لطفا صبرکنید
بازدید
15953
15953
آخرین بروزرسانی:
1394/03/30
کد سایت
fa58206
کد بایگانی
71473
نمایه
آزمایش الهی به واسطه رزق
طبقه بندی موضوعی
درایه الحدیث|رزق|امتحان و آزمایش الهی
اصطلاحات
امتحان ، ابتلاء ، بلا، دشواریها|غنی ، بینیازی، مال و ثروت|فقر ، عیلة ، مسکنة، املاق ، تنگدستی ، نیازمندی|رزق ، روزی
گروه بندی اصطلاحات
سرفصلهای قرآنی
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
خداوند چگونه به وسیله رزق و روزی انسان را آزمایش میکند؟
پرسش
خداوند چگونه به وسیله رزق و روزی انسان را آزمایش میکند؟
پاسخ اجمالی
با توجه به روایات؛ خداوند گروهى را با نعمت فراوان آزمایش میکند که آیا شکر نعمت را به جا میآورند و بخشى از ثروت خداداد را در مصالح اجتماعی و دینی به کار گرفته و به محرومان توجه دارند و یا بر عکس، فزونى ثروت آنها را از خدا و خلق بیگانه میکند و در غرور و غفلت فرو میبرد؛ یا گروهی را با تنگى روزى و سوء ظن نسبت به خدا آزمایش می کند که آیا صبر و استقامت آنها درهم میشکند و به حرام و ناشکرى و اعتراض بر پروردگار رو میآورند یا خیر.
پاسخ تفصیلی
روایات بسیاری در این زمینه وجود دارد که دو نمونه از آنها بیان میشود.
الف. امام علی(ع) میفرماید: «و ارزاق را بر مبناى تنگى و فراخى قسمت نمود، و در این تقسیمبندى عدالت به خرج داد تا هر کس را بخواهد با فراوانى رزق و کمى آن آزمایش کند، و بدین وسیله ثروتمندان و فقرا را از جهت شکر نعمت و تحمل سختى در مجراى امتحان قرار دهد. آنگاه روزى فراخ را با سختى و پریشانى درهم آمیخت».[1]
ب. امام سجاد(ع) چنین با خدا مناجات میکند: «خدایا! تو ما را آزمودى تا در کم و بیش روزیهایمان بدگمان شدیم و در مدت عمرمان به آرزوهاى دور و دراز گرفتار آمدیم، تا آنگاه که روزى خود از درگاه دیگر روزیخواران طلبیدیم و به عمرى دراز چون عمر پیران کهنسال طمع بستیم».[2]
نکتهها و پیامها
1. خداوند با کم کردن و زیاد کردن روزى، بندگانش را امتحان میکند. چنانکه خود میفرماید: «و قطعاً شما را به چیزى از [قبیلِ] ترس و گرسنگى، و کاهشى در اموال و جانها و محصولات میآزماییم؛ و مژده ده شکیبایان را».[3]
2. آزمایش خداوند گاهى با کم کردن روزى و ایجاد فقر در زندگى انسان است تا صبر او را بیازماید. چنانکه میفرماید: «و امّا چون وى را میآزماید و روزیاش را بر او تنگ میگرداند، میگوید: پروردگارم مرا خوار کرده است».[4]
و گاهى نیز آزمایش خداوند از طریق روزى زیاد صورت میگیرد تا انسان شکرگزار و ناسپاس معلوم شود. چنانکه میفرماید: «و چون به آنان گفته شود: از آنچه خدا به شما روزى داده انفاق کنید، کسانى که کافر شدهاند، به آنان که ایمان آوردهاند، میگویند: آیا کسى را بخورانیم که اگر خدا میخواست [خودش] وى را میخورانید؟ شما جز در گمراهىِ آشکارى [بیش] نیستید».[5]
ممکن است پروردگار گروهى را با نعمت فراوان آزمایش کند که آیا شکر این همه نعمت را به جا آورده و بخشى از ثروت خداداد را در اختیار محرومان قرار داده و آنچه را دارند در جاى خود مصرف میکنند، یا بر عکس، فزونى ثروت، آنها را از خدا و خلق بیگانه میکند و در غرور و غفلت فرو میبرد؟! و گروهی نیز با تنگى روزى آزمایش میشوند که آیا این تنگدستی، صبر و استقامت آنها را درهم میشکند و آنان را به حرام و ناشکرى و اعتراض بر پروردگار وادار میسازد، یا خیر؟
در مواردی در یک انسان نیز ممکن است هر دو حالت واقع شود: گاه غنى و بینیاز، و گاه فقیر و تنگدست؛ و هر کدام از این دو، میدان آزمون الهى است، میدان آزمون شکر و صبر و عدم استقامت و بیتابى.[6]
3. از آنجا که ممکن است چنین توّهم شود که تفاوت گذاشتن میان بندگان، با عدالت سازگار نیست در جمله بعد میافزاید: «خداوند رزق و روزی را به طور عادلانه تقسیم کرد».
اشاره به اینکه عدالت به معناى مساوات و برابرى نیست؛ بلکه عدالت آن است که به هر کس آنچه مصلحت او است بدهند، چنانکه در حدیثى از پیامبر اکرم(ص) آمده است که فرمود: خداوند میفرماید: «بعضى از بندگان با ایمان من هستند که جز تنگدستى آنها را اصلاح نمیکند و اگر آنها را بینیاز سازم موجب فسادشان میشود و بعضى از بندگان من هستند که جز سلامت [و بینیازی] آنها را اصلاح نمیکند و اگر آنها را بیمار [و فقیر] کنم موجب فسادشان میشود؛ [بنابر این، به هر یک آنچه سبب صلاح حالشان میشود میدهم]».[7]
4. در روایت دوم به آزمایش با سوءظن نسبت به خدا اشاره شده است. توضیح اینکه:
انسانها در کشاکش زندگى به مسائل شگفتانگیز و حیرتآورى برخورد میکنند. با اینکه هر روز از زمانى که خورشید از نقطه مشرق جهان سر برمیکشد، جنبش و جوشش مردم شروع شده و همه براى جلب منافع بیشتر از خانه بیرون میریزند و هر فرد با تمام توان میکوشد، اما در آخرین ساعات روز هر کس به اندازه تقدیر الهى بیش به دست نمیآورد؛ زیرا کم یا زیاد قسمتها، همگى از مبدأ،[8] تقدیر و اندازهگیرى میگردد و او است که روزى همه را به اندازه متناسب، مقدّر میدارد؛ چنانکه میفرماید: «ما معیشت آنها را در حیات دنیا در میانشان تقسیم کردیم».[9] با این حال، تقدیر را در دست دیگران میبینیم و این غفلت موجب غفلت دیگرى شده است و آن این است که نسبت به خداوند سبحان به سوء ظن دچار شدهایم و بدینسان غفلتهاى پى در پى آنچنان ما را از خویش بیگانه کرده که گمان میکنیم عمر ما جاودانه خواهد بود و در تأمین یک زندگانى ایدهآل و ایدهآلتر میکوشیم و از طراح عظیم هستى غافل هستیم. این توهّمها براى آن است که توکل و ایمان ما به جناب حق رو به ضعف نهاده و آنچه را که میبایست فقط از خدا بخواهیم، در دست دیگران میبینیم و میپنداریم باید از آنان کمک خواست و در سختیهاى زندگى به آنان اعتماد نمود.
آرى، انسانى که آگاهى و دانش الهى دارد، با اعتماد به خداى کریم، پیوسته در آرامش و امن و امان زندگى میکند و به خوبى میداند که اگر گاهگاهى کم و کاستى روى میدهد مربوط به تقدیر خداوند است و هرگز به خود هراس راه نمیدهد و این نکته را همواره مدنظر دارد که آغاز و فرجام این جهان مادى بسیار کوتاه و گذرا است.[10]
الف. امام علی(ع) میفرماید: «و ارزاق را بر مبناى تنگى و فراخى قسمت نمود، و در این تقسیمبندى عدالت به خرج داد تا هر کس را بخواهد با فراوانى رزق و کمى آن آزمایش کند، و بدین وسیله ثروتمندان و فقرا را از جهت شکر نعمت و تحمل سختى در مجراى امتحان قرار دهد. آنگاه روزى فراخ را با سختى و پریشانى درهم آمیخت».[1]
ب. امام سجاد(ع) چنین با خدا مناجات میکند: «خدایا! تو ما را آزمودى تا در کم و بیش روزیهایمان بدگمان شدیم و در مدت عمرمان به آرزوهاى دور و دراز گرفتار آمدیم، تا آنگاه که روزى خود از درگاه دیگر روزیخواران طلبیدیم و به عمرى دراز چون عمر پیران کهنسال طمع بستیم».[2]
نکتهها و پیامها
1. خداوند با کم کردن و زیاد کردن روزى، بندگانش را امتحان میکند. چنانکه خود میفرماید: «و قطعاً شما را به چیزى از [قبیلِ] ترس و گرسنگى، و کاهشى در اموال و جانها و محصولات میآزماییم؛ و مژده ده شکیبایان را».[3]
2. آزمایش خداوند گاهى با کم کردن روزى و ایجاد فقر در زندگى انسان است تا صبر او را بیازماید. چنانکه میفرماید: «و امّا چون وى را میآزماید و روزیاش را بر او تنگ میگرداند، میگوید: پروردگارم مرا خوار کرده است».[4]
و گاهى نیز آزمایش خداوند از طریق روزى زیاد صورت میگیرد تا انسان شکرگزار و ناسپاس معلوم شود. چنانکه میفرماید: «و چون به آنان گفته شود: از آنچه خدا به شما روزى داده انفاق کنید، کسانى که کافر شدهاند، به آنان که ایمان آوردهاند، میگویند: آیا کسى را بخورانیم که اگر خدا میخواست [خودش] وى را میخورانید؟ شما جز در گمراهىِ آشکارى [بیش] نیستید».[5]
ممکن است پروردگار گروهى را با نعمت فراوان آزمایش کند که آیا شکر این همه نعمت را به جا آورده و بخشى از ثروت خداداد را در اختیار محرومان قرار داده و آنچه را دارند در جاى خود مصرف میکنند، یا بر عکس، فزونى ثروت، آنها را از خدا و خلق بیگانه میکند و در غرور و غفلت فرو میبرد؟! و گروهی نیز با تنگى روزى آزمایش میشوند که آیا این تنگدستی، صبر و استقامت آنها را درهم میشکند و آنان را به حرام و ناشکرى و اعتراض بر پروردگار وادار میسازد، یا خیر؟
در مواردی در یک انسان نیز ممکن است هر دو حالت واقع شود: گاه غنى و بینیاز، و گاه فقیر و تنگدست؛ و هر کدام از این دو، میدان آزمون الهى است، میدان آزمون شکر و صبر و عدم استقامت و بیتابى.[6]
3. از آنجا که ممکن است چنین توّهم شود که تفاوت گذاشتن میان بندگان، با عدالت سازگار نیست در جمله بعد میافزاید: «خداوند رزق و روزی را به طور عادلانه تقسیم کرد».
اشاره به اینکه عدالت به معناى مساوات و برابرى نیست؛ بلکه عدالت آن است که به هر کس آنچه مصلحت او است بدهند، چنانکه در حدیثى از پیامبر اکرم(ص) آمده است که فرمود: خداوند میفرماید: «بعضى از بندگان با ایمان من هستند که جز تنگدستى آنها را اصلاح نمیکند و اگر آنها را بینیاز سازم موجب فسادشان میشود و بعضى از بندگان من هستند که جز سلامت [و بینیازی] آنها را اصلاح نمیکند و اگر آنها را بیمار [و فقیر] کنم موجب فسادشان میشود؛ [بنابر این، به هر یک آنچه سبب صلاح حالشان میشود میدهم]».[7]
4. در روایت دوم به آزمایش با سوءظن نسبت به خدا اشاره شده است. توضیح اینکه:
انسانها در کشاکش زندگى به مسائل شگفتانگیز و حیرتآورى برخورد میکنند. با اینکه هر روز از زمانى که خورشید از نقطه مشرق جهان سر برمیکشد، جنبش و جوشش مردم شروع شده و همه براى جلب منافع بیشتر از خانه بیرون میریزند و هر فرد با تمام توان میکوشد، اما در آخرین ساعات روز هر کس به اندازه تقدیر الهى بیش به دست نمیآورد؛ زیرا کم یا زیاد قسمتها، همگى از مبدأ،[8] تقدیر و اندازهگیرى میگردد و او است که روزى همه را به اندازه متناسب، مقدّر میدارد؛ چنانکه میفرماید: «ما معیشت آنها را در حیات دنیا در میانشان تقسیم کردیم».[9] با این حال، تقدیر را در دست دیگران میبینیم و این غفلت موجب غفلت دیگرى شده است و آن این است که نسبت به خداوند سبحان به سوء ظن دچار شدهایم و بدینسان غفلتهاى پى در پى آنچنان ما را از خویش بیگانه کرده که گمان میکنیم عمر ما جاودانه خواهد بود و در تأمین یک زندگانى ایدهآل و ایدهآلتر میکوشیم و از طراح عظیم هستى غافل هستیم. این توهّمها براى آن است که توکل و ایمان ما به جناب حق رو به ضعف نهاده و آنچه را که میبایست فقط از خدا بخواهیم، در دست دیگران میبینیم و میپنداریم باید از آنان کمک خواست و در سختیهاى زندگى به آنان اعتماد نمود.
آرى، انسانى که آگاهى و دانش الهى دارد، با اعتماد به خداى کریم، پیوسته در آرامش و امن و امان زندگى میکند و به خوبى میداند که اگر گاهگاهى کم و کاستى روى میدهد مربوط به تقدیر خداوند است و هرگز به خود هراس راه نمیدهد و این نکته را همواره مدنظر دارد که آغاز و فرجام این جهان مادى بسیار کوتاه و گذرا است.[10]
[1]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، خ 91، ص 134، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[2]. على بن الحسین(ع)، امام چهارم، الصحیفة السجادیة، دعای 29، ص 136، قم، دفتر نشر الهادى، چاپ اول، 1376ش؛ آیتى، عبدالمحمد، ترجمه الصحیفة السجادیة، ص 186، تهران، سروش، چاپ دوم، 1375ش.
[3]. بقره، 155.
[4]. فجر، 16.
[5]. یس، 47.
[6]. مکارم شیرازى، ناصر، پیام امام امیر المؤمنین(ع)، ج 4، ص 173، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، 1386ش.
[7]. کوفی اهوازی، حسین بن سعید، المؤمن، ص 24 – 25، قم، مؤسسة الإمام المهدی(ع)، 1404ق؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 60، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[8]. «و خزائن همه چیز، تنها نزد ماست؛ ولى ما جز به اندازه معین آنرا نازل نمیکنیم»؛ حجر، 21.
[9]. زخرف، 32.
[10]. ممدوحی کرمانشاهی، حسن، شرحی بر دعاهای صحیفه سجادیه، شهود و شناخت، ذیل دعای 29، قم، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، 1383ش.
نظرات