نماز های نافله و مستحب مانند سایر مستحبات دارای مراتبی هستند از این رو در اداء و قضای بعضی از آنها تأکید بیشتری و نسبت به بعضی دیگر تأکید کمتری شده است. از جمله نمازهای مستحبی که در قران و روایات بر آن تأکید زیادی شده نافله و تهجد در شب است که در قران[1] و روایات به آن اشاره شده است.

خداوند در قرآن مجید به پیامبرش می فرماید: "و پاسى از شب را (از خواب برخیز، و) قرآن (و نماز) بخوان! این یک وظیفه اضافى براى توست؛ امید است پروردگارت تو را به مقامى در خور ستایش برانگیزد![2]

مفسرین این آیه را دلیل بر فضیلت نافله شب دانسته‏اند، هر چند آیه صراحت در این مساله ندارد ولى با قرائن مختلفى که در دست است این تفسیر روشن به نظر مى‏رسد[3].

از معصومین (ع) نیز روایات زیادی در فضیلت آن وارد شده است که برای نمونه به چند مورد اشاره می کنیم:

1-نبى اکرم (ص) فرمودند:" آبرو و شرف مؤمن به نماز شب است و چون روز قیامت خدا مردمان اولین و آخرین را گرد آورد ندا دهنده‏اى صدا می زند که بپاخیزند شب زنده‏داران که خداى را در دلهاى شب می خواندند پس بپاخیزند گروهى اندک بعد از ایشان به حساب بقیه مردم رسیدگى شود"[4].

2-پیامبر اکرم (ص) در جای دیگر فرموده اند: همانا خانه‏هائى که در آنها نماز شب و قرآن خوانده مى‏شود آسمان را روشن می کنند همان طورى که ستارگان زمین را روشن می نمایند.

3-و نیز از نبى اکرم (ص) روایت شده که فرموده نماز شب در تاریکى قبر چراغى است براى خواننده آن.[5]

4- و از پیغمبر (ص) است که بر شما باد به شب زنده دارى که شیوه نیکان پیش از شما است و شب زنده دارى نزدیکى به خداست و کفاره گناهان و باز دار از گناه و راننده درد از تن[6].

5- امام سجاد (ع) در جواب این سؤال که " چرا اهل تهجّد و عبادت در شب نیکو منظرترین مردم هستند؟" فرمودند: زیرا ایشان با خدا خلوت مى‏کنند پس حق تعالى از نور خودش ایشان را مى‏پوشاند[7] [8].

6- امام صادق (ع) آثاری برای نماز شب فرمودند:

نماز شب چهره را زیبا کند، خُلق را خوش کند، روزى را پاک کند، وام را بپردازد، اندوه را ببرد، دیده را روشن کند بر شما باد به نماز شب که سنت پیغمبر شما است و راننده درد از تن شما[9].

همانگونه که انجام و اداء نافله شب بسیار پسندیده است قضای آن برای کسانی که به هر دلیل نتوانسته اند این عبادت مهم را در وقت خود انجام دهند بسیار نیکو است. - رسول خدا (ص) فرمود: همانا خداوند تبارک و تعالى البته نزد فرشتگان خود مباهات می کند به آن بنده که قضاى نماز شب را در روز انجام‏ دهد، و می فرماید: اى فرشتگان من به بنده من بنگرید که نمازى را که بر او واجب نساخته‏ام قضا می کند، گواه باشید که من البتّه گناهان او را آمرزیدم [10].‏

بنا بر این همان طور که قضای واجبات بر مکلف واجب است قضاء مستحبات نیز بر مکلف مستحب است .

‏ عبد اللَّه بن سنان از امام صادق (ع) روایت کرده و می گوید: به آن حضرت عرض کردم شخصی که مدت زیادی  نمازهای نافله اش ترک شده و مقدار و تعداد آنها را نمی داند، چگونه آنها را قضا کند؟ فرمود: آن قدر نماز نافله به جا آورد تا یقین کند همه نمازهای نافله ای را که به جا نیاورده  قضا کرده است ... [11].

از آنجا که ترک اعمال و نمازهای مستحبی گناه محسوب نمی شود و عقاب آور نیست ، اگر کسی خواست قضاء آنها را به جا آورد در هر وقتی که بخواهد می تواند این کار را انجام دهد.

1 امام رضا (ع) در پاسخ کسی که سؤال کرده بود نماز مستحبی نخوانده ام اگر بخواهم قضاء کنم چه وقت قضاء کنم ؟ نوشتند:" هر ساعت از روز یا شب که خواستید."[12].

اما بهتر است که قضای نافله شب گذشته را در شب بعد و قضای نافله روز گذشته را در روز بعد بجا آورد. چنانچه امام صادق (ع) فرموده اند: اگر نافله روزانه‏ات قضا شد، روز بعد، قضاى آن را بخوان، و اگر نافله شبانه‏ات قضا شد، شب بعد، قضاى آن‏ را بخوان[13].

محمّد بن مسلم مى‏گوید: محضر مبارک امام (ع) عرض کردم: شخصى بیمار شد و از انجام دادن مستحبّات امتناع نمود و در نتیجه نافله را ترک کرد حکم وى چیست؟

حضرت فرمود: اى محمّد نافله فریضه نیست، اگر خواست آن را قضاء کند البته برایش بهتر است و اگر قضاء هم نکند تکلیفى بر او نیست[14].

البته بهتر و مستحب است که در قضاء مستحبات رعایت ترتیب بشود؛ به این که ترتیب خصوصا در نافله شب اول باید نمازهاى دو رکعتى و در آخر نماز وتر آن را قضا کند. و در قضاء نمازهای وتر هم مستحب است دو رکعت نماز مستحبی بین شان فاصله باشد.

امام باقر (ع) فرمود: در صورتى که دو یا سه شب و یا بیشتر، نماز وتر خود را نخوانده باشى، باید به ترتیب قضاى آن را بخوانى و بعد از آن که قضاى وتر اول را خواندى، لا اقل دو رکعت نافله بخوان و بعد از دو رکعت، وتر دوم را قضا کن، زیرا نماز وتر باید دنباله نمازهاى دیگر باشد[15].