بر اساس گزارش منابع تاریخی یکی از شهدای کربلا و از کسانی که توانست در میان قافله‌ی یاران با وفای امام حسین(ع) حضور یابد و مُهر شهادت در راه خدا را بر کارنامه اعمال خود ثبت نماید، عمرو بن قرظه[1] (قرطه)[2] بن کعب[3] بن عمرو بن عامر بن زید[4] انصاری است.[5]

عمرو فرزند قرظه انصاری بود که از اصحاب رسول خدا(ص) به شمار می‌آمد. قرظه در جنگ احد و جنگ‌های بعد از آن از مجاهدان در کنار آن‌حضرت(ع) بود.[6] وی کسی بود که در سال 23 هجری و در زمان حکومت خلیفه‌ی دوم شهر ری را فتح کرد. [7] در کارنامه‌ی قرظه فرمانداری کوفه از سوی امام علی(ع) نیز مشاهده می‌شود.[8]

گفتنی است که قرظه در تمام نبردهای امام علی(ع) حضور داشت و سرانجام در ایام حکومت امام(ع) بر کوفه از دنیا رفت و آن‌حضرت(ع) بر وی نماز خواند.[9]

نقش عمرو بن قرظه در کربلا

همان‌گونه که قرظه از صحابیان پیامبر اسلام(ص) و از یاران امام علی(ع) بود، پسرش عمرو بن قرظه نیز در کربلا نقش پررنگی داشت. از جمله آن‌که امام‌ حسین(ع) وی را برای تعیین وقت و مکان مذاکره[10] به سمت عمر بن سعد فرستاد.[11]

در روز عاشورا عمرو بن قرظه علاوه بر کشتن افراد زیادی از سپاه ابن زیاد و جلوگیری از حملات دشمن، محافظ امام(ع) بود و با دستش جلوی تیرهای پرتاب شده  به سمت امام(ع) رامی‌گرفت و با بدنش مانع شمشیرهایی می‌شد که امام را هدف قرار می‌دادند و تا او سرپا بود، آسیبی به امام نرسید.[12]

وی بعد از شهادت مسلم بن عوسجه،[13] عبدالرحمن بن عبدالله یزنی‏[14] و ابراهیم بن حصین اسدی[15] و قبل از جون[16] و احمد بن محمد هاشمی[17] به سمت میدان رفت و برای تقویت روحیه سپاه امام(ع) اشعار حماسی خود را این گونه می‌خواند:

«قد علمت کتیبة الأنصار                              أنی سأحمى حوزة الذمار

ضرب غلام غیر نکس شاری                 دون حسین مهجتى و داری».[18]

گروه انصار می‌دانند که من حریم دین خود حمایت می‌کنم. با نبرد  قهرمانانه جوانى که از دشمن روى گردان نیست! خانه و خانواده‌ام فدای حسین باد!

هنگامی که تمام بدن عمرو پر از جراحت شد، رو به امام کرد و عرضه داشت: آیا به عهد و پیمانم وفا کردم؟! امام(ع) در پاسخ فرمود: آرى، تو زودتر از من به بهشت روى، سلام مرا به رسول خدا(ص) برسان و به ایشان بگو که من هم به دنبال تو خواهم آمد. عمرو بن قرظه با شنیدن این سخن به نبرد خود ادامه داد تا به شهادت رسید. ^[19]

در زیارت‌ ناحیه مقدسه بر این شهید دلاور درود فرستاده شده است: «السَّلَامُ عَلَى عَمْرِو بْنِ‏ قَرَظَةَ الْأَنْصَارِی»^[20] و «السَّلَامُ عَلَى عُمَرَ بْنِ قُرْطَةَ الْأَنْصَارِی‏».^[21]

گفتنی است که عمرو برادری به نام، زبیر(علی[22]) بن قرظه[23] داشت که در سپاه عمر بن سعد بود. او در بعد از شهادت عمرو به امام حسین(ع) اهانت کرد و گفت: ای دروغ‌گو و پسر دروغ‌گو! برادرم را گمراه کردی و فریبش دادی تا کشته شد! امام حسین(ع) فرمود: خدا برادرت را گمراه نکرد، بلکه او را هدایت کرده و تو را گمراه نمود! آن ملعون به امام(ع) گفت: اگر تو را نکشم و یا در جنگ با تو کشته نشوم، خدا مرا بکشد! سپس به سمت امام(ع) حمله‌ور شد، اما نافع بن هلال با نیزه‌اش ضربه‌ای به او زد و او را بر زمین افکند، ولى همراهانش او را نجات دادند.[24]

[1]. رسان، فضیل بن زبیر، تسمیة من قتل مع الحسین ع‏، ص 153، قم، آل البیت ع‏، چاپ دوم‏، 1406ق.

[2]. ابن طاووس، على بن موسى، اللهوف على قتلى الطفوف، ترجمه، فهرى‏، سید احمد، ص 107، تهران، جهان‏، چاپ اول، 1348ش.

[3]. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 5، ص 413، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.

[4]. ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج 4، ص 99، بیروت، دار الفکر، 1409ق.

[5]. تسمیة من قتل مع الحسین ع، ص 153.

[6]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله‏، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق، البجاوی، علی محمد، ج 3، ص 1306، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1412ق.

[7]. همان.

[8]. همان.

[9]. همان.

[10]. «پیشنهاد امام حسین(ع) به شمر و عمر بن سعد»، 49606.

[11]. ابومخنف کوفی، لوط بن یحیی، وقعة الطف، محقق، مصحح، یوسفی غروی، محمد هادی‏، ص 186، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1417ق.

[12]. اللهوف على قتلى الطفوف، ص  107 – 108.

[13]. همان؛ ر. ک: «زندگی‌نامه مسلم بن عوسجه»، 65217.

[14]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ، ص 22، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[15]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب ع، ج 4، ص 105، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق.

[16]. بحار الأنوار، ج ‏45، ص  22.

[17]. مناقب آل أبی طالب ع، ج 4، ص 105.

[18]. وقعة الطف، ص  223.

[19]. اللهوف على قتلى الطفوف، ص  107 – 108.

[20]. ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، محقق، مصحح، قیومی اصفهانی، جواد، ص 493، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1419ق.

[21]. ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، گردآورنده، آخوندی، محمد، ج 2، ص 576، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1409ق.

[22]. وقعة الطف، ص  223.

[23]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج 3، ص 192، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.

[24]. همان.