جستجوی پیشرفته
بازدید
8306
آخرین بروزرسانی: 1397/02/22
خلاصه پرسش
آیا آیه شریفه «أ فمن یهدی الی الحق أحق أن یتّبع أمّن لا یهدی...»، دلیل بر لزوم پیروی از ولی فقیه است، یا تنها بر سزاوارتر بودن این پیروی تأکید می‌کند؟
پرسش
آیه شریفه «أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدَىٰ فَمَا لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ»؛ چه ارتباطی با ولایت فقیه دارد؟ آیا «احق» در این‌جا افعل تعیینی است یا تفضیلی؟ لطفاً با ذکر دلیل بیان فرمائید.
پاسخ اجمالی
خدای تعالی در قرآن کریم می‌فرماید: «آیا کسى که هدایت به سوى حق می‌کند براى پیروى شایسته‌تر است، یا آن‌کس که خود هدایت نمی‌شود مگر هدایتش کنند؟ شما را چه می‌شود، چگونه داورى می‌کنید؟!».[1]
بر اساس این آیه شریفه؛ تنها پیروی از کسانی مجاز است که از هدایت الهی برخوردار بوده و طبیعتاً باید در مقام هدایت، از عصمت برخوردار باشند.[2]
بر این اساس، در دلالت آیه بر لزوم پیروی از پیامبران و امامان معصوم(ع) تردیدی نیست، اما در این‌که آیا در موضوع اثبات ولایت فقیه نیز می‌توان از این آیه بهره جست، دیدگاه‌های گوناگونی مطرح شده است:
1. بر اساس عموم این آیه، هرکس به سوى حق هدایت کند - چون آشنا به حق و سالک طریق حق است – پیروی از او شایسته‌تر از پیروى از دیگرانی است که از این ویژگی برخوردار نیستند. و از آن‌جا که یک «فقیه عادل» هم آشنا به حق بوده و هم در مقام عمل پای‌بند به آن است، پذیرفتن رهبری وی نسبت به دیگرانى که در هدایت به وى محتاج هستند، بهترین راه موجود است؛ لذا با وجود فقیه عادل، دیگرى نمی‌تواند رهبرى جامعه را بر عهده بگیرد. در همین راستا استدلال شده است، اگرچه ظاهر آیه شریفه تنها در باره پیروی نکردن از خدایان دروغین مشرکان است، ولى این موضوع، ضررى به عموم آیه نمی‌رساند؛ چرا که دلیل لزوم پیروی‌نکردن از آن خدایان دروغین در خود آیه به نحوی ذکر شده است که شامل هر موردی می‌شود که فرد نا‌آشنا به حقی بخواهد زمام امور را به دست گیرد و این عموم علت، دلالت بر عموم ملاک دارد.[3]
2. گروهی از اندیشمندان نیز برداشت بالا را نمی‌پذیرند،[4] و یا گفته‌اند این آیه فقط به لزوم پیروی از معصومان(ع) دلالت می‌کند، نه هر آنکه آشنایی‌اش به حق بیشتر باشد، لزوماً باید به فرمان‌های او گردن نهاد.[5]
به عبارتی در این آیه، اطاعت از «مَنْ یَهْدِى إِلَى الْحَقِّ» سزاوارتر از «مَّنْ لا یَهِدِّى إِلَّا أَنْ یُهْدى‏» معرّفى شده است؛ یعنى، گرچه اطاعت از فقیه سزاوارتر از اطاعت غیر فقیه است، اما اطاعت از غیر فقیه نیز بر اساس این آیه ممنوع نیست؛ گرچه اطاعت از فقیه بهتر است!
برداشت دوم نیز متقابلاً مورد انتقاد قرار گرفته و بیان شده که چنین برداشتی مانند آن فراز از سخن ابن ابى الحدید معتزلی است که در مقایسه بین امام على(ع) و خلفاى پیشین، اطاعت از امیرالمؤمنین(ع) را بهتر از اطاعت از دیگران می‌انگارد؛ نه لازم و واجب! [6] و چنین برداشتی صحیح نیست، زیرا سزاوارتر بودن در آیه، تنها در حد توصیه نبوده بلکه به معنای سزاوارى در حد الزام است؛ یعنى، فقط باید از او پیروى کرد؛ زیرا در ذیل آیه مردم را توبیخ می‌کند که چرا از هدایت‌گران پیروى نمی‌کنید و این چه روشی است که برگزیده‌اید؟! بنابراین، سزاوارى در حد الزام است‏.[7] از این‌رو، برخی کلمه «أحقّ(سزاوارتر)» در آیه را به معنای «حقیق(سزاوار)» دانسته‌اند، نه افعل تفضیل.[8] به عبارتی تنها این پیروی سزاوار است و پیروی‌های دیگر سزاوار نیستند، نه آنکه آنها نیز سزاوار باشند و پیروی از هدایتگران، سزاوارتر!
مشابه این مسئله در موارد دیگرى نیز در قرآن وجود دارد؛ مثلاً «أولی» که صیغه افعل تفضیل است در آیه «وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى‏ بِبَعْضٍ»،[9] تنها به این معنا نیست که طبقه اول در مقام بالاتری بوده، اما طبقه دوم نیز می‌توانند با وجود آنها ارث ببرند! بلکه معنای آیه آن است که وجود هر طبقه مانع از ارث طبقه دوم می‌شود.
 

[1]. یونس، 35.
[3]. ر. ک: منتظری، حسین على، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، ج ‌1، ص 301، قم، تفکر، چاپ دوم‌، 1409ق؛ اراکی، محسن، اثبات ولایت فقیه در پرتو عقل و قرآن،  مجله: حکومت اسلامی، پاییز 1388، شماره 53، ص 17 – 18.
[4]. ر. ک: حسینی حائرى، سید کاظم، ولایة الأمر فی عصر الغیبة، ص 98 – 101،  قم، مجمع اندیشه اسلامى‌، چاپ دوم‌، 1424ق.
[5]. حسینی تهرانی، سید محمد حسین، ولایت فقیه در حکومت اسلام، ج ‌1، ص 58، مشهد، علامه طباطبائى‌، چاپ دوم‌، 1421ق.
[6]. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله‏، شرح نهج البلاغة، ج 9، ص 328، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، چاپ اول‏، 1404ق.
[7]. ر. ک: فاضل مقداد، إرشاد الطالبین إلى نهج المسترشدین، ص 336، قم، کتابخانه آیت الله مرعشى(ره‏)، 1405ق؛ علامه حلى‏، الألفین، ص 67، قم، هجرت‏، چاپ دوم‏، 1409ق.
[8]. مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج ‏4، ص 158، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1424ق.
[9]. احزاب، 6.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها