لطفا صبرکنید
1449
خدای متعال در ابتدای سوره بلد، به دنبال بیان نعمتهای بزرگى که به انسان ارزانی داشته، بندگان ناسپاس را نیز مورد ملامت و سرزنش قرار میدهد که چگونه با داشتن آن همه نعمت و مسیرهای رسیدن به سعادت، راه نجات را در پیش نگرفتهاند؟! و به عنوان نمونه و برای مشخصنمودن یکی از بهترین کارهای خیر در این دنیا، در ادامه میفرماید:
«أَوْ إِطْعامٌ فی یَوْمٍ ذی مَسْغَبَةٍ»؛[1] و یا سیرکردن گرسنگان در روز قحطى!
«مسغبة» از ریشه «سغب»، به معناى گرسنگى است. بنابر این، «یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ»، به معنای روز قحطی و روزی است که شمار بسیاری از مردم با گرسنگى دست و پنجه نرم میکنند.
اگرچه همیشه گرسنگانی در جوامع بشرى بودهاند، ولى تعبیر موجود در این آیه، ناظر به اهمیت ویژه اطعام گرسنگان در ایام قحطى است، و گرنه اطعام گرسنگان در هر زمانی از بالاترین اعمال بوده و هست.[2] اما در روزهای خشکسالی، فردی که گرسنگان را سیر میکند، حتی اگر دارای ثروت و مال هم باشد، همواره این احتمال وجود دارد که به دلیل کمبود مواد غذایی در جامعه، امکان تهیه مجدد آنرا نداشته و در نتیجه خود و خانوادهاش نیز دچار گرسنگی شوند؛ از اینرو است که اطعام در چنین روزهایی از بالاترین جلوههای ایثار است.
در همین راستا است که پیامبر(ص) میفرماید:
«... من أشبع جائعا فی یوم سغب أدخله الله یوم القیامة من باب من أبواب الجنة لا یدخلها إلا من فعل مثل ما فعل»؛[3]
کسى که گرسنهاى را در ایام قحطى سیر کند، خدا او را در قیامت از درى از درهاى بهشت وارد میکند که هیچ شخص دیگری از آن وارد نمیشود، مگر کسى که عملى همانند عمل او انجام داده باشد.
بر این اساس، با آنکه اطعام گرسنگان در هر زمانی فضیلت دارد؛ اما اطعامی که در زمان قحطی و یا زمانی باشد که غذادهنده خودش گرسنه است، فضیلت بالاتری دارد؛ چرا که بخشش مال در زمان قحطی و ضرورت، برای انسان سختتر از زمانهای دیگر است. از همینرو است که خدای متعال آیه: «وَ یطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلَی حبّه ...»، را در شأن عترت رسول خدا(ص)، یعنی علی(ع)، فاطمه(س)، امام حسن و امام حسین(ع) نازل کرده است؛ زیرا آنان در زمانی که به غذایشان احتیاج داشتند، آنرا در اختیار مستمندان قرار دادند.
بنابر این، آیهی موجود در پرسش و نیز آیات پیشین و پسین، در صدد نکوهش افرادی است که روحیهی ایثارگری و انجام کارهای خیر را نداشته و هیچ گردنه دشواری را پشت سر نمیگذارد: «فَلاَ اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ».
نه بندهاى را آزاد میکند: «فَکُّ رَقَبَةٍ»؛
نه در روز خشکسالی غذایی پخش میکند: «أَوْ إِطْعامٌ فی یَوْمٍ ذی مَسْغَبَةٍ»،
میان یتیمانی که اتفاقا خویشاوند او نیز هستند: «یَتیماً ذا مَقْرَبَةٍ»،
و نه میان مستمندانی که به خاک سیاه نشستهاند: «أَوْ مِسْکیناً ذا مَتْرَبَةٍ».[4]
[1]. بلد، 14.
[2]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 27، ص 30، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[3]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج 10، 750، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[4]. برای آگاهی بیشتر در این زمینه، ر. ک: «ثواب اطعام نمودن و افطاری دادن»؛ «اهل بیت (ع) شأن نزول آیه "و یطعمون الطعام...»؛ «سنت اسلامی در اطعام به خانوادههای مصیبت دیده».