تمام مورخان اتفاق نظر دارند که امام سوم شیعیان در شهر مدینه متولد شده است، اما در مورد تاریخ ولادت امام حسین(ع) اختلاف نظرهای اندکی وجود دارد. شیخ طوسی(متوفای 460ق‏) ولادت آن‌حضرت را در روز سوّم ماه شعبان سال چهارم هجرت دانسته‌،[1] اما شیخ مفید(متوفای 413ق)،[2] همچنین برخی از مورّخان اهل‌سنت،[3] ولادت حضرتشان را شب پنجم شعبان همان سال می‌دانند.

ابن شهر آشوب ضمن درج گزارش اخیر به همزمانی میلاد سیدالشهداء با جنگ خندق و میلاد حضرتشان در یکی از روزهای پنج‌شنبه، يا سه‌شنبه نیز اشاره کرده است.[4]

نسب

امام حسين(ع) فرزند علی(ع) فرزند ابی‌طالب، فرزند عبدالمطلب، فرزند هاشم، فرزند عبد مناف، فرزند قصيّ است.

مادر سیدالشهداء نیز حضرت فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص) بود.

کنیه

كنيه امام حسين(ع)، اباعبدالله[5] و كنيه خاصّ او ابوعلى[6] است.

اگرچه امام حسین فرزند شیرخواری به نام عبدالله رضیع داشت که در روز عاشورا به شهادت رسید، اما دلیلی وجود ندارد که کنیه حضرت(أباعبدالله) به دلیل وجود چنین فرزندی باشد؛ زیرا این‌گونه کنیه‌ها در میان عرب مرسوم است و لازم نیست تا فرزندی باشد و از نامش کنیه درست کنند؛ مانند اباصالح که کنیه مبارک امام زمان(عج) است، یا ابوتراب و... .[7]

القاب

القاب‏ ايشان، بسيار است؛ مانند: رشيد، طيّب، وفىّ، سيّد، زكىّ، مبارک، مطهّر، دليل على ذات الله، سِبط رسول الله، شهید،[8] ثار الله،[9] و سيّد الشهدا.[10]

البته ممکن است بعضی از القاب، بعد از شهادت مظلومانه حضرتشان به ایشان منتسب شده باشد.

همسران‏

امام حسین(ع) پنج همسر اختیار کرده بود. اسامی همسران آن‌حضرت عبارت‌اند از:

شهربانو، لیلا، بانویی از قبیله قضاعه (که در زمان حیات امام از دنیا رفت)، رباب و ام اسحاق.

تنها زنی که به صورت قطعی در واقعه کربلا حضور داشت، مادر علی اصغر، حضرت رباب بود که همراه اسیران به مدینه بازگشت. حضور حضرت شهربانو و حضرت لیلا در کربلا محل تردید است.[11]

فرزندان امام حسین(ع)

در منابع روایی برای امام حسین(ع) شش فرزند پسر و سه دختر ذکر شده است.

فرزندان پسر

1. حضرت امام سجاد(ع)،[12]
2. حضرت علی اکبر(ع)،[13]
3. جعفر،[14] که در زمان حیات امام حسین(ع) از دنیا رفت.[15]
4. محمد،[16]
5. عمر،[17]
6. حضرت علی اصغر(ع) یا عبدالله.[18]

فرزندان دختر

1. فاطمه،[19]
2. سکینه،[20]
3. زینب،[21]

امام حسین(ع) در زمان حیات پیامبر اسلام(ص)

امام حسین(ع) حدود هفت سال از دوران کودکی خود را در زمان حیات پر برکت رسول خدا(ص) و مادر بزرگوارش حضرت فاطمه(س) سپری نمود.[22] آن‌حضرت تحت پرورش‌های الهی و آسمانی جدّ بزرگوارش پیامبر اکرم(ص) با بهترین شیوه‌های تربیتی پرورش می‌یافت و با احترام و محبت فوق العاده،‌ روحیه اعتماد به نفس و عزّت در وجود آن‌حضرت، رشد داده و تقویت می‌شد. یکی از ویژگی‌های برجسته دوران کودکی امام حسین(ع) این است که ایشان در دوران کودکی مورد توجه خاص پیامبر(ص) بود. و رسول خدا نه تنها به وجود امام حسین به شدّت عشق می‌ورزید، بلکه به کودکانی هم که با آن حضرت بازی می‌کردند و مهر و علاقه به امام حسین نشان می‌دادند، محبّت می‌کرد و آنها را نیز گرامی می‌داشت.

