جستجوی پیشرفته
بازدید
12844
آخرین بروزرسانی: 1392/05/12
خلاصه پرسش
شیخ ابو الفتوح رازی که بود؟ و آثار علمی او چیست؟
پرسش
لطفاً اطلاعاتی در مورد شیخ ابو الفتوح رازی و آثارشان ذکر بفرمائید؟
پاسخ اجمالی
جمال‌الدین حسین بن علی بن محمد خزاعى نیشابورى رازى، مشهور به ابو الفتوح رازی، از مفسران و علمای بزرگ شیعه در قرن شش هجری بود.
سلسله نسب ابو الفتوح رازى به قبیله خزاعه می‌رسد. کتاب‌هایی؛ مانند روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، روح الاحباب و روح الالباب فى شرح ‏الشهاب، رساله یوحنّا، و تبصرة العوام فى معرفة مقالات الانام از مهم‌ترین آثار علمی ابو الفتوح رازی به شمار می‌آیند.
ابو الفتوح رازی، در شهر رى و در صحن حضرت امام‌زاده حمزة بن موسى بن جعفر(ع)، در جوار حضرت عبد العظیم حسنى(ع) مدفون است.
 
پاسخ تفصیلی
جمال‌الدین حسین بن علی بن محمد خزاعى نیشابورى رازى، مشهور به ابو الفتوح رازی، از مفسران و علمای بزرگ شیعه در سده ششم هجری بود.[1] تاریخ دقیقی برای ولادت او ثبت نشده است، امّا شاید بتوان گفت که تولد ابو الفتوح رازى قبل از سال 480 هـ.ق بوده است.[2] درباره سال وفات او هم تاریخ دقیقی وجود ندارد. مورخان تاریخ وفات او را 535،[3] 552،[4] و 560 هـ.ق[5] ذکر کرده‌اند.
ابو الفتوح رازی از ذرّیه نافع بن بُدَیل بن ورقاء خُزاعی[6] صحابی پیامبر اسلام(ص) بود؛[7] یعنی سلسله نسب ابو الفتوح رازى به قبیله خزاعه می‌رسد. همان‌طور که ابو الفتوح در کتاب تفسیر خود می‌گوید: «بدیل بن ورقاء خزاعى، از پدران ماست».[8] در طول تاریخ، خاندان خزاعه از برجسته‌ترین دوستان ائمه اطهار(ع) بوده تا آن‌جایى که معاویه گفته است: «محبّت قبیله بنى خزاعه نسبت به على به حدّى است که اگر زنانشان فرصت می‌یافتند، با ما می‌جنگیدند تا چه رسد به مردانشان!».[9]
جدّ ابو الفتوح، محمّد بن احمد نیشابورى صاحب کتاب «الروضة الزهراء فی مناقب فاطمة الزهراء»[10] و عموى پدرش، شیخ عبد الرحمن صاحب کتاب «سفینة النجاة» در مناقب و فضائل اهل بیت عصمت و طهارت(ع)،[11] از دانشمندان برجسته شیعى بوده‌اند. پسرش، شیخ تاج الدین محمّد[12] نیز از علماى عصر خود به شمار می‌آید.
علاّمه سید محسن امین در مورد خاندان ابو الفتوح، می‌نویسد: «ابو الفتوح و پسرش تاج الدین محمّد و پدرش على بن محمّد و جدّش و جدّ اعلاى وى، شیخ ابو بکر احمد و عموى بزرگش شیخ عبد الرحمن بن ابى بکر، همه از دانشمندان نامدار امامیه هستند. و خلاصه، این سلسله معروف در میان علماى شیعه، جایگاه ویژه‌اى داشته‌اند و تألیفات پر بار و کتاب‌هاى متعددى را از خود به یادگار گذاشته‌اند».[13]
شیخ ابو الفتوح رازى با توجه به عشق و علاقه‌اى که به تحصیل علوم و معارف اسلامى داشته است، براى کسب فضائل علمى، در محضر اساتید متعددى زانوى ادب زده و بهره‌هاى فراوان برده است. برخى از اساتید وى عبارتند از:
1. على بن محمّد نیشابورى رازى[14] این شخصیت پدر بزرگوار ابو الفتوح رازى است؛ وى داراى تألیفاتى همچون «مسائل المعدوم»[15] و «دقائق الحقایق»[16] مى‏باشد.
2. عبد الرحمن خزاعى نیشابورى، عموى بزرگ ابو الفتوح.[17]
3. شیخ عبد الجبار بن مقرى رازى، معروف به مفید رازى.[18]
4. شیخ ابو على حسن بن محمّد طوسى،( فرزند شیخ طوسى).[19]
5. ابو القاسم محمود بن عمر زمخشرى؛[20] وى استاد غیر شیعى ابو الفتوح به شمار می‌آید.[21] و مؤلف تفسیر معروف کشّاف است و از مذهب حنفى معتزلى پیروى می‌کرده است.[22] ابو الفتوح در تفسیر آیه شریفه «الَّذی جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ ناراً فَإِذا أَنْتُمْ مِنْهُ تُوقِدُون»؛[23] ‏از زمخشرى به عنوان استاد خود یاد کرده است.[24]
این دانشمند گرانمایه بعد از تحصیل علوم مختلف، اندوخته‌هاى علمى خود را با اخلاص تمام به مشتاقان معارف عرضه نموده است؛ از جمله دانش اندوزان معروف مکتب وى محمّد بن شهر آشوب مازندرانى است.[25]
برخی از آثار و تألیفات ابو الفتوح رازی عبارت است از:
الف. «روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن»؛ این کتاب- که معروف‌ترین اثر شیخ ابو الفتوح رازى است- از جهت فصاحت لفظ و پردازش عبارت، توجه به نکات مناسب تفسیرى، ترجمه‏ دقیق آیات، آزاد اندیشى در بهره‌گیرى از روایات مخالف و موافق، نقل اقوال مختلف و گزینش مناسب‌ترین آن و دفاع منطقى و بجا از مذهب شیعه، بر همه‏ تفاسیر فارسى تشیع برترى دارد.[26] این اثر گرانسنگ و کهن شیعى، یکى از بزرگ‌ترین یادگارهاى نثر فصیح ادب فارسى است.
ب. «روح الاحباب و روح الالباب فى شرح ‏الشهاب»؛ این کتاب، شرحى است بر «شهاب الأخبار» از قاضى قضاعى شافعى و موضوع آن، در حکمت‌ها، موعظه‌ها و امثال پیامبر اکرم(ص) است.[27] این کتاب یکى از مدارک بحار الانوار است.[28]
ج. «رساله یوحنّا»؛[29] که از زبان یک نفر مسیحى به نام یوحنّا و در مسئله امامت نوشته شده است.
د. «تبصرة العوام فى معرفة مقالات الانام»؛[30] این کتاب به زبان فارسى ‏است و ابو الفتوح در بخشى از آن، اندیشه‌هاى حسین بن منصور حلاّج را نقد کرده و در باب‏هاى دیگر، از نسبت‌هاى ناروا به شیعه جواب داده و از تشیع دفاع نموده است.
طبق وصیت خود ابو الفتوح رازی، او را در شهر رى و در صحن حضرت امام‌زاده حمزة بن موسى بن جعفر(ع)، در جوار حضرت عبد العظیم حسنى(ع) دفن کردند.[31]
 

[1]. امین عاملی‏، سید محسن، أعیان الشیعة، ج 2، ص 394، دار التعارف‏، بیروت، 1403ق؛ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج 6، ص 86 – 87، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، 1418ق؛ بابانی بغدادی، إسماعیل بن محمد، هدیة العارفین أسماء المؤلفین وآثار المصنفین، ج 1، ص 312، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
[2]. یاداشت‌هاى قزوینى، به کوشش: افشار، ایرج، ص 1481، علمى، تهران، 1363ش.
[3]. هدیة العارفین أسماء المؤلفین و آثار المصنفین، ج 1، ص 312.
[4]. موسوعة طبقات الفقهاء، ج 6، ص 86؛ عبد الغنی، عمر بن رضا، معجم المؤلفین، ج 4، ص 35، مکتبة المثنى، بیروت، بی‌تا.
[5]. هدیة العارفین أسماء المؤلفین و آثار المصنفین، ج 1، ص 312.
[6]. موسوعة طبقات الفقهاء، ج 6، ص 87. 
[7]. اصبهانی، أبو نعیم أحمد بن عبد الله،  معرفة الصحابة، تحقیق: عزازی، عادل بن یوسف، ج 5، ص 2674، دار الوطن للنشر، الریاض، چاپ اول، 1419ق؛ ابن اثیر جزری، علی بن أبی الکرم محمد، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، محقق: معوض، علی محمد، عبد الموجود، عادل أحمد، ج 5، ص 284، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1415ق.
[8]. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق: یاحقی، محمد جعفر، ناصح، محمد مهدی، ج 5، ص 148، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1408ق.
[9]. «... فقال معاویة: للّه دره و در أبیه! أما و الله لو استطاعت نساء خزاعة أن تقاتلنا فضلا عن رجالها لفعلت»؛ ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، تحقیق: شیری، علی، ج 3، ص 121، دار الاضواء، بیروت، چاپ اول، 1411ق.
[10]. آقا بزرگ تهرانی‏، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج 11، ص 294، اسماعیلیان‏، قم، 1408ق.
[11]. همان، ج 12، ص 199.
[12]. أعیان الشیعة، ج 6، ص 125.
[13]. همان.
[14]. همان.
[15]. الذریعة إلى ‏تصانیف ‏الشیعة، ج ‏20، ص 368.
[16]. همان، ج 8، ص 234.
[17]. أعیان الشیعة، ج 6، ص 125.
[18]. همان.
[19]. همان.
[20]. ذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد، سیر أعلام النبلاء، ج 20، ص 151، مؤسسة الرسالة، بیروت، چاپ سوم، 1405ق.
[21]. ایازى، سید محمد على، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ص 487، وزارت ارشاد، تهران، چاپ اوّل، 1373ش.
[22]. ابن حجر عسقلانی، أحمد بن علی،  لسان المیزان، ج 6، ص 4، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ دوم، 1390ق؛ ابن غزی، محمد بن عبد الرحمن، دیوان الإسلام، ج 2، ص 390، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1411ق.
[23]. یس، 80: «همان که از درخت سبز براى شما آتشى (سرخ) پدید آورده است که از آن (چیزى) می‌افروزید».
[24]. روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج 16، ص 170.
[25]. أعیان الشیعة، ج 6، ص 125.  
[26]. ر.ک: رکنى یزدى، محمد مهدى، آشنایى با علوم قرآنى، ص 138 – 139، آستان قدس، سمت، مشهد، تهران، چاپ اوّل، 1379ش؛ المفسرون حیاتهم و منهجهم، ص 488 – 490.
[27].  أعیان الشیعة، ج 6، ص 126.
[28]. ر.ک: مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 1، ص 22؛ ج 58، ص 63، 65؛ ج 64، ص 356؛  دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
[29]. أعیان الشیعة، ج 6، ص 126.
[30]. همان.
[31]. همان، ج 6، ص 124.
ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها