"ذو الفقار"به فتح فا و کسر آن، اسم شمشیر رسول الله است.‏[1] در وجه تسمیه این شمشیر گفته‏اند: پشت آن خارهای پست و بلندی مانند ستون فقرات آدمی داشته است.[2]

ماجرای ذوالفقار، از یکی از جنگ های صدر اسلام نشأت می گیرد. جنگ احد یکی از سخت ترین جنگ های صدر اسلام است. در این جنگ خطرناک، آن که بیش از همه فداکارى مى‏کرد و هر حمله‏اى که از جانب دشمن به پیغمبر مى‏شد دفع مى‏نمود، على ابن ابى طالب (ع) بود.

على (ع) با کمال رشادت مى‏جنگید، تا این که شمشیرش شکست، پیغمبر (ص) شمشیر خود را که موسوم به "ذو الفقار" بود، به امام على (ع) داد. سرانجام پیغمبر (ص) در جایى سنگر گرفت، و امام على (ع) هم چنان از او دفاع مى‏کرد، تا آن که طبق نقل بعضى از مورخان بیش از شصت زخم به سر، صورت و بدن او وارد آمد، و در همین موقع بود که پیک وحى به پیامبر عرضه داشت: اى محمد! معناى مواسات همین است، پیغمبر فرمود: "على (ع) از من است و من از او هستم" و جبرئیل افزود: و من هم از هر دو تاى شما.[3]

ظاهراً ذوالفقار جزء وسایل مخصوصی است که از پیامبر به دیگر امامان -به ترتیب- به ارث رسیده است، که اگر چنین باشد، امروز این شمشیر پر برکت، در دست امام عصر (عج) است. این مطلب از برخی روایات استفاده می شود.

امام صادق (ع) در حدیثی می فرماید: "چون زمان قبض روح پیامبر رسید، علم و سلاح اش را به علی (ع) داد. در حدیث دیگر، امام صادق (ع) می فرماید: "نزد من، انگشتر و زره و شمشیر و پرچم رسول خدا است".[4] امام رضا (ع) درباره ذوالفقار می فرماید:" ذوالفقار اکنون پیش من است".[5] در روایتی دیگر ازامام صادق (ع) نقل شده است: « و شمشیر آن حضرت هنگام ظهور، همان شمشیر پیامبر «ذوالفقار» است».[6]

بنابراین، همان گونه که از روایات استفاده می شود، ذوالفقار جزء وسایل مخصوصی است که از پیامبر به دیگر امامان -به ترتیب - به ارث رسیده است، و اکنون این شمشیر پر برکت، در دست امام عصر (عج) است.