را مورد رحمت قرار ده».[6]
2. این شهادت از طرف مؤمنان، نوعی اقرار به این مطلب است که حالا که دست میّت از دنیا کوتاه شده است، ما که به خوبی او شهادت می‌دهیم، عملاً از آنچه بدی به ما کرده است گذشتیم و به همین دلیل در نظر ما و در رابطه‌ای که میت با ما داشته؛ گویا جز خوبی از او ندیده ایم.
3. از دیگر مطالبی که در این زمینه بیان شده، آن است که چون این شهادت درباره میّت شیعه گفته می‌شود؛ پس منظور از «خیر؛ و شهادت به آن» شهادت به خیر اعتقادی میت؛ یعنی ایمان او به ولایت و اهل بیت(ع) است. در این شهادت، گواهی می‌دهیم که جز ولایت اهل بیت(ع) را در میت ندیدیم.[7]
4. این شهادت؛ شهادتی واقعی است؛ لذا کسانی باید این شهادت را بدهند که میت را شناخته و جز خوبی از میت ندیده باشند،[8] البته این معنا بسیار بعید به نظر می‌رسد.[9]
در نتیجه می‌توان چنین گفت: همان خداوندی که دستور ادای این شهادت را به تشییع کنندگان داده است، می‌دانسته که انسان‌ها خطاکارند و مردم؛ بر برخی گناهان یکدیگر آگاه، اما چنین دستور داده تا مردم بدانند؛ محتاج احسان و نیکی به یکدیگرند و رابطه همیاری و ضمانت یکدیگر، حتی بعد از مرگ نیز پابرجاست و شهادت مؤمنان به سبب ایمانشان؛ پیش خداوند دارای ارزش بسیار است.

---