مهم‌ترین رخداد دوران کودکی امام حسین، شرکت در مباهله و معرفی او و امام حسن(ع) به عنوان مصداق «ابناءَنا»[23] است.[24]

امام حسین(ع) در دوران امامت امام علی(ع)‏

مدت سى سال از عمر پر برکت امام حسین(ع)، مقارن با دوران امامت علی(ع) پدر بزرگوارش بود. پدرى که جز خدا نديد و جز خدا نخواست و جز خدا نيافت. جز به طهارت و بندگی نگذرانيد و جز به عدل و انصاف حکم نکرد، پدرى که در زمان حکومتش لحظه‌اى او را آرام نگذاشتند. آن‌حضرت، در تمام اين مدت، با دل و جان از اوامر پدر اطاعت کرد و در چند سالى که حضرت على(ع) متصدى خلافت ظاهرى شد، در راه پيشبرد اهداف اسلامى، همچون سربازی فداکار؛ مانند برادر بزرگوارش، می‌کوشيد. در اين دوران، امام ‏حسين هميشه در کنار پدر بود و در جنگ‏ها شرکت مى‌‏کرد. در واقعه حکميت جنگ نهروان و دیگر جريان‏هاى پس از جنگ صفین نيز همه‏ جا در رکاب پدر بود و آن همه بى‌‏وفايى‌‏ها و سست عنصرى‌‏هاى مردم را نسبت به پدر بزرگوار خود از نزديک مى‌‏ديد و با مرارت و تلخ‏ کامى آن مصايب را تحمل مى‌‏کرد. همه او را به عظمت و بزرگى مى‌‏شناختند. شجاعت او زبانزد عام و خاص بود. همه براى او احترام قائل بودند و در مقابل او تعظيم و تجليل مى‌‏کردند.

امام حسین(ع) در دوران امامت امام حسن(ع)‏

پس از شهادت اميرمؤمنان علی(ع)، امام حسن(ع) عهده‌دار امامت و زعامت مسلمانان شد، و امام حسين(ع) با ایشان بیعت کرد. امام حسين در ایام امامت و خلافت امام حسن، همواره همراه و یار و یاور آن‌حضرت در امور خلافت و امامت بود. افزون بر اين، امام حسين احترام ويژه‌اى براى برادر و امام خود قائل بود، به طوری که در یک کلام می‌توان گفت ایشان در پيروى و تكريم از امام حسن کار را به سرانجام رسانده بود.

امام حسین(ع) در همه حال، پیوسته جانب برادر را رعایت می‌کرد و خود را تابع سیاست‌های ایشان و مطیع اوامر او می‌دانست. هنگامی که آهنگ نبرد و مقابله با دشمنان شامی نواخته شد، آن‌حضرت در بسیج و اعزام نیروها به اردوگاه «نُخَیله» و «مسکن»، نقشی فعال داشت و همراه برادر به مدائن و ساباط برای جمع‌آوری لشکر رفت.[25] زمانی هم که در پی کارشکنی‌ها و خیانت‌های مکرر سپاهیان عراق، امام حسن(ع) با پیشنهاد صلح از سوی معاویه روبرو شد و بنابر مصالح اسلام و جامعه اسلامی مجبور به پذیرش صلح با معاویه شد و آن همه ناراحتی‌ها را متحمل شد، امام شریک رنج‌های برادر بود و چون می‌دانست که این صلح به صلاح اسلام و مسلمین است، هرگز اعتراضی به امام حسن نداشت.

پس از انعقاد صلح، امام حسین همراه برادر به مدینه بازگشت و در همان جا اقامت گزید.[26] ایشان ده سال از عمر شریف خود را در ایام امامت امام حسن به سر برد و در تمام این مدت، استوار در کنار ایشان ایستاده بود و در همه احوال مطیع ایشان بود و از آن حضرت تبعیت می کرد، و پس از شهادت وی نیز، تا زمانی که معاویه در قید حیات بود، به پیمان صلح با معاویه وفادار ماند.

مقام و منزلت

اگرچه همۀ معصومان دارای مقام ولایت تکوینی‌‌ و از عصمت برخوردارند، اما هیچ محذوری وجود ندارد که مقام عصمت و ولایت آنها در یک رتبه نباشد، و به اصطلاح علمی در مرحلۀ ثبوت هیچ امتناعی ندارد که مقام ولایت به نحو تشکیک برای آنها ثابت باشد، و مقام عصمت یکی بیشتر از دیگری باشد. به عبارت دیگر، اگرچه فی حد نفسه اشکالی ندارد که مقام عصمت یک امام بالاتر از امام دیگر باشد، و به همین جهت امتیازات ویژه‌ای را به خود اختصاص دهد، اما دلیلی وجود ندارد که اثبات کند این امتیازاتی که به یک امام داده شده و به امام دیگر داده نشده، حتماً بر اساس اختلاف مقامات آنها بوده، بلکه این احتمال قویاً داده می‌شود که مقامات ولایت و عصمت آنها یکسان بوده است، اما عامل دیگری اقتضا کرده که خداوند ویژگی‌های یاد شده را به امام حسین(ع) داده باشد. امتیازاتی؛ مانند: انتقال مقام امامت به نسل امام حسین(ع)، شفا در تربت آن‌حضرت، استجابت دعا نزد قبرش و...، این‌که چه عاملی- با فرض یکسان بودن مقامات آنها- در این امتیازات دخالت داشته، باید گفت: بزرگ‌داشت امام حسین (ع) بزرگ‌داشت تمام اهل‌بیت و دیگر امامان(ع) است، و توجه بیشتر به کربلا توجه بیشتر به درس­های جامعی است که کربلا به انسان­ها می­دهد؛ از این جهت کسی که از امام حسین(ع) یاد می‌کند، گویی تمام معصومان را مورد توجه قرار داده است.[27]

اخلاق و منش

امام حسین(ع) مانند جد و پدر بزرگوارشان دارای بهترین فضایل اخلاقی، در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی بودند.

در صورت و سیرت شبیه‌ترین مردم به حضرت رسالت بود.[28] به گونه‌ای که در شب‌های تار نور از جبین آن‌حضرت ساطع بود و مردم آن‌حضرت را به آن نور می‌شناختند.

از جود و سخا و شجاعت حسین(ع) – که از پدرانش به او ارث رسیده بود – گزارش‌های فراوانی وجود دارد.[29] تهجد و مناجات با پروردگار و تلاوت قرآن برای آن‌حضرت به گونه‌ای اهمیت داشت که حتی در سخت‌ترین لحظات و در شدیدترین محاصره نظامی، شبی را از دشمن فرصت می‌گیرد تا با پروردگارش مناجات کرده و به تلاوت قرآن بپردازد.[30]

قیام عاشورا

پس از شهادت امام حسن(ع) در سال 50 ق، امام حسين (ع) عهده‌دار امر امامت گرديد. معاويه پس از بيست سال حكومت ظالمانه و كشتار مردم و به ویژه شيعيان ، در سال 60 ق از دنیا رفت و بر خلاف قرارداد صلح با امام حسن(ع)، پسرش يزيد را به‌جاى خود قرار داد. يزيد فردى فاسد و شرابخوار و مخالف با اسلام بود. او علناً مقدسات اسلامى را زير پا می‌گذاشت و آشكارا شراب می‌خورد. امام حسين(ع) از همان آغاز كار با او به مخالفت برخاست.

يزيد نامه‌اى به حاكم مدينه نوشت و به او دستور داد كه از امام حسين(ع) براى يزيد بيعت بگيرد و اگر حاضر نشد او را به قتل برساند. امام(ع) كه حاضر به بيعت با يزيد نبود با خانواده خود از مدينه به مكه رفتند. در اين هنگام مردم كوفه كه از مرگ معاويه با خبر شده بودند نامه‌هاى زيادى براى حضرتشان نگاشته و از ایشان خواستند تا به عراق و كوفه بيايد. امام نيز ابتدا مسلم بن عقیل را به نمایندگی از خود به كوفه فرستاد. ابتدا هزاران نفر از مردم كوفه با مسلم همراه شدند. اما با ورود عبيدالله بن زياد كه از طرف يزيد به حكومت كوفه گمارده شده بود و بسيار حيله‌گر و بی‌رحم بود، مردم كوفه یا به هراس افتاده و یا فريب اقدامات او را خورده و پيمان‌شكنى كردند و مسلم را تنها گذاشتند.[31]

نام منازل حرکت امام حسین(ع) از مکه به عراق

ابتدا باید به این نکته توجه داشت که در این تحقیق، نام منازلی معرفی می‌شود که در منابع قابل استناد حدیثی و تاریخی از آنها یاد شده است؛ چون در قرون متأخر از منازل دیگری نیز نام برده شده که گزارشی از آنها در منابع اولیه وجود ندارد.

در همین راستا؛ مناطقی كه امام حسین(ع) در مسیر حرکت خود از مکه به عراق آنها را پيمود تا به كربلا رسيد عبارت‌اند از:

1. بستان «ابن معمّر»؛ 2. تنعیم؛ 3. صفاح؛ 4. ذات عرق؛ 5. خزیمیه؛ 6. حاجِر بَطن الرُمّة؛ 7. زرود؛ 8. ثعلبیه؛ 9. شقوق؛ 10. زُباله؛ 11. بَطن عَقَبه؛ 12. شراف؛ 13. ذو حسم؛ 14. عُذَیب هجانات؛ 15. رُهَیمه؛ 16. قصر بنی مقاتل؛ 17. نینوا (کربلا). و همان‌گونه که می‌دانیم حضرتشان در همین سرزمین ماندند تا حادثه عاشورا پيش آمد.[32]

انگیزه‌های امام حسین(ع) برای به همراه داشتن خانواده

از موضوعات مهمی که در جریان قیام امام حسین(ع) باید مورد دقت قرار گیرد، موضوع همراه بردن خانواده است. نکته سؤال برانگیز این است که با توجه به این‌که برای تصمیم‌گیری در امری مهم و سرنوشت‌ساز، تنها ضرر نداشتن کافی نیست، بلکه باید سودمندی و قابل قبول‌بودن آن‌را نیز در نظر داشت. پژوهشگران اسلامی با توجه به این نکته؛ انگیزه‌های مختلفی را برای این رویکرد مطرح کرده‌اند؛ مانند:

1. پذیرش مصلحت و اراده الهی؛ یعنی مصلحت خدا این بود که امام حسین(ع) و یارانش شهيد، و خانواده‌اش اسير باشند؛ يعنى‏ رضاى حق تعالی در این مصلحت بود و چنین مصلحت؛ يعنى جهت كمال فرد و بشريّت.
2. انگیزه مذهبی؛ یعنی از آن‌جا که محتوای قیام امام حسین(ع)، مذهبی و مقدس است، آوردن خانواده به همراه خود، از نظر آثار مذهبی، بسیار سودمند و مؤثر بود؛ زیرا عرفان و محبتی که در دل اهل‌بیت امام(ع)، نسبت به خداوند بود، برای همراهانِ دیگر امام، بسیار درس‌آموز و کارگشا بود.
3. انگیزه امنیتی؛ امام(ع) در مدینه خانه امنی سراغ نداشت تا خانواده‌اش را به آن‌جا بفرستد و هیچ‌کس هم پیشنهاد نکرد که من از خاندانت حمایت می‌کنم؛ لذا امام(ع) نگران اسیر شدن خانواده خود در حال حیاتش بود؛ زیرا احتمال قوی وجود داشت که مأموران یزید، خانواده امام را در همان مدینه، دستگیر کرده و به گروگان درآورند.[33]

عاشورا

سرانجام امام حسین(ع) در روز شنبه سال 61 هجری در سرزمین کربلا به همراه یاران با وفایش به شهادت رسید.[34]

ثواب زیارت امام حسین

در منابع روایی تأکید فراوانی بر زیارت امامان معصوم(ع) بویژه زیارت امام حسین(ع) شده و افرادی که بدون عذر به زیارت نروند مورد نکوهش قرار گرفته­اند.

زیارت امام حسین(ع) در تمام ایام سال و هر زمان که انسان توانایی داشته باشد مطلوب است. اما به جهت فضیلت برخی از زمان‌ها به زیارت امام حسین(ع) سفارش بیشتری شده است؛ مانند شب جمعه، روز عرفه، ماه رجب و شعبان، روز عاشورا و اربعین.[35]

اربعین

درباره مراسم اربعین، آنچه که در فرهنگ دینی ما وارد شده، بزرگ‌داشت چهلمین روز شهادت حضرت سید الشهداء(ع) است که مصادف با بیستم ماه صفر می‌باشد.

هنگامى كه زنان و فرزندان امام حسين(ع) از شام برگشتند و به عراق رسيدند به راهنما گفتند: ما را از راه كربلا ببر. وقتى به جایگاه شهادت امام حسین(ع) و یارانشان رسيدند، جابر بن عبدالله انصاری را با گروهى از بنى هاشم و مردى از آل رسول الله دیدند كه براى زيارت امام حسين(ع) وارد شده بودند. همه در يک وقت وارد شدند و با يکديگر شروع به گريه و حزن كردند و به سر و صورت زدند. مجلس عزایی به پا كردند كه فوق العاده دلخراش و جگر سوز بود. زنان آن ديار نيز به ايشان پيوستند و عموماً چند روزى عزادارى كردند.[36] کسانی که معتقدند خاندان امام حسین(ع) بعد از آزادی از اسارت به کربلا بازگشتند، در تاریخ و زمان این بازگشت اختلاف دارند، گروهی با توجه به مسافت و زمان رفتن اسرا به کوفه و شام، و توقف آنها در شام، اربعین اول را بعید می‌دانند، اما عده‌ای نیز با ارائه دلایلی، برگشت در اربعین اول را امکان‌پذیر می‌دانند. البته، اگر چنین اتفاقی رخ داده باشد، تنها یک‌بار بوده است.[37]

خاک‌سپارى امام حسین(ع) و شهيدان کربلا

گزارش‌های مختلفی درباره چگونگی به خاک‌سپارى امام حسین(ع) و شهيدان کربلا وجود دارد:

1. بر پایه دسته‌ای از آنها؛ حضرت سجاد(ع) به طريق اعجاز‌آمیزی به كربلا آمده و ‏بدن‌های پاک شهدا خصوصاً امام حسین(ع) را به خاک سپردند. این دسته از روایات مطابق با این باور است که کار دفن امام معصوم(ع) را کسی جز امام معصوم(ع) نمی‌تواند بر عهده بگیرد. در روایتی از امام رضا(ع) به ماجرای حاضر شدن امام چهارم(ع) در مراسم تدفین پدرشان اشاره شده است.
2. بر پایه دسته‌ای دیگر؛ این کار توسط ساکنان غاضریه از قبیله بنی‌اسد انجام گرفت.

بنابر بررسی و تحقیق؛ این دو نقل هیچ تنافی با هم ندارند و در جمع میانشان می‌توان گفت:

الف. با عنايت به خارق العاده بودن حضور امام زين العابدين(ع)؛ ساکنان غاضریه، متوجّه حضور ايشان نشده‌اند، و يا اين‌كه آنان، امام زين العابدين(ع) را ديده‌اند، ولى نشناخته‌اند.

ب. امام سجاد(ع) با کمک قبیله بنی‌اسد اقدام به دفن شهدا کرده باشد؛ چراکه دفن شهدا برای بنی‌اسد به تنهایی امکان‌پذیر نبود؛ زیرا آنان اهل روستاهایی بودند که در میدان نبرد شرکت نداشتند و بدون راهنمایی کسی که از همه آن شهیدان شناخت کامل داشته باشد قادر به شناسایی و دفن آنان نبودند، به‌ویژه آن‌که سرهای شهدا را بریده بودند؛ از این‌رو، با توجه به این باور که کار دفن امام معصوم(ع) را کسی جز امام معصوم(ع) نمی‌تواند بر عهده گیرد، ناگزیر ما را به این مطلب می‌رساند که این راهنما باید امام سجاد(ع) بوده باشد.[38]

[1]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبّد، ج ‏2، ص 828، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، 1411ق؛ ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، ص 399، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1419ق؛ کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح (جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة)، ص 543، قم، دار الرضی (زاهدی)، چاپ دوم، 1405ق؛ امین عاملی‏، سید محسن، اعیان الشیعة، ج ‏1، ص 578، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‏، 1403ق.

[2]. شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‏2، ص 27، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج 4، ص 76؛ حموی‏، محمد بن اسحاق، أنیس المؤمنین، ص 95، تهران، بنیاد بعثت، 1363ش؛ حسینی عاملی‏، سید تاج الدین‏، التتمة فی تواریخ الأئمة(ع)، ص 73، قم، مؤسسه بعثت، چاپ اول، 1412ق.

[3]. نک: ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج ‏2، ص 68، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق؛ ابن عساکر، ابو القاسم علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج ‏14،ص 115، بیروت، دار الفکر، 1415ق.

[4]. مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج 4، ص 76؛ نک: «فاصله میان ولادت امام حسن با امام حسین(ع)»، 47164.

[5]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‏2، ص 27.

[6]. مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج 4، ص 78.

[7]. «کنیه ابا عبد الله»، 6707.

[8]. طبری، محمد بن جرير، دلائل الإمامة، ص 181، قم، بعثت‏، چاپ اوّل‏، 1413ق.

[9]. «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ثَارَ اللهِ وَ ابْنَ ثَارِه»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ‏4، ص 576، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.‏

[10]. شیخ صدوق، الامالی، ص 127، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، 1400ق؛ نک: «مصادیق لقب سید الشهداء»، 68747.

[11]. نک: «سرنوشت همسران امام حسین (ع) بعد از حادثه کربلا»، 11647.

[12]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‏2، ص 135؛ بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف، ج ‏3، ص 146، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.

[13]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‏2، ص 135؛ سبط بن جوزی‏، تذکرة الخواص من الأمة فی ذکر خصائص الأئمة، ص 249، قم، منشورات الشریف الرضی‏، چاپ اول، 1418ق.

[14]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 135؛ دلائل الإمامة، ص 181؛ تذكرة الخواص، ص 249.

[15]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 135.

[16]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج ‏4، ص 77، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق؛ دلائل الإمامة، ص 181؛ محدث اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج ‏1، ص 582، قم، منشورات الرضی، چاپ اول، 1421ق؛ تذكرة الخواص، ص 249.

[17]. نک: «عمر؛ فرزند امام حسین(ع)»، سؤال 39282.

[18]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 135؛ دلائل الامامة، ص 181؛ ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، ج ‏5، ص 115، بیروت، دار الاضواء، 1411ق.

[19]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 135؛ كشف الغمة، ج ‏1، ص 582؛ أنساب الأشراف، ج ‏2، ص 197؛ تذكرة الخواص، ص 249.

[20]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 135؛ أنساب الأشراف، ج ‏2، ص 195 و ج 3، ص 146.

[21]. مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج ‏4، ص 77؛ دلائل الإمامة، ص 181؛ كشف الغمة، ج ‏1، ص 582.

[22]. مسعودي، على بن حسين، إثبات الوصية، ص 164، قم، انصاريان، چاپ سوم‏، 1426ق.

[23]. آل عمران، 61.

[24]. نک: «شرایط مباهله»، 6231.

[25]. طبری، محمد بن جرير، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج ۵، ص ۱۶۵، بیروت، دار التراث‏، چاپ دوم‏، 1387ق.

[26]. همان، ص ۱۶۶؛ ابن جوزی، ابو الفرج‏، المنتظم في تاريخ الأمم و الملوك‏، ج ۵، ص ۱۸۴، بیروت، دار الكتب العلمية، چاپ اوّل‏، 1412ق؛ ابن كثير دمشقى‏، عماد الدين اسماعيل‏، البدایه و النهایه، ج ۸، ص ۱۹، بیروت، دار الفكر، بی‌تا.

[27]. نک: «برتری امام حسین (ع) بر امامان دیگر»، 16714.

[28]. أنساب الأشراف، ج ‏3، ص 142.

[29]. نک: أعيان الشيعة، ج ‏1، ص 579 – 580؛  عطاردی، عزيز الله، مسند الإمام الشهيد(ع)، ج ‏1، ص 32 – 52، تهران، عطارد، چاپ اوّل‏، 1376ش.

[30]. نک: شریف قرشی، باقر، حياة الإمام الحسين(ع)، ج ‏1، ص 132 – 134، قم، مدرسه علميه ايروانى‏، چاپ چهارم‏، 1413ق.

[31]. نک: به درختواره امام حسین(ع) در سایت اسلام کوئست.

[32]. نک: «نام منازل حرکت امام حسین(ع) از مکه به عراق»، 68126.

[33]. نک: «انگیزه‌های امام حسین(ع) برای به همراه داشتن خانواده»، 83277.

[34]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‏2، ص 133.

[35]. «ثواب زیارت امام حسین(ع)»، 48098.

[36] . «اربعین امام حسین(ع)»، 20640.

[37]. «بازگشت کاروان امام حسین (ع) به کربلا، اربعین»، 12159.

[38]. «خاک‌سپارى امام حسین(ع) و شهيدان کربلا»، 65843؛ «دفن بدن مطهر امام حسین(ع)»، 33804.