خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «در آن روز كه (خدا) همهٔ آنها را جمع و محشور می‌سازد، (می‌گويد:) اى جمعيّت شياطين و جن! شما افراد زيادى از انسان‌ها را گمراه ساختيد! دوستان و پيروان آنها از ميان انسان‌ها می‌گويند: پروردگارا! هر يک از ما دو گروه [پيشوايان و پيروان گمراه‏] از ديگرى استفاده كرديم (ما به لذّات هوس آلود و زودگذر رسيديم و آنها بر ما حكومت كردند) و به اجلى كه براى ما مقرّر داشته بودى رسيديم. (خداوند) می‌گويد: آتش جايگاه شماست جاودانه در آن خواهيد ماند، مگر آنچه خدا بخواهد، پروردگار تو حكيم و داناست».[1]

در اين آيات، قرآن به سرنوشت مجرمان گمراه و گمراه كننده می‌پردازد و آنها را به ياد روزى می‌اندازد كه رو در روى شياطينى كه از آنها الهام گرفته‌اند، می‌ايستند و از اين پيروان و آن پيشوايان سؤال مى‏شود، سؤالى كه در برابرش پاسخى ندارند و جز حسرت و اندوه نتيجه‌اى نمی‌گيرند، اين هشدارها به جهت آن است كه تنها به اين چند روز زندگى ننگرند و به پايان كار نيز بينديشند.[2]

منظور از كلمهٔ «جنّ» در اين‌جا همان شياطين است؛[3] زيرا جنّ در لغت به معناى هر موجود ناپيدای از حسّ می‌باشد،[4] همان‌طور که در قرآن در بارهٔ رئيس شياطين «ابليس» می‌خوانيم: «كانَ مِنَ الْجِنِّ»؛[5] او از جنّ بود.

معنای «استکثرتم»

«اسْتَكْثَرَ» و «اسْتِكْثَاراً» [از ریشهٔ «كثر»] الشی‏ءَ؛ یعنی آن چيز را بسيار ديد يا بسيار شمرد، و «من الشیء»؛ یعنی آن كار را بسيار انجام داد و آن چيز را بسيار خواست.[6]

معناى آيه «يا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَكْثَرْتُمْ مِنَ الْإِنْسِ» اين است كه شیاطین از بسيارى از انسان‌ها زياده خواهى كردند، و آنها را از سنخ خود و پيروان خود قرار دادند.[7]

بديهى است شیطان، دارای نيروی پليدی است كه در اثر عداوت و دشمنى كه با سلسله بشر دارد، از گمراهى و ضلالت آنان لذت می‌برد، و تمام نيرویی كه در اختيار دارد براى گمراهى بشر به كار می‌برد. شیطان در اثر سنخيتى كه با هوا و هوس بشر دارد می‌تواند از طريق تمايلات با خاطرات بشر ارتباط و به وسيله الهام بر آنان فرمانروایى كند، و بشر را از توجه به مسير الهی غافل نموده و به خود سرگرم نماید.[8]

استمتاع جن و انس از یکدیگر

اما شياطين اغواگر گويا در برابر اين سخن (یا معشر الجنّ...) پاسخى ندارند و سكوت مى‏كنند، ولى پيروان آنها از بشر چنين می‌گويند: «رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنا بِبَعْضٍ وَ بَلَغْنا أَجَلَنَا الَّذِي أَجَّلْتَ لَنا»؛ پروردگارا! آنها از ما بهره گرفتند و ما هم از آنها، تا زمانى كه اجل ما پايان گرفت.

دربارهٔ استمتاع و بهره‌مندی شیاطین از پیروان خود، چند معنا و تفسیر شده است[9] که مشهورترین آنها چنین است: شیاطین، دلخوش بودند كه پيروانی دارند و بر آنها حكومت می‌كنند، و پیروان این شیاطین نيز از زرق و برق‌هاى دنيا و لذّات بی‌قيد و شرط و زودگذر آن كه بر اثر وسوسه‌هاى شياطين دل‌انگيز و دل‌چسب جلوه می‌نمود، دلخوش بودند. به دیگر سخن؛ برخی از افراد بشر، شیطان را پيشوا و رئیس خود قرار دادند، و پیرو آنها شدند، و شيطان، دنيا را براى اینها زينت داد و پیروان او نیز به سوى شهوات‌رانی گرایش پیدا کرده و گمراه شدند.[10]