در برخی از روایات چنین آمده است که انسان مؤمن به سه خصلت‏ محتاج است: «توفیق از جانب خدا، واعظ و اندرزگویی از درون خود و پذیرش نصیحت از هر فرد خیرخواه که او را نصیحت کند».[1]
معنای توفیق که در جمله اول این روایت آمده است، در لغت به معنای پشتیبانی، هماهنگ شدن و موفق شدن است.[2] و مقصود از آن فراهم آوردن اسباب و مقدمات انجام کار خیر است.[3] به بیان دیگر، توفیق و عمل همواره همدیگر را تکمیل می‌کنند؛ یعنی اگر انسان، عمل خالصانه کوچکی انجام دهد، شرایط برای عمل بزرگ‌تر برای او فراهم خواهد شد و در صورت انجام آن، توفیقات بیشتری نصیب او شده و در صورت استفاده نکردن از شرایط، سلب توفیق خواهد شد.
نتیجه این‌که توفیق به معنای اجبار و وادار کردن بر کارهای خیر نیست؛ بلکه فراهم آوردن زمینه‌های کارهای خیر است و خداوند زمینه‌ها و اسباب ابتدایی[4] را برای همه فراهم کرده است؛ لذا این پرسش وارد نیست که آیا انسان‌های گناه‌کار در قیامت می‌توانند نداشتن توفیق از سوی خداوند را بهانه بیاورند؟!؛ زیرا خداوند به همه‌ی انسان‌‌ها توفیق انجام کارهای خیر را عطا کرده است، اما این‌که امام(ع) در این روایت فرمود: انسان مؤمن به توفیق از جانب خدا ‏ محتاج است، ظاهراً مراد از آن، توجه دادن به این نکته است ‌که انسان مؤمن اگر موفق به انجام کارهای خیر شده، به خود مغرور نباشد و دچار عجب و خودپسندی نگردد؛ زیرا اصل موفقیت و توفیق او بر انجام کارهای خیر از جانب خداوند بوده است، بلکه او باید دائماً از خداوند بخواهد که بر توفیقاتش بیفزاید.

---