«وَ قَضى‏ رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ...»؛[1]

و پروردگارت فرمان داد جز او را نپرستید، و به پدر و مادر نیکی کنید. هر گاه یکى از آن دو، یا هر دوى آنها، نزد تو به سن پیری رسند، کمترین اهانتى به آنها روا مدار، و بر آنها فریاد مزن، و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگ‌وارانه به آنها بگو.

خدای متعال در این آیه پس از فرمان به یکتاپرسی و بعد از دستور به نیکی و احسان نسبت به پدر و مادر، تأکید کرده است که اگر آنان به سن پیری و سال‌مندی رسیدند، حق ندارید کوچک‌ترین واکنش مفنی‌ای نسبت به آنها داشته باشید.

آنچه در این آیه مورد سؤال واقع شده، این است که چرا نهی از گفتن «اف» به پدر و مادر به پیری آنان موکول شده است؟ و آیا قبل از پیری و سال‌مندی گفتن اف(آخ) به آنها مجاز است؟

در پاسخ باید گفت؛ کوچک‌ترین حرف و حرکتی که نشان از توهین به پدر و مادر باشد، حتی در سن جوانی و میان‌سالی آنها مجاز نیست. اما این‌که در این آیه حکم ‌را اختصاص به دوران پیرى پدر و مادر داده، از این جهت است که آنها، در آن دوران سخت‌‌‏ترین حالات را دارند، و بیشتر در خود احساس نیاز به کمک فرزندان می‌کنند؛ زیرا از برآورده کردن بسیارى از ضروریات زندگى خود ناتوان‌اند. و لذا یکى از توقعات و آرزوهای پدر و مادر از فرزندان این است که در پیری و ناتوانی بتوانند کمک کار آنها باشند.

آرى روزگارى که والدین از فرزندان پرستاری می‌کردند، مشقات آنان را تحمل ‏نموده و زحمت تربیت آنها را به دوش می‌‏کشیدند، این امید را داشتند که در روزگار پیرى و ناتوانی از دستگیرى فرزند برخوردار شوند.[2]

بنابر این، استفاده از واژه‌ی «کبر»(سال‌مندی) در صدد انحصار این حکم به دوران پیرى و کهولت پدر و مادر نیست، بلکه می‌خواهد وجوب احترام پدر و مادر و رعایت احترام کامل در رفتار و سخن گفتن با ایشان را بفهماند، حال چه در هنگام احتیاجشان به مساعدت فرزند و چه در هر حال دیگر باشد؛ لذا معناى آیه این نیست که اگر به پدر و مادر در سن جوانی و میان‌سالی هستند، «اف» گفتن به آنها جایز است، بلکه منظور این است که انسان در پیرى بهانه زیاد دارد، خیلی از کارهای شخصی خود را نمی‌تواند انجام دهد، و اگر در بستر افتاده باشد، قادر به کوچک‌ترین حرکتی نیست، و چه بسا توقعات بسیار او فرزندان را خسته و ناراحت می‌کند، و اگر فرزند بخواهد تمام توقعات آنها را انجام دهد خستگی به او دست می‌دهد، به ویژه اگر هر دوی آنها زمین‌گیر شده باشند؛ لذا می‌فرماید در چنین حالتی نسبت به آنها کوچک‌‌ترین واکنش منفی نشان ندهید؛ چراکه سال‌مندان زود دل‌شکسته و رنجیده خاطر می‌شوند. این مسئله آن قدر اهمیت دارد که در روایات آمده است،[3] اگر از کلمه اف چیزى کمتری وجود داشت خداوند از آن نهى می‌کرد.^[4]

البته، در معنای آیه احتمال دیگری هم مطرح شده است، و آن این‌که: منظور از پیری این است که اگر تو(فرزند) به سن پیری و سال‌مندی رسیدى و پدر و مادرت پیش تو باشند و با تو زندگی می‌کنند، به آنها اف نگو و کوچک‌ترین برخورد منفی نسبت به آنها نداشته باش. ^[5]

[1]. اسراء، 23.

[2]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 13، ص 80، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[3]. «روی عن علی بن موسى الرضا عن أبیه عن جده أبی عبد الله (ع) قال لو علم الله لفظة أوجز فی ترک عقوق الوالدین من أف لأتى به». طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏6، ص 631، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.   

[4]. ر. ک: طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 238، تهران، اسلام، چاپ دوم، 1378ش.

[5]. ر. ک: مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏6، ص 631.