یکی از ادله اثبات دعوا[1] در فقه و قانون، شهادت شاهد است که در قرآن کریم نیز سفارش شده که هنگامی که چیزی را به عنوان قرض و...، به دیگری می‌دهید از او نوشته و سندی گرفته یا در حضور شاهدانی این کار را انجام دهید.[2]
شهادت در لغت و اصطلاح
«شهادت»، اسم مصدر و به معنای اطلاع و آگاهی بر یک چیزی به طور واضح و روشن است که مصدرش «مشاهده» می‌باشد. جمع آن «شُهوُد» و «اَشهاد» است. سپس لفظ شهادت در ادای شهادت استعمال شده و به مرور زمان در تحمل شهادت و الآن در ادا و تحمل، هر دو استعمال می‌شود و مانند لفظ مشترک بین تحمل و ادا گردیده است.[3]
شهادت در لغت به معنای خبر یقینی[4] و یا گفتار و کلامی است که از روی علم و یقین صادر شود که آن علم نیز از راه مشاهده و دیدن با چشم یا بصیرت حاصل گردد.[5] اما در اصطلاح شرعی به خبر دادن قطعی و یقینی از سوی غیر حاکم بر حق قطعی شخص دیگر اطلاق می‌شود.[6]
شرط قبولی شهادت و مستند آن
همان‌گونه که در معنای لغوی و اصطلاحی شهادت، علم و یقین داشتن به مفاد خبر شرط شده است، در قرآن کریم نیز از پیروی کردن از غیر علم نهی شده ‌است.[7]
در همین راستا از رسول اکرم(ص) درباره شهادت سؤال شد، آن‌حضرت فرمود: آیا خورشید را می‌بینی و به وجودش یقین داری؟ اگر این‌گونه یقین داشتی شهادت بده و گرنه شهادت نده.[8]
بنابراین فقها می‌گویند: «شهادت، زمانی معتبر است که شاهد، علم حسی به موضوع شهادت یا «مَشهوُدٌ بِه» داشته باشد. اگر «مشهود به» از قبیل افعال[9] باشد باید این علم از راه مشاهده و دیدن با چشم حاصل شده باشد و اگر از مقوله گفتار[10] باشد اگر گوینده معلوم باشد باید از راه شنیدن و اگر گوینده مجهول باشد باید با دیدن گوینده و شنیدن کلامش حاصل شود.[11]
در ماده ۱۸۳ قانون مجازات اسلامی نیز آمده است: «شهادت باید از روی قطع و یقین به نحوی که مستند به امور حسی و از طریق متعارف باشد، اداء شود».
آیا مستند شهادت می‌تواند شنیدن از دیگران باشد؟ مشهور از فقها به طور مطلق گفته‌اند مستند شهادت نمی‌تواند شنیدن از دیگران باشد، بلکه شخص خودش باید واقعه را ببیند یا بشنود. اما برخی می‌گویند، در جایی‌که مستند شهادت اخبار جماعتی باشد که به حد تواتر برسد و برای شنونده علم حاصل شود می‌تواند با اعتماد و تکیه بر اخبار آنان شهادت بدهد.[12]
پیامدهای شرعی و قانونی شهادت دروغ
اگر کسی بدون علم و آگاهی کامل از راه معین شده شرعی و قانونی به نفع کسی شهادت دروغ بدهد از نظر شرعی گنه‌کار و از نظر قانونی نیز به جهت سوگند[13] و شهادت دروغ نزد مقامات رسمی، مجرم شناخته شده و به استناد ماده 650 قانون تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده، به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی و به استناد تبصره این ماده به مجازات قسم دروغ نیز که در ماده 649 همان قانون مقرر شده به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم می‌شود.

---