قبر و برزخ

برزخ، در لغت به معنای پرده و حائل است که بین دو چیز واقع می شود و نمی گذارد این دو بهم برسند؛ اما به حسب اصطلاح، برزخ عالمی است که خدای متعال بین دنیا و آخرت قرار داده است. برزخ را عالم مثالی هم می گویند؛ چون مثل این عالم است. البته از لحاظ صورت و شکل ولی از لحاظ ماده و خواص و خصوصیات فرق می کند. از ساعت مرگ تا هنگامی که اموات سر از قبر در می آورند، در عالم برزخ بسر می برند.[1]خدای تعالی در قرآن مجید می فرماید: «و پشت سر آنان‏ برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند (روز قیامت)».[2]  

برزخ، اولین منزل انسان پس از مرگ است. پس، مراد از عالم برزخ، همان عالم قبر است؛ عالمی که انسان در آن یک نوع زندگی خاصّی تا قیامت دارد.[3] زندگی در برزخ، برای مؤمنان و نیکوکاران رهایی از قفس بدن است و برای گناهکاران وحشت زا و دلهره آور.

سؤال در قبر

منظور از قبر در اینجا مکانی نیست که میّت را داخل آن می گذارند، بلکه از آیات و روایات استفاده می شود که قبر عالمی است که انسان بعد از مرگ در آن زندگی می کند و منعم می شود و یا عذاب می گردد و به طور کنایه از آن به قبر تعبیر شده است؛ یعنی از باب این که انسان در مرگ دنیوی اولین جایی که او را می گذارند، داخل قبر است.[4]

با توجه به این که انسان ها در عالم برزخ دارای حیات هستند، و  زنده نیز در عالم برزخ مسئول کارهای خودش است و یا متنعم است یا معذّب.

مسأله حیات در عالم برزخ، در اخبار معصومین نیز آمده است:حضرت امام صادق (ع) فرمود:« ارواح مؤمنین در اتاق های بهشت برزخی هستند و آنجا زندگی می کنند و می خورند و می نوشند، ولی ارواح کفّار در آتش برزخی گرفتار عذاب هستند».[5]

در قبر از عقاید و اعمال کلی پرسیده می شود. به میّت می گویند: خدایت که بود، پیغمبرت که بود، چه دینی داشتی؟ این را از هر فردی خواه مؤمن و خواه کافر و غیر مسلمان می پرسند، مگر از بچه های نابالغ، دیوانه و کم عقل؛ [6]

دو ملک به نام «نکیر» و «منکر»، از انسان مواردی را سؤال می کنند که حضرت امام سجاد (ع) در این باره می فرماید: اولین سؤال آن دو فرشته این است که آیا خدا را پرستش می کردی یا مشرک بودی؟ دوم این که از پیامبر و مکتب و دین و کتاب (قرآن) سؤال می شود؛ سوم این که از رهبری و ولایت می پرسند که کدام رهبر (حق یا باطل) را تقویت و یا تضعیف می کردی؟ چهارم این که از عمر می پرسند که در چه راهی مصرف کردی؟ پنجم این که از مال و درآمدها می پرسند که از چه راهی به دست آوردی و در چه راهی مصرف نمودی؟ بعد در ادامه می فرمایند: خودتان را برای پاسخ گویی به سؤالات شب اول قبر آماده نمایید.[7]