«جاسوس»، از ماده‌ی «جسّ»، در لغت به معنای تفتیش و باخبر شدن و اطلاع پیدا کردن پنهانی از باطن اشیاء و کارهای مردم، همراه با دقت و ظرافت خاص است. و غالباً نیز در شر و بدی استعمال می‌شود؛ به همین دلیل به فردی که اطلاعات و اخبار امور پنهانی دیگران را با کنج‌کاوی و با دقت خاص به دست می‌آورد و در اختیار دیگران قرار می‌دهد، جاسوس گفته می‌شود.

این واژه در شرع نیز در همین معنا و مضمون استعمال شده است. البته با این تفاوت که قید در اختیار دیگران قرار دادن در آن لازم نیست. همان‌گونه که پروردگار متعال در قرآن می‌فرماید: «وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ»؛ یعنی برای پی بردن و اطلاع یافتن از احوال، اخلاق و کارهای پنهانی مردم کنج‌کاوی نکنید.

البته گفتنی است که در زبان روایات، هر جاسوسی‌ای معنای منفی ندارد و به عنوان نمونه، امام علی(ع) در عهدنامه خود خطاب به مالک اشتر به او توصیه می‌کند که جاسوسانی پاکدامن داشته باشد تا بتواند با استفاده از آنها رفتار کارگزاران خود را مورد نظارت دقیق قرار دهد.

در روایتی دیگر می‌خوانیم: «مؤمن برادر مؤمن، و ديده‌‏بان و جاسوس‏ او در خوبی‌ها است؛...».

اما جاسوسی – در معنای منفی آن - در اصطلاح حقوقی و قوانین جمهوری اسلامی، جرمی است علیه امنیت و به هر کسی که نقشه‌ها، اسناد، مدارک و تصمیمات محرمانه و مهم یک کشور در امور سیاسی، اقتصادی، نظامی و...، را که در اختیار دارد  با علم به مهم و محرمانه بودن در اختیار فرد یا افرادی که می‌داند فاقد صلاحیت‌اند قرار دهد و یا مفاد آن‌را به آنان منتقل نماید، جاسوس اطلاق می‌شود، خواه به امنیت کشور، ضرر برساند یا نرساند.