لطفا صبرکنید
بازدید
6351
6351
آخرین بروزرسانی:
1395/11/12
کد سایت
fa51791
کد بایگانی
61829
نمایه
معنای «رسیدن روزی از جایگاه مرگ»
طبقه بندی موضوعی
حدیث|روایات و دعاهای برجای مانده
اصطلاحات
مرگ ، موت|رزق ، روزی
گروه بندی اصطلاحات
سرفصلهای قرآنی
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
«رزق و روزی یک فرد زندانی از همانجایی میرسد که مرگش به سراغ او خواهد آمد». امام علی(ع) در این سخن به چه نکتهای اشاره میفرمایند؟
پرسش
حدیثی را خواندم که: به امام على(ع) عرض شد: اگر درِ خانه کسى را به رویش ببندند و تنها رهایش کنند، روزیش از کجا به او میرسد؟ فرمود: «از همانجا که مرگش میرسد».
منظور از همانجا که مرگش میرسد، روزی هم نیز میرسد، چیست؟ خواهشمندم به تفصیل بیان فرمایید.
پاسخ اجمالی
در نهج البلاغه پرسش و پاسخی از امام علی(ع) نقل شده است که حضرتشان، در برابر یک سؤال دشوار، پاسخی حکیمانه فرمودند:
از آنحضرت پرسیدند: اگر درِ خانه کسى را به روى او ببندند و او را در آنجا رها کنند از کجا روزیاش میرسد؟ امام(ع) در پاسخ فرمود: «از همانجا که مرگ به سراغ او میآید».[1]
اولین شبههای که در مورد این سخن به ذهن انسان میرسد؛ آن است که بسیار دیده شده افرادى را در زندان، خانه و یا غارى زندانی کرده و آنان از گرسنگى مردهاند، بنابراین چگونه پاسخ امام(ع) در اینجا قابل قبول است؟
به تعبیری دیگر؛ مرگ، فنا است و فنا بر اثر اسبابی مانند «عدم تغذیه» حاصل میشود، بنابراین نمیتوان آنرا با حیات که سببش «وجود رزق و روزى» است قیاس کرد؛ زیرا قیاس «امر وجودی» با «امر عدمی» قیاس درستی نیست!
بسیاری از شارحان نهج البلاغه از جمله ابن ابى الحدید معتزلی (م 656ق) [2] به این شبهه و پاسخ آن پرداختهاند که چکیده پاسخ این است:
این سخن مربوط به جایى است که اراده و مشیّت الهی تعلق گرفته باشد کسى زنده بماند که در اینحال، خداوند از راههای غیر عادی اسباب ادامه حیات او را فراهم میکند؛ مثلاً خدا میخواست اصحاب کهف سیصد و نه سال در خواب باشند و زنده بمانند و قطعاً در این مدّت نیاز به تغذیه داشتهاند؛ ولى امدادهاى الهى به گونهای آنها را تغذیه میکرد و زنده نگاه میداشت. یا اینکه خدا میخواست یونس(ع) در شکم ماهى چهل روز (بنابر یک نقل) زنده بماند؛ از اینرو اسباب آنرا براى او فراهم ساخت.
در داستان مریم(س) میخوانیم که خدا از درخت خشکیده نخل، خرما براى او تهیه کرد و نیز در کنار محرابش غذاهاى بهشتى یا میوههایى که در آن فصل وجود نداشت فراهم میشد.
بر این پایه، اگر مشیت الهی بر حیات کسى تعلق گیرد اسباب حیات او را حتى در اتاق در بسته یا در زندان و غارى که کسى در آن راه نمییابد فراهم میسازد و همانگونه که فرشته مرگ میتواند از این موانع عبور کند فرشتهاى که اسباب حیات را فراهم سازد نیز میتواند از آن عبور نماید.[3]
بسیار دیدهایم یا شنیدهایم که در زلزلههاى خطرناک، افرادى را بعد از یک هفته یا بیشتر و حتى بچههاى کوچکى را زنده از زیر آوار در آوردهاند. در حالىکه طبق روال عادى به دلیل فقدان غذا و کمبود هوا میباید جان داده باشند!
به دیگر سخن؛ رزق دو گونه است: رزق حتمى و رزق غیر حتمى (یا رزق مقسوم و رزق غیر مقسوم)؛ رزق حتمى روزیاى است که انسان بخواهد یا نخواهد به او میرسد.[4] جنین که در شکم مادرش زنده است خداوند رزق حتمى به او میدهد چه بخواهد و چه نخواهد و حتى اگر قادر به تلاش باشد تلاش او هیچگونه تأثیرى ندارد. اما روزى غیر حتمى چیزى است که انسان باید براى به دست آوردن آن به کوشش برخیزد. اگر تلاش کند به آن میرسد و اگر تنبلى کند به آن نخواهد رسد؛ از اینرو در روایتى از امام صادق(ع) میخوانیم: «کسى که در خانهاش بنشیند و کار نکند و بگوید: خدا روزیرسان است، دعایش مستجاب نمیشود و به او گفته میشود: آیا من به تو دستور ندادم برخیزى و براى به دست آوردن روزى تلاش کنى؟».[5]
در قرآن نیز بر این معنا تأکید شده است که خدا براى هر موجودى رزق و روزیاى معیّن کرده که به او میرسد: «هیچ جنبندهاى در زمین نیست، مگر اینکه روزى او بر عهده خدا است! او قرارگاه و محل نقل و انتقالش را میداند».[6]
بر این اساس، مراد این سخن امام علی(ع) آن نیست که هر فرد زندانی و محبوسی که لوازم تغذیه را برایش فراهم نمیکنند، مستقیماً از طرف خدا رزق و روزی دریافت کرده و به زندگیاش ادامه خواهد داد تا بگوییم که چنین ادعایی مخالف با حقیقتی است که در واقع میبینیم.
از آنحضرت پرسیدند: اگر درِ خانه کسى را به روى او ببندند و او را در آنجا رها کنند از کجا روزیاش میرسد؟ امام(ع) در پاسخ فرمود: «از همانجا که مرگ به سراغ او میآید».[1]
اولین شبههای که در مورد این سخن به ذهن انسان میرسد؛ آن است که بسیار دیده شده افرادى را در زندان، خانه و یا غارى زندانی کرده و آنان از گرسنگى مردهاند، بنابراین چگونه پاسخ امام(ع) در اینجا قابل قبول است؟
به تعبیری دیگر؛ مرگ، فنا است و فنا بر اثر اسبابی مانند «عدم تغذیه» حاصل میشود، بنابراین نمیتوان آنرا با حیات که سببش «وجود رزق و روزى» است قیاس کرد؛ زیرا قیاس «امر وجودی» با «امر عدمی» قیاس درستی نیست!
بسیاری از شارحان نهج البلاغه از جمله ابن ابى الحدید معتزلی (م 656ق) [2] به این شبهه و پاسخ آن پرداختهاند که چکیده پاسخ این است:
این سخن مربوط به جایى است که اراده و مشیّت الهی تعلق گرفته باشد کسى زنده بماند که در اینحال، خداوند از راههای غیر عادی اسباب ادامه حیات او را فراهم میکند؛ مثلاً خدا میخواست اصحاب کهف سیصد و نه سال در خواب باشند و زنده بمانند و قطعاً در این مدّت نیاز به تغذیه داشتهاند؛ ولى امدادهاى الهى به گونهای آنها را تغذیه میکرد و زنده نگاه میداشت. یا اینکه خدا میخواست یونس(ع) در شکم ماهى چهل روز (بنابر یک نقل) زنده بماند؛ از اینرو اسباب آنرا براى او فراهم ساخت.
در داستان مریم(س) میخوانیم که خدا از درخت خشکیده نخل، خرما براى او تهیه کرد و نیز در کنار محرابش غذاهاى بهشتى یا میوههایى که در آن فصل وجود نداشت فراهم میشد.
بر این پایه، اگر مشیت الهی بر حیات کسى تعلق گیرد اسباب حیات او را حتى در اتاق در بسته یا در زندان و غارى که کسى در آن راه نمییابد فراهم میسازد و همانگونه که فرشته مرگ میتواند از این موانع عبور کند فرشتهاى که اسباب حیات را فراهم سازد نیز میتواند از آن عبور نماید.[3]
بسیار دیدهایم یا شنیدهایم که در زلزلههاى خطرناک، افرادى را بعد از یک هفته یا بیشتر و حتى بچههاى کوچکى را زنده از زیر آوار در آوردهاند. در حالىکه طبق روال عادى به دلیل فقدان غذا و کمبود هوا میباید جان داده باشند!
به دیگر سخن؛ رزق دو گونه است: رزق حتمى و رزق غیر حتمى (یا رزق مقسوم و رزق غیر مقسوم)؛ رزق حتمى روزیاى است که انسان بخواهد یا نخواهد به او میرسد.[4] جنین که در شکم مادرش زنده است خداوند رزق حتمى به او میدهد چه بخواهد و چه نخواهد و حتى اگر قادر به تلاش باشد تلاش او هیچگونه تأثیرى ندارد. اما روزى غیر حتمى چیزى است که انسان باید براى به دست آوردن آن به کوشش برخیزد. اگر تلاش کند به آن میرسد و اگر تنبلى کند به آن نخواهد رسد؛ از اینرو در روایتى از امام صادق(ع) میخوانیم: «کسى که در خانهاش بنشیند و کار نکند و بگوید: خدا روزیرسان است، دعایش مستجاب نمیشود و به او گفته میشود: آیا من به تو دستور ندادم برخیزى و براى به دست آوردن روزى تلاش کنى؟».[5]
در قرآن نیز بر این معنا تأکید شده است که خدا براى هر موجودى رزق و روزیاى معیّن کرده که به او میرسد: «هیچ جنبندهاى در زمین نیست، مگر اینکه روزى او بر عهده خدا است! او قرارگاه و محل نقل و انتقالش را میداند».[6]
بر این اساس، مراد این سخن امام علی(ع) آن نیست که هر فرد زندانی و محبوسی که لوازم تغذیه را برایش فراهم نمیکنند، مستقیماً از طرف خدا رزق و روزی دریافت کرده و به زندگیاش ادامه خواهد داد تا بگوییم که چنین ادعایی مخالف با حقیقتی است که در واقع میبینیم.
[1]. شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 537، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[2]. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة، ج 19، ص 272، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.
[3]. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المؤمنین(ع)، ج 14، ص 838، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول، 1386ش.
[5]. کلینى، محمد بن یعقوب، کافی، ج 2، ص 511، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[6]. هود، 6.
نظرات