خدای متعال دروازه‌ای را برای رسیدن به بخشش و گذشت خود قرار داده که توبه نام دارد. سپس در کتاب آسمانی خود این مژده را به بندگان گناه‌کار خود داده که او همه گناهان را می‌بخشد؛ از این‌رو از بندگانش خواسته هیچ‌گاه به خاطر گناهان خود که ممکن است گناهانی بزرگ باشند و یا تعدادشان زیاد باشد، از خدای خود و از مغفرت و بخشش او ناامید نشوند: «قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً».[1] خداوند در این آیه که از امید بخش‌ترین آیات قرآن محسوب می‌شود، نه تنها جایی برای یأس و ناامیدی باقی نگذاشته، بلکه با تأکید بسیار، هر نوع گناهی را قابل بخشش معرفی می‌کند.[2]
اما گاهی بر اثر گناهانی که انسان مرتکب می‌شود، چنان غباری بر قلب انسان می‌نشیند که حتی قدرت شناخت خیر و شر را از او می‌گیرد و این قلب دارای چنان قساوتی می‌شود که نسبت به پروردگارش در حجاب قرار می‌گیرد[3] و هیچ‌گاه از اعمال بد خود پشیمان و شرمنده نمی‌شود؛ بلکه حتی نسبت به اعمال زشت خود افتخار نیز می‌کند. همان‌گونه که وقتی رأس مبارک امام حسین(ع) در مقابل یزید قرار گرفت، با خواندن اشعاری، این جنایت خود را ستود و خود را شایسته تقدیر دانست.[4] و بالاتر از این، گاهی گناهان نه فقط مانع توبه کردن انسان می‌شوند، بلکه گاهی او را از دایره ایمان و اسلام خارج کرده و به ورطه کفر و ضلالت می‌کشاند.[5] مصداق بارز این آموزه قرآنی، به شهادت حضرت زینب(س)، یزید بن معاویه است که با خواندن آن اشعار معروف، نزول وحی بر پیامبر اسلام(ص) را تکذیب کرد و حضرت زینب نیز این آیه را مناسب حال او دانسته و در مجلس یزید آن‌را قرائت کرد.[6]
بنابر این، هرچند که باب توبه الهی همیشه بر بندگانش باز است، اما برخی بندگان با انجام عامدانه گناهان بزرگ؛ نظیر ریختن خون اولیای الهی، خود را به جمع اشقیاء وارد ساخته و محروم از رحمت خدا می‌کنند و توفیق بازگشت به راه هدایت را از خود سلب می‌کنند.
با توجه به آنچه گفته شد، می‌توان گفت:
الف. آنانی که به صورت «مباشر» و یا «مسبب اقوی از مباشر» در نبرد با امام حسین(ع) شرکت داشتند، موفق به توبه نشده‌اند، بویژه آنانی که نه تنها بیعت خود را شکستند، بلکه در سپاه دشمن حضوری فعال داشتند.
ب. یارانی که ابتدا همراه ایشان بوده و سپس با اجازه ایشان، سپاه را ترک کرده بودند، گرچه رفتاری نادرست انجام داده بودند، اما با توجه به اجازه امام گناهی مرتکب نشدند و به همین دلیل این امکان وجود داشت که از کاستی‌های خود توبه کنند.
ج. اکثریت مسلمانانی که نه با ایشان بوده و نه با دشمنانشان، بلکه موضعی بی‌طرفانه گرفته بودند، با توجه به رفتارها و کردارهای دیگری که داشتند، در صورت توبه از خودداری از یاری امام(ع) شاید توبه آنان پذیرفته شود.

---