لطفا صبرکنید
بازدید
5362
5362
آخرین بروزرسانی:
1398/08/13
خلاصه پرسش
در یک روایت، امامانی که حضور فعال در جامعه دارند به کاخهای مستحکم و پیشوایانی که مهر سکوت بر لب نهادهاند، به چاههای آب رها شده تشبیه شده اند. این تشبیه، نشانگر چیست؟
پرسش
امامی که سکوت اختیار میکند، به چه چیز تشبیه شده است؟
پاسخ اجمالی
در ارتباط با این پرسش باید گفت که روایت اشاره شده، ناظر به آیهای از قرآن کریم است:
«فَکَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْناها وَ هِیَ ظالِمَةٌ فَهِیَ خاوِیَةٌ عَلى عُرُوشِها وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصْرٍ مَشید»[1]
معنای ظاهری آیه این است:
« و [چه بسیار] سرزمینهای آبادی را که نابود کردیم چون ساکنانش ستمکار بودند ... و نیز چه بسیار چاههای رها شده و چه بسیار کاخهای محکم(که آثارش را در آن خرابهها میتوانید ببینید)
در روایتی میخوانیم که امام موسى بن جعفر(ع) به تفسیری باطنی از این آیه پرداخته است:
«مراد از چاه رها شده و بیصاحب، امامی است که ساکت است، و مراد از کاخ برافراشته، امامی است که ناطق و گویاست».[2]
در شرح این حدیث باید گفت:
چاه معطل مانده، به چاهی میگویند که آب دارد، ولی به هر دلیل، مردم از آن روگردان شده و از آب آن بیبهرهاند؛ تشبیه امام ساکت به چاه رها شده، تشبیهى جالب و جذاب است؛ زیرا «آب» مایه حیات صورى و ظاهرى و «علم امام» مایه حیات معنوى و روحانى است. همانگونه که ویرانیها، جنگها، اختلافات و ... گاهى سبب میشود که مردم از آب صاف و زلالی که در برخی چاهها وجود دارد استفاده نکرده و آنها را به حال خود رها کنند، گاهى هم مشکلاتی مشابه به همراه قدرتطلبیهای نامشروع، حسادتها، کمتوجهیها به زندگی معنوی و ... سبب میشود که مردم نتوانند از دانش امام خود استفاده کنند، مانند زمان خانهنشینى امیرالمؤمنین علی(ع) و زمان غیبت امام عصر(عج). تشبیه امام ناطق و گویا، به کاخ برافراشته نیز روشن است؛ مانند زمان خلافت و حکومت حضرت علی(ع) و زمان ظهور امام عصر(عج) و یا زمان طلایی نشر دانش توسط امام باقر(ع) و امام صادق(ع)!
به دیگر سخن؛ هنگامى که امام معصوم(ع) در مَسند حکومت و یا در مقام نشر دانش قرار گیرد همچون قصر رفیع محکمى است که از دور و نزدیک، دیدهها را به خود جلب میکند و پناهگاهى براى همگان است و دانشآموزان و جویندگان حیات جاوید بر گرد او حلقه خواهند زد، اما هنگامى که از مسند حکومت دور گردد و یا به دلیل جو حاکم بر جامعه نتواند به نشر دانش پرداخته و مردم اطراف او را خالى کرده، نااهلان بجاى او بنشینند، در چنین وضعیتی، ایشان به چاه پر آبى میماند که به دست فراموشى سپرده شده است، نه تشنه کامان از آن بهره میگیرند و نه درختان و گیاهان با آن پرورش مییابند.[3]
«فَکَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْناها وَ هِیَ ظالِمَةٌ فَهِیَ خاوِیَةٌ عَلى عُرُوشِها وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصْرٍ مَشید»[1]
معنای ظاهری آیه این است:
« و [چه بسیار] سرزمینهای آبادی را که نابود کردیم چون ساکنانش ستمکار بودند ... و نیز چه بسیار چاههای رها شده و چه بسیار کاخهای محکم(که آثارش را در آن خرابهها میتوانید ببینید)
در روایتی میخوانیم که امام موسى بن جعفر(ع) به تفسیری باطنی از این آیه پرداخته است:
«مراد از چاه رها شده و بیصاحب، امامی است که ساکت است، و مراد از کاخ برافراشته، امامی است که ناطق و گویاست».[2]
در شرح این حدیث باید گفت:
چاه معطل مانده، به چاهی میگویند که آب دارد، ولی به هر دلیل، مردم از آن روگردان شده و از آب آن بیبهرهاند؛ تشبیه امام ساکت به چاه رها شده، تشبیهى جالب و جذاب است؛ زیرا «آب» مایه حیات صورى و ظاهرى و «علم امام» مایه حیات معنوى و روحانى است. همانگونه که ویرانیها، جنگها، اختلافات و ... گاهى سبب میشود که مردم از آب صاف و زلالی که در برخی چاهها وجود دارد استفاده نکرده و آنها را به حال خود رها کنند، گاهى هم مشکلاتی مشابه به همراه قدرتطلبیهای نامشروع، حسادتها، کمتوجهیها به زندگی معنوی و ... سبب میشود که مردم نتوانند از دانش امام خود استفاده کنند، مانند زمان خانهنشینى امیرالمؤمنین علی(ع) و زمان غیبت امام عصر(عج). تشبیه امام ناطق و گویا، به کاخ برافراشته نیز روشن است؛ مانند زمان خلافت و حکومت حضرت علی(ع) و زمان ظهور امام عصر(عج) و یا زمان طلایی نشر دانش توسط امام باقر(ع) و امام صادق(ع)!
به دیگر سخن؛ هنگامى که امام معصوم(ع) در مَسند حکومت و یا در مقام نشر دانش قرار گیرد همچون قصر رفیع محکمى است که از دور و نزدیک، دیدهها را به خود جلب میکند و پناهگاهى براى همگان است و دانشآموزان و جویندگان حیات جاوید بر گرد او حلقه خواهند زد، اما هنگامى که از مسند حکومت دور گردد و یا به دلیل جو حاکم بر جامعه نتواند به نشر دانش پرداخته و مردم اطراف او را خالى کرده، نااهلان بجاى او بنشینند، در چنین وضعیتی، ایشان به چاه پر آبى میماند که به دست فراموشى سپرده شده است، نه تشنه کامان از آن بهره میگیرند و نه درختان و گیاهان با آن پرورش مییابند.[3]
[1]. حج، 45.
[2]. «عَنْ علی بنِ جعفرٍ عن أَخیه موسى(ع) فی قَوْلِهِ تعالى و بِئْرٍ مُعَطَّلَة و قَصْرٍ مَشید قال: البِئْرُ الْمُعَطَّلَةُ الْإِمامُ الصّامِت و القَصْرُ المشیدُ الْإِمامُ النّاطِق»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 1، ص 427، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[3]. ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 14، ص 126، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
نظرات