لطفا صبرکنید
10853
- اشتراک گذاری
از آنجا که احزاب مثبت، دارای انگیزهها و هدفهایی؛ نظیر عدالت اجتماعی، نظارت بر عملکرد مسئولان، شکلدهی و جهتدهی به افکار عمومی و ... هستند؛ فعالیت در احزاب و تحزب با دارا بودن شرایط زیر مورد تأیید اسلام، قانون اساسی (اصل 26) و رهبر معظم انقلاب ایران است:
الف) ایمان به اصول و عقاید اسلامی و ارزشهای آن،
ب) رعایت موازین شرعی و قانونی در تبلیغات حزبی و رقابت با دیگر احزاب،
ج) اهتمام به وحدت امت اسلامی، وحدت ملی و پرهیز از اختلاف و تفرقه،
د) اعتقاد به ولایت فقیه و اطاعت از حاکم اسلامی،
برای روشن شدن حکم مسئله، ابتدا لازم است دربارهی تعریف، تاریخچه، لزوم وجود احزاب در جامعه و شرایط آنها به نکاتی اشاره کنیم.[1]
الف) تعریف حزب
حزب (Party) در لغت، به معنای گروه و دستهای که دارای مسلک و مرام خاصی هستند و یاران و سربازان و مردمانی که قلبها و کارشان شبیه هم باشد، آمده است.[2]
در سیاست گروه یا دسته یا فرقههایی را گویند که در امور اجتماعی نظرهای مخصوص یک جمعیت یا یک طبقه را تعقیب نماید.
حزب ارگانی است اجتماعی ـ سیاسی با مردمی که داوطلبانه برای دستیابی به اهداف برخاسته از ایدئولوژی مشترکشان گرد هم آمده باشند. چنین جمعیتی به مقتضای طبیعت سیاسیِ هر گونه تشکلی، دارای سه رکن اساسی مرامنامه، اساسنامه و نظامنامه است.
ب) تاریخچهی احزاب
تاریخچهی حضور احزاب در ایران را از دورهی مشروطه میدانند،[3] اما شیوع و رواج آنرا میتوان پس از انقلاب اسلامی دانست.
ج) ضرورت وجود احزاب
وجود احزاب در جامعه امری ضروری است و مسئلهی جدیدی نیست که نتوان سابقه و نمونههایی در تاریخ اسلام برای آن یافت، بلکه از جهات مختلف میتواند در دستیابی به اهداف زیر، کارکردها و آثار مفید و مثبتی داشته باشد:
- توسعهی سیاسی،
- توسعهی اجتماعی،
- بسط و گسترش عدالت اجتماعی،
- نظارت بر عملکرد مسؤلان،
- احیای فریضهی امر به معروف و نهی از منکر،
- تربیت کادر رهبران نظام،
- سازماندهی و انسجام نیروهای پراکنده،
- شکلدهی به افکار عمومی ناهماهنگ،
- انعکاس خواستههای مردم به دستگاه حاکم،
- سلب استبداد و فساد سیاسی، اقتصادی و اداری از قوای حاکم و کارگزاران نظام،
- شفاف شدن دیدگاهها و مدون شدن برنامهها در جریان رقابتهای سیاسی،
- آگاهی بخشیدن به مردم در جریانات سیاسی و اجتماعی و مشارکت هرچه بیشتر آنها
و... .
فرهنگ اسلام مملو از عناصر مساعد برای توسعه است و بدیهی است که اگر وضع مسلمانان از لحاظ ذهنی، عینی، روانشناسی و اجتماعی مناسب و هماهنگ با این فرهنگ(فرهنگ توسعه) باشد، به خوبی میتوان از آن بهره گرفت و در جهت توسعهی مطلوب و مورد نظر اسلام حرکت نمود.
در هر صورت، آنچه اهمیت دارد، اهداف، انگیزهها و نوع فعالیتهای یک تشکل است؛ از اینرو امام خمینی(ره ) میفرمود: «این طور نیست که حزب بد باشد یا هر حزبی خوب باشد، میزان ایدهی خوب است». امام(ره) در جای دیگر میگوید: « آزادی احزاب آری توطئه نه». بنابراین، هرگز نمیتوان پدیدهی تکثرگرایی سیاسی را به صورت مطلق پذیرفت، یا رد کرد.
د) شرایط لازم برای مشروعیت فعالیت احزاب
از دیدگاه اسلام برای اینکه تحزب و تکثرگرایی سیاسی بتواند کارکردهای مثبت داشته باشد، رعایت قواعد و شرایط زیر ضروری است:
- اعتقاد و ایمان به اصول عقاید، احکام و ارزشهای اسلام. بر اساس آیهی «هر آینه دین در نزد خدا دین اسلام است».[4] و «...و هر کس که دینی جز اسلام اختیار کند از او پذیرفته نخواهد شد»،[5] نباید از آموزههای اسلام عدول نمایند.
- همکاری و مودت احزاب و گروههای سیاسی در جامعهی اسلامی باید بر اساس حب و بغض الاهی و ضوابط باشد، نه روابط: «ای کسانی که ایمان آوردهاید، اگر پدران و برادرانتان دوست دارند که کفر را به جای ایمان بر گزینید، آنها را به دوستی مگیرید».[6]
- رعایت موازین شرعی، قانونی و اخلاقی در رقابت با احزاب دیگر؛ بدین معنا که در تبلیغات حزبی و رقابت با دیگر احزاب اسلامی از ابزارهای نامشروع؛ مانند تکفیر و تهمت استفاده نکنند.
- اهتمام به وحدت امت اسلامی، وحدت ملی و پرهیز از اختلاف و تفرقه: «و همگان دست در ریسمان خدا زنید و پراکنده مشوید».[7]
- اعتقاد به حاکمیت خداوند و اطاعت از حاکم اسلامی و ولایت فقیه: «ای کسانی که ایمان آوردهاید، از خدا اطاعت کنید و از رسول و اولی الامر خویش فرمان برید».[8]
در اصل 26 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز آمده است: «احزاب، جمعیتها، انجمنهای سیاسی و صنفی و انجمنهای اسلامی یا اقلیتهای شناخته شده آزادند، مشروط به اینکه اصول استقلال، آزادی، وحدت ملی، موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض نکنند».
پس از این مقدمات، نتیجه میگیریم که وجود گروههای مختلف در جامعه که حول محور ارزشهای اسلامی حرکت کنند، امری ضروری است که موجب پیشبرد اهداف نظام میشود و در توسعه و شناساندن اسلام نقش بسزایی دارند و عدم وجود آنان در یک جامعهی اسلامی که کاملترین دین و کاملترین قوانین را دارد، نقیصهای بزرگ محسوب میگردد که روند پیشرفت نظام و توسعهی دین را با چالش روبرو میکند و ممکن است باعث بروز مشکلات گردد. و این تأییدی است برای عضویت و فعالیت در احزاب کشور.
[1]. «نسبت میان ولایت فقیه با احزاب»، 35؛ «فرق حکومت اسلامی با جمهوری اسلامی»، 5842؛ «نقش و جایگاه روحانیت در نظام جمهوری اسلامی ایران»، 11879.
[2]. فرهنگ معین؛ المنجد مترجم، واژهی «حزب».
[3]. ر. ک: ملک الشعرای بهار، تاریخ مختصر احزاب سیاسی.
[4]. آل عمران، 19. «ان الدین عندالله الاسلام».
[5]. آل عمران، 85. «و من یبتغ غیرالاسلام دیناً فلن یقبل منه».
[6]. توبه، 23. «یا ایهاالذین آمنوا لاتتخذوا آبائکم و اخوانکم اولیاء ان استحبوا الکفر علی الایمان ...».
[7]. آل عمران، 103. «و اعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا».
[8]. نساء، 59. «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم».