خدای متعال رحمتش وسیع و گسترده است، به گونه‌ای که شامل تمام انسان‌ها و تمام موجودات می‌شود: «وَ رَحْمَتی‏ وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ‏ء»؛[1] رحمتم همه چیز را فراگرفته است. اما گروهی از انسان‌ها به جای شکر و سپاس در برابر نعمت‌های الهی با انجام گناهانی که مرتکب می‌شوند، خود را از دایره رحمت خداوند دور می‌کنند. دوری از رحمت حق دارای مراتب است؛ یعنی به شدت گناهی که از انسان سر می‌زند بستگی دارد. هرچه گناه بیشتر و سنگین‌تر باشد، دوری از لطف و رحمت حق بیشتر خواهد بود. البته خداوند راه‌های بسیاری را پیش پای انسان نهاده تا توبه کند و به دامن لطف و رحمت الهی بازگردد، با این وجود برخی انسان‌­ها رفتارهایی را پیش رو می‌­گیرند که نتیجه‌­اش محروم شدن از این رحمت گستردۀ الهی است.
از جمله افرادی که از لطف و رحمت حق محروم‌اند عبارت‌اند از:
1. کافران: افرادی که با دیدن آیات روشن الاهی، و روشن شدن حق، باز هم دست از لجاجت بر نمی‌دارند و آیات الهی را انکار می‌کنند، اینان به تصریح قرآن کریم مورد لطف و رحمت خدا قرار نمی‌گیرند: «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا ثُمَّ کَفَرُوا ثُمَّ آمَنُوا ثُمَّ کَفَرُوا ثُمَّ ازْدادُوا کُفْراً لَمْ یَکُنِ اللَّهُ لِیَغْفِرَ لَهُمْ وَ لا لِیَهْدِیَهُمْ سَبیلا»؛[2] کسانى که ایمان آوردند، سپس کافر شدند، باز هم ایمان آوردند، و دیگر بار کافر شدند، سپس بر کفر خود افزودند، خدا هرگز آنها را نخواهد بخشید، و آنها را به راه (راست) هدایت نخواهد کرد.
«إِنَّ الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ بِآیاتِ اللَّهِ لا یَهْدیهِمُ اللَّهُ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیم»؛‏[3] به یقین، کسانى که به آیات الهى ایمان نمى‌‏آورند، خدا آنها را هدایت نمى‌‏کند و براى آنان عذاب دردناکى است.
2. مشرکان: «إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ وَ مَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرى‏ إِثْماً عَظیماً»؛[4] خداوند (هرگز) شرک را نمى‌‏بخشد! و پایین‌‏تر از آن‌را براى هر کس (بخواهد و شایسته بداند) مى‌‏بخشد. و آن کسى که براى خدا، شریکى قرار دهد، گناه بزرگى مرتکب شده است.
3. منافقان: «وَعَدَ اللَّهُ الْمُنافِقینَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْکُفَّارَ نارَ جَهَنَّمَ خالِدینَ فیها هِیَ حَسْبُهُمْ وَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَ لَهُمْ عَذابٌ مُقیم»؛[5] خداوند به مردان و زنان منافق و کفّار، وعده آتش دوزخ داده جاودانه در آن خواهند ماند- همان براى آنها کافى است!- و خدا آنها را از رحمت خود دور ساخته و عذاب همیشگى براى آنها است.
4. مستکبران: «وَ أَمَّا الَّذینَ اسْتَنْکَفُوا وَ اسْتَکْبَرُوا فَیُعَذِّبُهُمْ عَذاباً أَلیماً»؛[6] و آنها را که ابا کردند و تکبّر ورزیدند، مجازات دردناکى خواهد کرد.
5. مرتدان: «کَیْفَ یَهْدِی اللَّهُ قَوْماً کَفَرُوا بَعْدَ إِیمانِهِمْ وَ شَهِدُوا أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَ جاءَهُمُ الْبَیِّناتُ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ»؛[7] چگونه خداوند جمعیّتى را هدایت مى‏‌کند که بعد از ایمان و گواهى به حقّانیّت رسول و آمدن نشانه‌‏هاى روشن براى آنها، کافر شدند؟! و خدا، جمعیّت ستم‌کاران را هدایت نخواهد کرد.
در این آیه سخن از کسانى است که اسلام را پذیرفته و سپس از آن برگشته‌‏اند که در اصطلاح «مرتد» نامیده مى‌‏شوند.
چرا خداوند آنها را هدایت نمى‏کند؟ دلیل هدایت نکردن مرتد نیز روشن است؛ چرا که آنها پیامبر را با نشانه‌‏هاى روشن شناخته‌‏اند و به رسالت او گواهى داده‌‏اند، بنابر این در بازگشت و عدول از اسلام در واقع ظالم و ستمگرند و کسى که آگاهانه ظلم و ستم مى‌‏کند لایق هدایت الهى نیست، او زمینه‌‏هاى هدایت را در وجود خود از میان برده است.[8]
6. متکبران: «قیلَ ادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدینَ فیها فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَکَبِّرینَ»؛[9] به آنان گفته مى‌‏شود: از درهاى جهنّم وارد شوید، جاودانه در آن بمانید چه بد جایگاهى است جایگاه متکبّران.
«... عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالا لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ فِی قَلْبِهِ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ مِنْ کِبْرٍ».[10] زراره از امام باقر و امام صادق(ع) نقل می‌کند کسی که در قلبش به اندازه ذره‌ای تکبر باشد، وارد بهشت نخواهد شد.
۷. ظالمان و ستم‌گران: «إِنَّ الَّذینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمی‏ أَنْفُسِهِمْ قالُوا فیمَ کُنْتُمْ قالُوا کُنَّا مُسْتَضْعَفینَ فِی الْأَرْضِ قالُوا أَ لَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فیها فَأُولئِکَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصیراً »؛[11] کسانى که فرشتگان (قبض ارواح)، روح آنها را گرفتند، در حالى‌که به خویشتن ستم کرده بودند، به آنها گفتند: شما در چه حالى بودید؟ (و چرا با این‌که مسلمان بودید، در صفِ کفّار جاى داشتید؟!)، گفتند: ما در سرزمین خود، تحت فشار و مستضعف بودیم. آنها [فرشتگان‏] گفتند: مگر سرزمین خدا، پهناور نبود که مهاجرت کنید؟! آنها (عذرى نداشتند، و) جایگاهشان دوزخ است، و سرانجام بدى دارند.
«وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لکِنْ یُدْخِلُ مَنْ یَشاءُ فی‏ رَحْمَتِهِ وَ الظَّالِمُونَ ما لَهُمْ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصیر»؛[12] اگر خدا مى‌‏خواست همه را یک امت کرده بود. ولى او هر کس را که بخواهد به رحمت خویش درآورد، و ستم‌کاران را هیچ دوست و یاورى نیست.
برای آگاهی بیشتر:
محرومان از بهشت، ۳۰۷۷۸
مراتب لعن و دوری از رحمت خدا، ۳۰۹۳۶

---